رقمی شدن اسناد وجوانب مختلف آن چند سالی است که در کشور مورد توجه واقع شده و نمود آن دو همایشی بوده که در سال 89 – 88 به همت سازمان اسناد برگزار شده است. سومین همایش نیز با رویکرد خاص به رقمی شدن و آرشيوهاي ديجيتال در تاريخ 21خرداد1390توسط پژوهشكده اسناد سازمان اسناد و كتابخانه ملي برگزار شد.
مسائلی که در دو همایش قبلی مطرح شده و دستاوردهای آن باید مورد توجه جدی قرار گیرد و ضمن چاپ مقالات، کارگروههای خاص برای عملی شدن پیشنهادات ارائه شده در این دو همایش تشکیل گردد. برآیندی که می توان از مسائل کلی مطرح شده در حوزه رقمی شدن اسناد در چند سال اخیر ارائه کرد، عبارت است از: اسناد الکترونیک، مديريت پيشينه هاي الكترونيك ،اتوماسيون اداري و مباحث فني براي آماده سازي منابع. هر چندرويكرد تخصصي به اطلاعات رقمي در آرشيوها ارزشمند است، اما عدم ورود تخصصي آرشيوها به اين بحث و گاه حضور افراد ناآشنا با آرشيوها باعث شده جنبه نظري اين همايش بر جنبه عملي آن چربش داشته باشد. هنوز گامی جدی در زمینه جدا سازی این موضوعات و اقتضائاتِ هرکدام برای تحقق پيشنهادات ارائه شده به طوركامل برداشته نشده است.
اولين سخنران دكتر حجت، رئيس شوراي اسناد ملي بودكه درباره اهميت اسناد و جايگاه آن در جامعه و اسنادرقمي صحبت کرد. سخنران بعدی، دکتر شهرام نيا، معاون سازمان اسناد بود. وي مهمترين دغدغه آرشيو ملي كشور را عدم هماهنگي در دستگاههاي دولتي در ايجاد اتوماسيون هاي اداري و دخالت سلائق در آن دانست. او گفت: این وضعیت در آينده امر ذخيره سازي اسناد رقمي را با دشواري مواجه ساخته و براي آرشيو مشكلات عديده اي به بار خواهد آورد. در انتها غلامرضا عزيزي، دبير اجرايي همايش، گزارشي از روند اجرايي كارها ارائه کرد. وي گفت: از 34 مقاله رسیده به دبيرخانه همايش 14 عنوان براي ارائه انتخاب شدهاند. جلسه با تاخیر آغاز شد و طول كشيدن آن دو سخنرانيهایی كه قرار بود در نشست اول ارائه شوند، در سخنراني هاي بعدي ادغام شد. اولين نشست در ساعت 11شروع شد و سخنراني هاي زير ارائه گرديد:
1- مهندس سيدسجاد مروجي(كارشناس ارشدكامپيوترومدرس دانشگاه): شبكه معنايي دانش و دولت الكترونيكي
2- ليلا نعمتي اناركي(دانشجوي دكتراي كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه آزاد) و غزاله موسي خاني(دانشجوي كارشناسي كتابداري و اطلاع رساني پزشكي):دولت الكترونيك و مديريت اسناد الكترونيك
3- عزيز هدايتي خرمشهر(دكتراي مديريت اطلاعات و اسناددانشگاه آنكارا) استانداردهاي توصيف اسناد الكترونيكي در دنيا
4- هاجر قربان نژادوصبا صدرايي(دانشجويان كارشناسي ارشد كتابداري دانشگاه الزهرا) مديريت اسناد الكترونيكي در اتوماسيون اداري
5- رويا پورنقي(دانشجوي دكتراي كتابداري و اطلاع رساني دانشگاه آزاد) به سوي پارادايم هاي رقومي:ضرورت توسعه آرشيوهاي الكترونيكي مكاني در عصر اطلاعات)
6- امير اصنافي(دانشجوي دكتراي دانشگاه شهيدچمران اهواز،خانمهانگين نيكومنظري كارشناس كتابداري و مريم پاكدامن نائيني كارشناس ارشد كتابداري و نيما غلامي كارشناس كتابداري و اطلاع رساني): آرشيوهاي استاندارد با زيرساخت استانداردهاي آرشيوي:بررسي بخش جستجودرآرشيوهاي تحت وب ملي در جهان به منظور تعيين ميزان انطباق اين بخش با استانداردهاي آرشيوي
7- اكثر مباحث، نظري بودند و سخنرانها با مباحث آرشیوی آشنایی کامل نداشتند؛ به نحوي که آقاي رضايي شريفآبادي مجبور شد توضيح كاملي درباره لزوم عملي ترشدن مباحث مقالات، بيان كند. درميان بهترین مقالات ارائه شده در اين نشست مي توان به مقاله آقاي اصنافي درباره نرم افزارهاي آرشيوي، مقاله آقاي هدايتي، درباره استانداردهاي توصيف اسناد الكترونيكي در دنيا و مقاله خانم پورنقي اشره کرد که علي رغم موضوع جديدش به خوبي تبيين نشد، اما به گفته خودش مي تواند به عنوان يك ايده جديد مورد توجه قرار گيرد. از نكات جانبي اين همايش اعتراضات آقاي اصغرزاده مشاور سازمان اسناد و كتابخانه ملي بود كه باعث شد به جايگاه هئيت رئيسه خوانده شود. آقاي احمدي از مجموعه داران اصفهاني نيز علي رغم كسالت به همايش آمده بود و خواستار التفات بيشتر آرشيو ملي به دوستداران و مجموعه داران سند شد.
نشست دوم در ساعت 14:15 به رياست آقاي شهرام نيا رياست سازمان اسناد و آقاي فراستي از موسسه مطالعات و پژوهشهاي معاصر تشكيل شد. مقالات اين نشست به شرح زیر هستند:
1- مرتضي كوكبي(استاد گروه كتابداري دانشگاه شهيد چمران اهواز) رقيه حجازي(دانشجوي كارشناسي ارشدكتابداري دانشگاه شهيد چمران اهواز: مقايسه فرمت كتابشناختي يوني مارك و مارك ايران با يك نرم افزاربايگاني و ارزيابي توانايي هاي آن براي ماشيني ساختن نامه هاي اداري
2- فائزه السادات طباطبايي واكرم حميديان(كارشناسان ارشدكتابداري و اطلاع رساني):كاربردفراداده در توصيف و سازماندهي اسنادالكترونيكي آرشيوهاي ديجيتالي با تاكيد براستاندارد محتواييDACS که اين سخنراني به علت عدم حضور سخنران برگزار نشد
3- بهناز زرين كلكي (پژوهشگرپژوهشكده اسنادسازمان اسناد و كتابخانه ملي): فرادادهها و نقش آن ها در سازماندهي اسناد دولتي
4- ابوالفضل حسن آبادي(دانشجوي دكتراي تاريخ محلي و سرپرست گروه اسناد كتابخانه مركزي آستان قدس): چالش هاي آرشيوهاي رقمي درتقابل با ساختارهاي رقمي
اين نشست با وجود برگزار نشدن يك سخنراني دچار كمبود وقت نشد.از ويژگيهاي اين نشست كاربردي تر بودن مباحث ارائه شده با توجه به ارتباط سخنرانان با آرشيو بود. دكتر كوكبي استاد راهنماي آقاي اصنافي و از شركت كنندگان پر و با قرص همايش آرشيو بود. دو سخنران بعدي (حسن آبادي و زرين كلكي) بودند که هر دو در كار آرشيو و با مشكلات گفته شده آشنا هستند. مقاله دكتر كوكبي و خانم زرين كلكي تفاوت محتوايي و فكري با هم داشت و جا دارد در آينده در كارگروه هاي تخصصي بيشتر به آن پرداخته شود.
مقاله نگارنده (ابوالفضل حسن آبادي) از نگاه ديگري به موضوع اين همايش پرداخته بود و آن لزوم نگاه نو به نتايج حاصل از رقمیسازی (ديجيتالي شده) و نقش آن در فرآيند تاثيرگزاري آرشيوها بود كه از نظر اهميت آموزشي به آن پرداخته شده بود. مساله تا كنون مورد توجه آرشيوها در ايران قرار نگرفته و جا دارد توجه ويژهاي به آن مبذول گردد.
نشست سوم در ساعت 16برگزار شد اين نشست تركيبي از دو مقاله نظری و دو مقاله كاربردي بود
1- ايوب نازي و سكينه قاسم پور(كارشناسان ارشد كتابداري):ملزومات كاركردي سامانه هاي نرم افزاري مديريت اسنادالكترونيك بر اساس استانداردهاي موجود
2- ميتراصميعي(دكتراي كتابداري و اطلاع رساني و عضو هئيت علمي كتابخانه ملي) و زهره رسولي(دانشجوي كارشناسي ارشددانشگاه الزهرا):ارائه الگوي پيشنهاد براي مديريت عكسهاي رقمي معاونت اسنادملي سازمان اسنادو كتابخانه ملي برمبناي مدل مرجع نظام اطلاعاتي آرشيوي(ا.اي.آي.اس)
3- شهناز بهلولي(مهندس شيمي و رئيس گروه آسيب شناسي و آزمايشگاه اداره كل حفاظت و نگهداري سازمان اسناد): حفاظت و نگهداري اسناد الكترونيكي
4- نگار رئيس نيا(كارشناس ارشد ميكروبيولوژي و كارشناس اداره كل حفاظت ونگهداري سازمان اسناد): نقش فاكتورهاي محيطي بيولوژيك و انساني در آسيب رساني به ساختار فيزيكي و اطلاعاتي محمل هاي اسنادالكترونيك
دو سخنراني آخر از محتواي كاربردي براي حفظ محملهاي ديجيتالي برخوردار بود
سرهنگ فرامرزي به عنوان ميهمان در هئيت رئيسه درباره اهميت جايگاه آرشيوها صحبت کرد.
برگزاري اين نشست ها به خاطر گردآوري افراد علاقمند به موضوعي واحد با ارزش است. از نکاتی که در این همایش مي توان به آن ها اشاره نمود، عبارتند از:
1- حضور پررنگ كتابداران با ارائه 90 درصد مقالات خصوصا از دانشگاه الزهرا .در اين جا بايد تلاشهاي دكتر رضايي را در اين دانشگاه ارج نهاد. اما چنانچه خود ايشان اشاره کرد كتابداران بايد ياد بگيرند به زبان آرشيويست ها صحبت كنند تا همدلي بيشتري براي انجام كارها بوجود بيايد.
2- حضور آرشيوها در اين همايش مانند سال گذشته كمرنگ بود. جا دارد این سازمانها توجه بيشتري به مسائل رقمي نمايند زيرا در چندسال آينده به طورفزايندهاي با مشكل اسناد الكترونيك روبهرو خواهند شد.
3- حضور كارشناسان مراكز اسناد نيز در اين نشست ها قابل توجه نبود. حال آنکه در آينده این افراد با معضل اسناد الكترونيك روبرو هستند و نه اكثر كساني كه اين مقالات را ارائه نمودند.
4- آرشيوها بايد توجه ويژه اي به امرنتايج حاصله از اسناد الكترونيك و ماهيت كاركردي آرشيوها در جامعه داشته باشند و رويكردهاي جديد در برخورد با آن اتخاذ نمايند.
5- پيشنهاد ميشود تا ضمن انتشار سريع مقالات، كارگروههاي تخصصي براي تبديل آنها به ايدههاي عملي تشكيل گردد تا از قِبَل آن آرشيو ملي كشور بتواند گامي بزرگ در ارائه استانداردهاي مديريت اسناد الكترونيك در ايران، جاي آن خالي است، بردارد.
ابوالفضل حسن آبادی