رئيس مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاعمقدس عنوان كرد:
كارگاههاي تاريخ شفاهي بايد با ظرفيت‌هاي استاني همچنان استمرار پيدا كند
به گزارش سايت تاريخ شفاهي ايران؛ مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاعمقدس از اوايل سال جاري كارگاههاي تخصصي آموزش تاريخ شفاهي را با حضور اساتيد و كارشناسان برجسته حوزه تاريخ‌نگاري و تاريخ شفاهي، با هدف آموزش فنون و مهارت‌هاي مصاحبه و تبيين علمي و عملي موضوع تاريخ شفاهي در 15 استان كشور برگزار كرد. آخرين استاني كه كارگاه تاريخ شفاهي دفاعمقدس در آن برگزار شد، استان چهارمحال بختياري بود، بعد از ارايه گزارش از فضاي اين كارگاه، بر آن شديم تا گفت و گويي با «سرهنگ كاظم فرامرزي» رئيس مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاعمقدس درباره بازتاب و تاثير برگزاري كارگاههاي تاريخ شفاهي در استان‌ها داشته باشيم كه حاصل آن پيش روي شماست.
آقاي فرامرزي روزي كه شروع به برگزاري سلسله كارگاههاي تاريخ شفاهي دفاعمقدس در استان‌ها كرديد، فكر مي‌كرديد كه در اين مدت 15 دوره را پشت سر بگذاريد؟
روزی كه نخستين كارگاه تاريخ شفاهي را برگزار كرديم، فکر نمی‌کردیم که تعداد این کارگاه‌ها در استان‌ها به 15 دوره برسد، آن هم به شیوه زنجیره‌ای. بنا به ضرورت و تشخیص صاحب نظران که كه معتقد بودند مشکلات و آسیب‌هایی در حوزه تاریخ شفاهی در سطح استان‌ها داریم، تصميم گرفته شد كه با برگزاری این کلاس‌های آموزشی تا حدودی این مشکلات را برطرف کنیم و تا زمانی که به رفع آن مشکلات نپردازیم دچار اتلاف سرمایه خواهيم شد. در حقیقت گفت‌و‌گو‌ها یي در ذیل تاریخ شفاهی در هرکدام از استان‌ها شکل می‌گرفت که از نظر صاحب نظران و کارشناسان دارای بار محتوایی تاریخ شفاهی نبود. و این خسران بزرگی در حوزه تاریخ نگاری و تاریخ شفاهی خواهد بود. برای فاصله از این ضرر، رویکرد آموزش با جهت گیری صحیح مشوق ما بود که به سمت استان‌ها رفتیم. هر استان مجوز استان بعدی را صادر می کرد و بنا را بر صحت کار و مسیری که آغاز کردیم، می‌گذاشت.
به اين ترتيب دوره‌های متعددي در استان‌هاي مختلف برگزار شد، این اواخر متوجه شدیم که اتفاق مهمی هم افتاده، فارغ از ابلاغ و دستور عمل و نظام آموزشی یک اشتیاق و رقابتی هم در میان استان‌ها ایجاد شده که به برگزاری این کارگاه برسند و توانایی‌هایی را کسب کنند. هر استاني كه كارگاه تاريخ شفاهي دفاعمقدس در آن برگزار مي‌شد رتبه خود را در سطح كشور رقم مي‌زد، اما به طبع به عنوان نخستين كارگاه استاني به شمار مي‌آمد و اين مسئله با گذشت دو دهه از جنگ تحميلي حاكي از غفلت استان‌ها در برابر موضوع مهم و ملي چون تاريخ شفاهي دفاعمقدس بوده است. هرچند برخي استان‌ها در اين زمينه فعاليت‌هايی داشتند ، اما آنچنان فراگير نبوده است.
حال بعد از 15 دوره كارگاه‌های آموزش تاريخ شفاهي، در 15 استان كشور چه تأثير و مزيت‌هايي اين كارگاه‌ها در روند تاريخ شفاهي دفاعمقدس استان داشته است؟
یکی از مزیت‌های برجسته کارگاه‌های تاریخ شفاهی اين بود كه موجب انسجام بخشی ظرفیت‌های مستعد استاني شد. سازمان‌های متعددی در مقوله تاریخ شفاهی دفاعمقدس متولی یا مستعد و مرتّب هستند. در حوزه تاریخ شفاهی نيز به نوعی ارتباطی داشته‌اند. اما متاسفانه این سازمانها با يكديگر مرتبط نبودند. در نهایت استعداد‌های نهفته در استان با یکدیگر در ارتباط نبودند. زمانی که برپایی کارگاه تاریخ شفاهی مطرح می‌شد، مدیران استاني تلاش مي‌كردند تا مخاطب‌های این استان را در هركدام از نهاد‌ها و سازمانها شناسایی کنند. در واقع نگاهي فراسازماني به مقوله تاريخ شفاهي دفاعمقدس داشتند. بخشی از این انسجام معطوف به خود استان بود و بخش دیگر معطوف به بیرون از استان بود. در حقیقت انسجام و وحدتي میان کارشناسان و اساتید تاريخ شفاهي در استان تهران و ديگر استان‌ها برقرار مي‌شد.
نکته بعدی اينكه تاریخ شفاهی یکی از مقوله‌هایی است که زوایای پنهان و مبهم بسیار دارد. به عنوان مثال در مقوله چیستی تاریخ شفاهی! بین علمای تاریخ شفاهی تعاریف مختلفي وجود دارد. ما سعی کردیم به سهم خودمان در موضوع دفاع مقدس به یک وجه اشتراك در تعریف از تاریخ شفاهی دفاعمقدس و آنچه قرار است استخراج كنيم و بدست آوريم، براي استان‌ها تعريف كنيم. سعی کردیم تاریخ شفاهی را از گنگی و مبهمی بزداییم تا اتلاف سرمایه نداشته باشیم به طبع خطا‌های پیمایشي كاهش پيدا مي‌كرد. چرا كه افرادی که در کسوت مصاحبه هستند باید از بدهیات تاریخ شفاهی مطلع باشند و آن را گسترش دهند.
ايجاد اعتماد به نفس و خودباوري يكي‌ديگر از مزيت‌هاي برگزاري كارگاه تاريخ شفاهي دفاعمقدس در استان‌ها بود. متاسفانه برخی از استان‌های ما به جهت فکری و عملیاتی خودشان را وابسته به مرکز و تهران می دانند. اين كارگاه‌ها باعث شد تا استعداد‌هاي استاني خود را باور و شناسايي كنند. يكي از مطالبات ما استان‌ها اين بود كه كارگاه تاريخ شفاهي را ادامه و استمرار دهند، دستِ‌کم، در حد يك انجمن و محفل خودماني و در اين فضا از ظرفيت‌هاي استاني و عناصر فعال استان در حوزه تاريخ شفاهي استفاده كنند.
با توجه به تعاریفی که در زمینه تاریخ شفاهی در استان‌ها ارایه شد و با توجه به ضروریات بدیهی تاریخ شفاهی دفاع مقدس، با گذشت دو دهه از جنگ عملکردمان را مثبت تلقی نمی کنیم. در فرصت فعلی و پیش رو ، با توجه میزان دسترسی ما به افراد رزمنده كه آسيب‌هاي تاريخ شفاهي مانند فراموشي روز به روز گريبان‌گير مي‌شود، بايد بدانيم بيش از يك دهه و شايد 15 سال بيشتر زمان نداريم كه از اين داده‌ها و اطلاعات دست‌اول استفاده كنيم و زواياي پنهان و ناگفته 8 سال جنگ تحميلي را برداشت كنيم.
اين كارگاه‌ها باعث شده كه مقوله تاريخ شفاهي و فعاليت در آن از مراتب نازل خارج شود و در صدر برنامه‌ها ي استاني قرار بگيرد. قطعاً آموزش و راهنمايي يك روش راهبردي است. با توجه به ميزان سرمايه‌گذاري در اين كارگاههاي يك روزه عملكردش بدون شك مقرون به صرفه بوده است.
آيا همچنان برگزاري كارگاههاي آموزش تاريخ شفاهي را ادامه خواهيد داد؟
همچنان به دنبال این هستیم که این موفقیت‌ها استمرار داشته باشد. البته با یک سری تغییرات، قطعاً در دوره‌های بعد با همان متون و سطح آموزشی نمی‌توان به سمت استان رفت، ما پیگیر هستیم که کارگاه تاریخ شفاهی را ادامه دهیم، در مرحله اول به مبانی کار پرداختيم و به فنون و مهارت‌هایی که موجب شکل‌گیری و تحقق درباره مصاحبه بود، گام برداشتیم. در مرحله دوم بايستي افرادی که در کارگاه‌های ما شرکت کردند و در تاریخ شفاهی فعال هستند به سمت تدوین تاریخ شفاهی سوق دهیم. چرا که یک سری ابهامات در تدوین تاریخ شفاهی هست. نیاز استان‌ها برای آنکه تلاش‌شان به سرانجام برسد، در گرو همین تدوین است. سعی ما براین بود که در مرحله اول وارد تدوین نشویم اما در دوره بعدی با رویکرد تدوین کتاب در حوزه تاریخ شفاهی گام خواهيم برداشت.
مطلع هستيد كه كدام استان‌ها رويه استمرار برگزاري جلسات تاريخ شفاهي را پيش گرفتند؟
از آنجایی که به دنبال برگزاری کارگاه‌های استانی بودیم شاید ما مجال نکردیم که بررسی کنیم. بدون شک در سال آتی در نظر داریم دستور العمل‌هایی را تنظیم کنیم تا شاکله کار و نقش‌ها مشخص شود. سازمانها و نهاد‌هاي استانی با یک وحدت رویه در یک مسیر و برای رسیدن به تقويت داده‌ها در امر تاريخ شفاهي حركت كنند. در استان‌ها بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاعمقدس نقش دبیری در امر تاريخ شفاهي داشته باشند و در كنار آن سازمان‌هاي ديگر با آن مشاركت داشته باشند. قوت مصاحبه جان مایه تاریخ شفاهی را در استان‌ها نشان می‌دهد. سطح مصاحبه‌های تاريخ شفاهي که در استان‌ها صورت می‌گيرد و به مرکز ملی اسناد ارسال می‌شود، حاکی از یک ارتقا جهش گونه بوده است. سطح مصاحبه‌ها نسبت به قبل از برگزاری کارگاه تاریخ شفاهی استانی بسیار تغییر پیدا کرده است. باید مجال و فرصتی به استان‌ها بدهیم که به این کاستی پی ببرند و تلاش کنند تا انجمن‌ها و محافل تاریخ شفاهی را با قوت استانی استمرار دهند.
با توجه به اينكه كارگاههاي تاريخ شفاهي به صورت سلسله‌وار و هفتگي در استان‌ها برگزار مي‌شد، آيا مجالي براي كارشناسان و صاحب‌نظران وجود داشت كه درباره تاريخ شفاهي استان اطلاعاتي را جمع‌آوري كنند؟ آنچه كه در كارگاههاي آموزشي بيان مي‌شد براي هر استان شايد تازگي داشت اما زماني كه مكتوب مي‌شد، پر از مكررات بود، با توجه به اينكه در بعضي استان‌ها زماني كه كارگاه تاريخ شفاهي برگزار مي‌شد، برخي دانشجويان و حاضران از استان‌ها ديگر در كارگاه تاريخ شفاهي شركت مي‌كردند، مباحث پر از تكرار نبود؟! هرچند كه مباحث جديد‌تر بيشتر در جلسه پرسش و پاسخ مطرح مي‌شد؟!
در مقوله آموزش، استاد موظف است تا مباحث را با رويكرد آموزشي ارايه دهد تا بتواند فضاي كارگاه آموزشي را به يك سطح برساند. از طرفی رویکرد استانی بیشتر خودش را در فضای پرسش و پاسخ نشان مي‌داد. کارگاه صبح تا ظهر به همین قاعده‌های که شما اشاره کردید می‌گذشت. نفس حضور فرد در جلسه نسبتاً رسمی و چهره به چهره با استاد و اخذ مطالب قطعاً تأثیرش بیشتر از این است که فرد بخواهد با دسترسی تحقیق و اینترنتی به صورت مکتوب مطالعه کند. نکته بعدی اشراف اساتید ما نسبت به عملکرد تاریخ شفاهی را وارد می‌دانم. اما در دفاع از این مبحث می‌خواهم بگویم، حضوری که بخواهد صبح شروع شود و تا عصر بیشتر نیست مجال این را نمي‌دهد که تفحص و تحقیقی در عملکرد تاریخ شفاهی دفاع مقدس استان به دست بیاوریم. هرچند اساتید ما به میزان شناختی که از قبل نسبت به استان دارند، وارد اين مقوله مي‌شوند. آقای کمری، يكي از صاحب‌نظران و پژوهشگران دفاعمقدس كه در اين كارگاه‌ها ما را همراهي مي‌كردند، از كساني بودند كه نبض تاريخ شفاهي استان را از قبل واكاوي و بررسي مي‌كردند. از طرفي مديركل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاعمقدس استان نيز قبل از برگزاري جلسه اطلاعاتي درباره فعاليت‌هاي آن استان در حوزه تاريخ شفاهي دفاعمقدس و يا در جنگ تحميلي ارايه مي‌داد. بايد بگويم با توجه به اين که كارگاه‌ها براي نخستين بار در استان‌ها برگزار مي‌شد، ما مسير پر فراز و نشيبي در حوزه تاريخ شفاهي دفاعمقدس داريم.
برگزاری کارگاه تاریخ شفاهی تلنگری برای مسوولان متولی است که هرکس از زعم خودش تاریخ شفاهی را بررسی مي‌کند، در حالي كه بايد به یک وحدت رویه و تعریف واحدی در اين مقوله برسيم. در مرحله دوم قرار نیست مطالب دوره اول تکرار شود، چرا که قرار است به تدوین و باطبع در مرحله سوم درباره موضوع چاپ آثاری با مقوله تاریخ شفاهی را بپردازیم. در مرحله چهارم هم نقد و بررسی آثار تاریخ شفاهی استان‌ها را پیش رو خواهیم گرفت. حقیقتاً بسیاری از آثار ما از منظر تاریخ شفاهی مورد نقد و بررسی قرار نمی‌گیرند، این یکی از مشکلات ماست، در همه این استان‌ها می خواهند که یک مصداق بارز از یک اثر در حوزه تاریخ شفاهی نام ببریم، جالب است اگر کتابی هم معرفی می‌شود، اجماع نظر همه اساتید و صاحب نظران در حوزه تاريخ شفاهي نیست. یعنی هر استادی از زعم خود یک کتاب انتخاب می کند. این ناشی از آن است که در مقوله تاریخ شفاهی آثاري که به چاپ می‌رسند، مورد نقد و بررسی قرار دهیم که تا چه حد با گونه تاریخ شفاهی سازگار ست. لذا ما مسیر پر پيچ و خمی را پیش رو داریم که با توکل به خدا در آینده گام‌ها بهتر و مهمتري خواهيم برداشت.
برنامه‌ها مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاعمقدس در دوره بعد چيست؟
در درجه اول همکاری از استان‌ها باقی مانده‌اند که هنوز موفق به برگزاری کارگاه آموزش تاریخ شفاهی نشده‌اند؛ از طرفی این استان‌ها اشتیاق نشان می‌دهند که حتما کارگاه در استان‌شان برگزار شود. اگر مشکلات و موانعي پيش نيايد، بدون شک این كارگاه‌ها را در استان‌های باقی مانده برگزار می‌کنیم. نخبه پروری و استعداد‌هاي استاني را بشناسیم و آنها را وارد ميدان تاريخ شفاهي كنيم و در كنار آنها نظارت تخصصي بر شيوه و عملكرد كارشان داشته باشيم. ما مشوق استان‌ها هستيم تا ظرفيت‌هاي استاني را بارور كنيم. سازمان مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاعمقدس برنامه سفر‌هاي استاني دوره بعدي را در دستور كار خود خواهد داشت. .
اعتقاد دارم همه مدیران و مسوولان پای تاریخ شفاهی نیامده‌اند، تاریخ شفاهی ضرورت تاریخ فرهنگی است. مطبوعات و رسانه‌هاي در سطح كشور مي توانند با جريان‌سازي مقوله تاريخ شفاهي به آن همچون موضوع ملي نگاه كنند. در پايان از دست‌اندركاران سايت تاريخ شفاهي كه مشوق خوبي براي ما بودند و ما را قبل، حين و بعد از برگزاري كارگاههاي آموزش تاريخ شفاهي دفاعمقدس در استان‌ها همراهي كردند، كمال تشكر را داريم.
گفت و گو از: فاطمه نوروند
