نويسنده با تبيين جغرافياي طبيعي، حدود و وسعت خليج فارس، مطالب كتاب خود را آغاز مي‌كند. او در اين بخش بر دو اثر عمده «بحرين، جزاير و سواحل خليج فارس» و «شيخ‌نشين‌هاي خليج فارس» تكيه دارد و نگاهي‌هايي نيز به كتاب ماه تاريخ و جغرافيا و مجموعه مقالات همايش بين‌المللي خليج فارس در گستره تاريخ مي‌اندازد، گرچه به نظر مي‌رسد تبيين اين مهم آن هم در ابتداي كتاب، نيازمند استنادهاي استورتري آن هم در ميان آثار و كتاب‌هاي داخلي و خارجي است.

البته ناگفته نماند وي در بازگويي مطالب هر بخش، منابع گوناگوني را مصداق گفته‌هاي خود قرار داده است.

مشايخي با بررسي وضعيت اجتماعي و اقتصادي مناسب منطقه خليج فارس در دوران گذشته، قدم در وادي معرفي «خليج فارس در دوران باستان» مي‌نهد و پادشاهان معروف ايلامي در دوران طلايي اين تمدن را كه در زمان آنها اين خليج يكي از مراكز مهم فرهنگي و تجاري به شمار مي‌رفت، نام مي‌برد و با گذر از امپراطوري هخامنشيان، اقتدار آنها بر اين منطقه و استفاده‌هايي كه در زمان آنها از اين خليج مي‌شد را مرور مي‌كند و مي‌گويد كه در كتيبه داريوش اول از خليج فارس با عنوان «درياي پارس» ياد مي‌شود.

نگاهي به عنوان خليج فارس در دوران اسلامي، در زمان آل‌بويه و در خلال آثار نويسندگان و تاريخ‌نگاراني نام‌آشنايي مانند اصطخري، ابن حوقل، مسعودي، بزرگ بن شهريار رامهرمزي، سيبوي و ... تاييدي بر رونق خليج فارس دارد. در اين دوره بندر هرمز مركز عمده بازرگاني ايران، هندوستان، عربستان و سواحل خليج فارس بود، ملوك هرمز تا زماني كه پرتغالي‌ها در سال 1913 هجري قمري(1507 ميلادي) به خليج فارس راه يافتند، همواره خراج‌گذار پادشاه ايران و به نام ولات هرمز معروف بودند.

نويسنده كتاب با بررسي و عنوان اين مسايل، وضعيت خليج ايراني را از ديرباز براي علاقه‌مندان به اين حوزه و نسل جوان شرح مي‌دهد تا با نگاهي تاريخي، دسيسه‌هاي سياسي را كه در هر دوره‌اي بازتابي فريبنده دارند، براي عموم علاقه‌مندان به حوزه تاريخ سياسي و بومي شرح دهد و يادآوري كند هر آنچه بيگانگان مدعي‌اند، لزوما چهره‌اي حقيقي ندارد، بلكه بايد با تكيه بر حقايق تاريخي، گذشته سياسي، آراي گذشتگان و تحليل‌ متخصصان با شناختي همه جانبه به صحت مطالب دست يافت و موضعي متقن اتخاذ كرد، موضعي كه مانند سدي پايدار راه نفوذ بيگانگان را براي هميشه تاريخ مشخص كند.

چگونگي سلطه پرتغالي‌ها بر جزيره هرمز نمونه ديگري از دسيسه‌هاي بيگانگان است كه نويسنده اين اثر با تلنگري بر دوران پادشاهي شاه تهماسب اين ماجرا را بازگو مي‌كند و مي‌گويد كه اين واقعه تا زمان شاه محمد خدابنده، پدر شاه عباس اول ادامه يافت.
 
«آرنولد ويلسون» مورخ و پژوهشگر انگليسي در كتاب «خليج فارس» اشاراتي گذرا بر رفتار ستمگرانه پرتغالي‌ها و ميزان كينه اهالي سواحل خليج فارس از آنها دارد. «نصرالله فلسفي» نيز در دومين جلد كتاب «شاه عباس اول» بر كينه شديد ساكنان سراسر سواحل جنوبي ايران از پرتغالي‌ها تاكيد مي‌كند.

عبدالكريم مشايخي، نويسنده كتاب، پس از اخراج پرتغالي‌ها از اين خليج به ورود هلندي‌ها در سال 1602 ميلادي مي‌پردازد و در نهايت نخستين تلاش‌هاي انگليسي‌ها براي حضور در آب‌هاي خليج فارس به بهانه تجارت و تامين منافع آنها را عنوان مي‌كند. در اين بخش نيز با استنادهاي مكرر به آثار و كتاب‌هاي گوناگون دسيسه‌هاي اين استعمارگر پير و اوج گرفتن آن در دوره كريمخان زند روايت مي‌شود.
 
بيان خسارات وارده و نحوه مقابله با آنها از سوي دستگاه حاكمه ايران، صفحات ديگر اين كتاب را رقم مي‌زنند و يادآور مي‌شوند كه از سال‌هاي قبل از جنگ جهاني اول، آلمان‌ها چگونه با طمع دستيابي به موقعيت استراتژيك بندر بوشهر اهداف توسعه طلبانه خود را دنبال مي‌كردند.

اين كتاب در صفحات مياني خود به رقابت انگليس و فرانسه در خليج فارس را به تصوير مي‌كشد و بيان رخدادهاي سياسي داخل ايران و تغيير پادشاهان، مرگ نادرشاه و مروري بر وقايع تاريخي كه در سرزمين‌ها و دول بيگانه رخ مي‌دهند، از ديگر وقايع خواندني اين اثرند كه نويسنده در نهايت بي‌طرفي تنها به بازگو كردن آنها توجه دارد تا تحليل نهايي را بر عهده خوانندگان واگذار كند.

ورود عثماني‌ها به خليج فارس و انديشه‌هاي سلطه‌طلبانه روس‌ها بر اين منطقه از ديگر وقايعي‌اند كه در دفتر خاطرات خليج فارس نقش بسته‌اند، خاطراتي تلخ كه با حضور ناوگان دريايي روسيه در خليج فارس و بوشهر تقارن مي‌يابد و نتيجه توسعه فعاليت‌هاي تجاري روسيه و تاسيس كنسولگري در اين منطقه را در پي دارد. پس از آن مساله مالكيت بحرين و مالكيت ايران بر جزاير سه‌گانه ابوموسي، تنب بزرگ و تنب كوچك مطرح مي‌شود.
 
پس از پيروزي انقلاب اسلامي و هشت سال دفاع مقدس، نويسنده به اين موضوع مي‌پردازد كه قرارداد الجزاير و عهدنامه مرزي و حُسن همجواري دو كشور ايران و عرق چگونه به انعقاد رسيد.

مباحث اين كتاب با تجاوز نظامي عراق به ايران كه منجر شد خليج فارس به يكي از ناامن‌ترين مناطق جهان تبديل شود، به پايان خود نزديك مي‌شود. حمله به كشتي‌هاي تجاري، نفت‌كش‌ها و هواپيماهاي مسافربري، عبور و مرور در اين منطقه را با خطراتي جدي مواجه مي‌كند. در چنين وضعيتي جمهوري اسلامي ايران با پيروي از اين سياست كه «امنيت در خليج فارس براي همه يا هيچ كس» سياست مقابله به مثل را در پيش مي‌گيرد و با استفاده از ابزار جنگي با دشمنان مقابه مي‌كند و پس از هشت سال مقاومت و تصويب قطعنامه 598 در سال 1367 جنگ پايان مي‌يابد و نويسنده كتاب تاريخ اين اثر را در اين سطور متوقف مي‌كند.

شايد خوانندگان با مطالعه اين اثر و به پايان رساندن آن، جاي خالي تداوم اين ماجرا را تا سال‌هاي حاضر و ادعاهايي كه دشمنان كرده‌اند، لمس كنند. البته نويسنده و محقق اين اثر مي‌توانست دست كم در پايان اثر خود تحليل يا نتيجه‌اي را كه پس از پژوهش و مطالعه فراوان در اين باره به دست آورده است، شرح دهد.
 
تعدادي از تصاوير و نقشه‌هاي كهن خليج فارس كه در برگ‌هاي پاياني كتاب جاي گرفته‌اند، گرچه تعدادشان اندك است و از ميان اسناد و آثار كهن گردآمده‌اند، اما بر جذابيت مطالب اثر مي‌افزايند و تواتر مضامين تاريخي را لذت‌بخش‌تر مي‌سازند.

كانون انديشه جوان كتاب «نامي براي هميشه؛ نگاهي به تاريخ خليج فارس» را به تازگي در 174 صفحه، شمارگان 2500 نسخه و بهاي 28000 ريال روانه بازار نشر كرده است.

نویسنده: سميرا سرخان زاده
منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)


نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی