شمارۀ سی و دوم (بهار 1390) فصلنامه مطالعات تاریخی که موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی متولی آن است در روزهای پایانی آبان سال 1390 منتشر شد. در این شماره 7 مقاله همراه با یک سند با عنوان «روحانیت و 15 خرداد» گرد آمده است.
در بخشی از سخن اول این شماره می خوانیم: "... پس از پيروزي انقلاب ميل به دانستن فوران كرده بود؛ چه آگاهي از سفره پادشاه باشد، چه دانستن از مستشاران آمريكايي. و اينها همگي از منظر سياسي ديده ميشد و آنچه در قالب تاريخ پديد ميآمد، همانا تاريخ سياسي بود. حال در وزنكشي موضوعي منابع توليد شده، درمييابيم كه تاريخ اجتماعي و تاريخ فرهنگي تا چه اندازه دور از آگاهي مانده، اطلاع عموم از آنها كم و بسيار كم است. فهرست انتشارات مراكز تاريخپژوهي نشان ميدهد كه موضوعات اخير دستمايه تحقيق گزارشگران تاريخ نبوده است. همه نيروها صرف شناخت و شناساندن جبهه ساقط شده و جبهه پيروز بوده است. اكنون به نظر ميرسد نه تنها آن تشنگي برطرف شده، بلكه ادامه اين روند موجب دلزدگي علاقهمندان به تاريخ، در نگاه به گذشته نزديك خواهد شد. اينك زمان پردازش موضوعات فرهنگي گذشته رسيده است تا زشت و زيباي آنها به نمايش درآيد و به وسعت آگاهيها بيفزايد. ..."
اما علیرغم آنچه در این بخش از سخن اول آمده است مقالات این شماره فصلنامه مطالعات تاریخی تداوم همان نگاهی است که به دنبال جبهه های ساقط شده و پیروز در تاریخ هستند. در مقاله نخست با عنوان " نقض بي‌طرفي ايران در جنگ جهاني اول و اشغال بوشهر توسط قواي انگيس، (8 اوت 1915م / 26 رمضان 1333 ه . ق)" دكتر عبدالكريم مشايخي (استاد دانشگاه در بوشهر) ضمن ارایه تاریخچه ای از تاریخ جدید بوشهر از دوره افشاریه به بعد به رویدادهای بوشهر در دوران جنگ چهانی اول پرداخته است. ارایه تصاویری چند از آن دوران خواننده را به حال و هوای آن روزها نزدیک می کند.
مقاله دوم با عنوان «گفتمان وهابيت و انديشه معاصر ايران» را سيدمهدي ناظمي قره‌باغ در بیش از 22 صفحه همراه با فهرستی بلند از منابه و پانویس ها ارایه کرده است. او در این مقاله ضمن تشریح ساختار اندیشه های وهابیت به معرفی قرابت های اندیشه های روشنفکری ایران معاصر با وهابیت می پردازد.
مقاله بعد معرفی مفصل کتاب مأمور ما در تهران است که پیشتر نسخه مختصر شده آن را عادله حاجی میرزایی در همین رسانه منتشر کرده بودند. در این مقاله 70 صفحه ای معرفی کننده فصول کتاب را یک به یک بر شمرده و نکات مهم و خواندنی هر کدام را آورده است.
«بهائیت و سیاست» عنوان مقاله بعدی به قلم سعید شریفی است. در این مقاله نویسنده تناقض آشکار میان شعار و عمل رهبران بهائیت مبنی بر جدایی دین از سیاست مورد نظر قرار گرفته داده است و در ضمن مقاله با معرفی کوتاه پیشینه این فرقه با ارایه مستندات و ذکر شواهد و نام بردن از افراد شهیر سیاسی بهائی، افرادی نظیر هژبر یزدانی، حبیب ثابت، عبدالکریم ایادی، عین‌الملک هویدا، دکتر ذبیح الله قربان، اميرعباس هويدا،نبيل الدوله، فريدون هويدا، فرخ روپارسا، و...به نقد این ادعا پرداخته است.
مسلم تهوري در مقاله با عنوان «پنجه‌هاي شكسته عقاب در كوير» به بررسي شكست نظامي آمريكا در صحراي طبس پرداخته است. در این مقاله 30 صفحه ای نویسنده با ارایه تصاویر، اسناد و بریده خاطرات موضوع شست عملیات نظامی پنجه عقاب ارتش آمریکا را باز خوانی کرده است.
در مقاله بعدی با عنوان «جايگاه علما در تكوين، شكل‌گيري و پيروزي انقلاب مشروطيت ايران»، مظفر شاهدی ضمن بررسی رویدادها و اندیشه های جاری در عصر مشروطیت، به بررسی نقش روحانیت در این دوره پرداخته و ضمن اشاره به اندیشه های نواندیشان فرنگی مآب در آن عصر نبه این اشاره دارد که حرکت جامعه در آن عصر به دست روحانیت بوده و حتی نواندیشان نیز در بیان افکار خود سعی داشته اند آنها را به گونه ای ارایه کنند که با اندیشه غالب در جامعه که در سایه روحانیت قرار داشت، منافاتی نداشته باشند و به این وسیله تلاش داشته اند اهداف خود را پیش ببرند.
در پایان فصلنامه و در بخش اسناد بدون شرح، به جای اسناد متن نشریه ای آورده شده است که توسط انجمن اسلامي دانشجويان آمريكا و كانادا به سال 1349 و به مناسبت گراميداشت هفتمین سالگرد قيام خونين 15 خرداد 1342 درباره نقش روحانیت و قیام 15 خرداد منتشر شده و بيانگر اوضاع سياسي آن روزگار است. این نشریه که در آن دوران از سوی ساواک جلوی انتشارش گرفته شد، اکنون خود سندی است که می تواند بیانگر ادبیات انقلابی آن دوران باشد.
محمد کریمی
