نظریه تاریخ شفاهی-۱
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی
تبدیل رویه عملی(1) به نظریه
مقدمه
تاریخ شفاهی را در عِداد رویه‌های عملی و به عبارت دیگر در ردیف شیوه‌های پژوهشی تعریف نموده‌اند. فعل تاریخ شفاهی به ضبط گفتارِ آن دسته از انسان‌هایی اطلاق می‌شود که پیام، گزارش یا خاطرة قابل توجهی برای گفتن دارند. تحلیل خاطرات گذشتة این مردم نیز در راستای همین فعل معنا می‌یابد. اما ابعاد نظری تاریخ شفاهی نیز همچون سایر رویه‌های عملی تاریخی باید به درستی تبیین شوند.
تاریخ شفاهی که خود از رویه‌های عملیِ پژوهشی به شمار می‌آید در محاصرة موضوعاتی است که ابعادی جنجالی، هیجان‌انگیز و نویدبخش بدان می‌بخشند. زیباترین وصف تاریخ شفاهی را مورخ شفاهی مشهور، آلِساندرو پورتلی، گفته است. وی در مقدمة یکی از آثار پژوهشی‌اش چنین می‌نویسد:
«جاذبه و دافعة نهفته در ذات تاریخ شفاهی، مُنبعث از کیفیت سیال، نتراشیده و لاینتاهی یک فعالیت جاری است که در میانه دریای خروشانِ زمان بین اکنون و گذشته‌ای دائم‌التغییر شناور است، در مسیر دیالوگ مصاحبه‌گر و مصاحبه‌شونده می‌رقصد و در سرزمین حائل بین شفاهیت ونوشتار از هم می‌پاشد و از نو جان می‌گیرد. من تلاش می‌کنم تا دیگران را در این احساس شریک سازم.»(2)
پورتلی تاریخ شفاهی را مخلوقی آراسته به طبع شعر و شاعری می‌بیند و به عمق نفوذ، قدرت درنوردیدن مرز رشته‌های گوناگون، و سرشت بی‌دوامش اشاره می‌کند. تاریخ شفاهی اصولاً شیوه‌ای برای کشف گذشته و گره‌گشایی از آن است. او در وصف خود از این مخلوق، دست روی صفاتی می‌گذارد که مورخ را از یک سو افسون و از سوی دیگر مرعوب می‌نماید.
کتاب حاضر بر مبنای این فرض شکل گرفته که نظریه و رویة عملی یا به عبارتی «اجرا» و «تفسیر» در تاریخ شفاهی کاملاً به هم پیوند خورده‌اند. کسب اطلاعات از گذشته را به شیوه‌های گوناگونی می‌توان انجام داد که یکی از ابزارهای عملی در این زمینه، مصاحبه است. اما در مسیر تخلیة اطلاعات از ذهن راوی و تجزیه و تحلیل آن غالباً درمی‌یابیم که مصاحبة تاریخ شفاهی فی‌نفسه یک رویداد ارتباطی است. ما در چنین رویدادی نه تنها راه و روش فهم گفته‌ها، بلکه نحوة بیان، چرایی و معنای آن گفته‌ها را نیز باید پیدا کنیم. پس رویة عملیِ تاریخ شفاهی به ما حکم می‌کند که دربارة نظریه‌اش بیندیشیم؛ در واقع آنچه که ما را به ابداع نظریه می‌رساند رویة عملی یا به عبارتی اجرای تاریخ شفاهی است. ما در این کتاب می‌خواهیم ثابت کنیم که مصاحبة تاریخ شفاهی اساساً وسیله‌ای برای تحصیل اطلاعات، درک معنای ظاهری،(3) کشف معنای پنهان (دلالت)(4) و تفسیر آنهاست.
در فصل کنونی تلاش ما بر این است تا کتاب را به شیوه‌های متعددی معرفی نماییم. برخی از اصطلاحات مبنایی و اصلی این حوزه تببین می‌شوند؛ متدولوژی تاریخ شفاهی را در بستر گسترده‌تری موسوم به «تحقیق دربارة اقاریر شخصی»(5) که از شیوه‌های مورد استفادة پژوهشگران است، می‌نشانیم؛ در آنجایی که موضوع تاریخ شفاهی وارد بحث رجوع به نظریه می‌شود تاریخ این رشته را ترسیم خواهیم کرد؛ و برخی از ملاحظات عملیِ مشترک بین همة مورخان را نیز توضیح می‌دهیم.
1-practice
2-A. Portelli, The Death of Luigi Trastulli and Other Stories: Form and Meaning in Oral History (Albany, NY, 1991), p. vii.
3-meaning
4-signification
5 -personal testimony research
