وبگاه تاریخ
مقدمه
جایگاه سنتی آموزش تاریخ در نظام آموزشی ایران، در مسیر انتقال به شیوه ی نوین و امروزی، دچار فراز و فرودهایی شده است. این انتقال گرچه در بسیاری از کشورها (به ویژه کشورهای جهان سوم ) هم کُند و فاقد چشم انداز است، اما مقایسه ی روش های آموزش تاریخ در نظام آموزشی ایران (آموزش و پرورش تا آموزش عالی ) بدون تردید به شاخص ها و عواملی وابسته است که این شاخص ها در هریک از کشورهای جهان متنوع و بعضاً متضاد است. در این نوشتار بر آنیم که تعدادی از این شیوه های آموزشی را با هم مقایسه کنیم.
اهمیت سیاست های کلان فرهنگی در آموزش تاریخ
بدون تردید، سیاست های فرهنگی ترسیم شده از سوی برنامه ریزان کلان یک کشور، تأثیرات غیرقابل انکاری در شیوه ی آموزش تاریخ دارد. برخی از کشورها، اصولاً برنامه ی خاصی در این زمینه ندارند. علل این موضوع، ضعف سیاست گذاران فرهنگی، عدم غنای فرهنگی و تاریخی در گذشنه و عواملی از این دست است. اما بسیاری از کشورهای توسعه یافته، علی رغم سابقه نه چندان طولانی در تاریخ گذشته خود، برنامه مدوّن و منسجمی را برای آموزش تاریخ در نظر گرفته اند.
امروزه، فن آوری انتقال اطلاعات از طریق اینترنت، نرم افزارهای تاریخی و بالاخرهICT ( تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات)، تأثیرات ژرفی در آموزش تاریخ برای معلمان، دانش آموزان و اساتید تاریخ دارد.
آموزش تاریخ در ایران
نقش سیاست های کلان و ملی در روش آموزش تاریخ در ایران، هنوز به طور شایسته مورد کنکاش قرار نگرفته است. به همین دلیل است که اکثر پژوهش گران معتقدند که درس تاریخ و شیوه ی آموزش آن، به هیچ وجه متناسب با شأن و منزلت ملت ایران و تاریخ و غنی و ژرف آن نیست. یک نکته ی مهم، مظلوم بودن درس تاریخ در میان بقیه ی دروس است. تا آن جا که به نظر می رسد در درس تاریخ، کمتر به اصول و روش های آموزش آن پرداخته شده است. این غفلت آشکارا محسوس است.
در ایران، دانش آموزان و سپس دانشجویان در درس تاریخ، با حجم انبوهی از اسامی، سال ها، مناطق و اطلاعات خام مواجه هستند. حفظ این انبوه اطلاعات، ضمن این که خسته کننده و طاقت فرساست، در بسیاری از موارد، یادگیرنده را از این درس گریزان می سازد. اگر خشک و بی هدف بودن مطالب را هم به موضوع فوق بیافزاییم، آن وقت از کلاس تاریخ چیزی نمی ماند جز درسی منزجرکننده.
در این میان هستند معلمان و اساتیدی که تاریخ را با تمام وجود خود تدریس می کنند، اما باز هم با بی علاقگی مخاطبین خود روبه رو می شوند. تحقیقاً در این موارد، باز هم بین موضوعات تدریس شده و فضای فکری دانشجویان تناسبی برقرار نیست.
به طور کلی عوامل مختلفی در بروز این ضعف و کاستی نقش دارند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ روش تدریس درس تاریخ؛ 2ـ ایجاد ارتباط بین مباحث مطرح شده با مسائل روز؛ 3ـ تعریف صحیح از شخصیت های تاریخی؛ 4ـ ترویج و تشویق تفکر تحلیل گرایی و پرهیز از حفظ کردن وقایع؛ 5ـ مراجعه به منابع و مآخذ اصلی و دست اول؛ 6ـ پرهیز از قضاوت عجولانه به ویژه در مباحث تاریخ معاصر
به راستی تاکنون، در بین محققین و پژوهشگران تاریخ در ایران، تا چه اندازه به مسائل فوق پرداخته شده، و تا کجا این موارد مورد مداقه قرار گرفته است؟ اگرچه در سال های اخیر، مراکز علمی و فرهنگی متعددی در کار نگارش مباحث تاریخی بوده اند که در سطح دانشجویی و دانش آموزی قابل تقدیر است. انتشارات مدرسه برهان (وابسته به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی)، مجموعه فرزانگان، مجموعه تاریخ بخوانیم، مجموعه چهره های درخشان، مجموعه چلچراغ، از ایران چه میدانیم و... پایه گذران و مشوق های درس تاریخ بوده اند۱) .
اما در عین حال، در خصوص روش تألیف و تدریس و کتاب های تاریخی در مدارس و دانشگاه ها، هنوز نقد و بررسی جدی و جامع صورت نگرفته است. نقدهای پراکنده، هرازچندگاهی، زوایای تاریک این صحنه را روشن می سازد؛ اما کافی نیست. نقادان، با هم ارتباط منطقی ندارند. گاهی، یک نقد به شیوه ی آموزش تاریخ در نهاد آموزش و پرورش می پردازد و نگارنده آن از نقد مشابه بی خبر است. در حالی که در گوشه ای دیگر، همین نقد به شیوه ای دیگر مطرح می گردد.
سکینه منصوری در نقدی بر محتوای کتاب تاریخ سال سوم دبیرستان رشته ی انسانی، به عواملی اشاره کرده که شاید بر تمام کتب تاریخ مدارس و دانشگاه ها جاری باشد. عواملی مانند:
عدم توجه به نظریه ی یادگیری، تنوع مطالب و نداشتن ارتباط منطقی بین مطالب و نادیده گرفتن نقش زنان در تاریخ، از جمله مطالب مورد توجه مؤلف است(۲) .
البته مطالب فوق اشاره ای به روش های ارتقاء انگیزه در یادگیری درس تاریخ ندارد. شاید نازنین موفق در تحقیق خود پیرامون «روش-های تقویت انگیزه، زمینه ساز بروز خلاقیت در درس تاریخ» توانسته باشد به این مبحث بپردازد. وی به عوامل زیر اشاره می کند:
1ـ بکارگیری روش های نوین تدریس و ارزشیابی بر مبنای شیوه های فراشناخت؛ 2ـ آموزش دوسویه، مشارکت دانش آموزان، پرورش استعداد طرح سوال، خود ادراکی و نوآوری؛ 3ـ هدایت و راهنمایی تکمیلی در مورد پیشنهادات ایده ها و نوآوری و نتیجه گیری برای بهبود مداوم شیوه های تدریس و ارزشیابی(۳) .
آموزش تاریخ برای سنین مختلف
یکی از مباحث مغفول مانده در میان پژوهشگران تاریخ، بررسی شیوه های آموزش تاریخ برای افراد در سنین مختلف است. به عبارت دیگر، هنوز طبقه بندی استاندارد و پذیرفته شده ای برای سنین یادگیرنده های تاریخ ارائه نشده است. علت این امر شاید، فقدان انسجام و هماهنگی بین مؤلفان دروس تاریخ از کودکی تا بزرگسالی است.
در ایران، آموزش تاریخ از سنین کودکی در مدارس رایج است. اما شیوه تدریس تاریخ برای کودکان (عمدتاً از 3 تا 11 سالگی ) به روش ها و فنون خاصی محتاج است که در برخی پژوهش ها به آن اشاره شده است. در یک تحقیق با عنوان «آموزش تاریخ برای کودکان 3 تا 11 ساله» به ارائه ی این شیوه پرداخته شده است: http://ktabnama.blogfa.com/postـ295.aspx
کتاب حاضر به عنوان مقدمه ای بر آموزش تاریخ، اطلاعات جامعی در زمینه چگونگی تامین استاندارهای آموزشی موثر در درس تاریخ برای دوره های ابتدایی ارائه می کند.
البته در این میان جایگاه ادبیات کودکان هم در گرایش به تاریخ در میان این افراد حائز اهمیت است. بر همین اساس فرزانه طیبیان در پژوهشی پیرامون «راهبرد ادبی در یادگیری تاریخ» به احیای دوباره گرایش به تاریخ از طریق ادبیات کودکان می پردازد. وی در این تحقیق، به هدف های پژوهش محور برای معلمان تاریخ و ادبیات کودکان و همچنین روش های ابداعی برای تدریس تاریخ با استفاده از ادبیات کودکان اشاره می کند. نکته در خور تامل، استفاده از ادبیات برای تدریس تاریخ است که البته این فکر ابداع آموزشی جدیدی نیست. آموزش تاریخ با استفاده از ادبیات کودکان، چه داستانی و چه غیرداستانی، اندیشه ای قدیمی است که از حیات دوباره ای در برنامه درسی مدرسه های ابتدایی و متوسطه بهره می گیرد(۴) .
آموزش تاریخ در فراسوی ایران
الف) مركز ملي آموزش تاريخ
مركز ملي آموزش تاريخ (The National Center for History Education) در استراليا، از طريق آدرس اينترنتي زير، مطالبي را پيرامون راهنمايي كاربران ( بويژه معلمان تاريخ )، در خصوص آموزش و يادگيري تاريخ در مدارس استراليا ارائه ميدهد:
http://www.hyperhistory.org
در سايت اين مركز و در بخش راهنماي معلمان (Teachers Guide)، روش هاي زير براي معلمان تاريخ ارائه شده است:
1ـ به کارگیری گذشته (Engaging The Past )
در اين شيوه، ويژگي و ماهيت دانش تاريخي به معلمان يادآوري مي شود. بسياري از مردم (و حتي دانش آموزان ) تصور مي كنند كه مي-دانند تاريخ چيست. بنابراين و بالطبع مي دانند كه دانش تاريخي چيست. در خصوص تاريخ، تصور عوام اين است كه: «هر آنچه به گذشته انسان ها مربوط مي شود.» دانش تاريخي را هم دانشي ساده در خصوص انسان هايي كه در گذشته بوده اند، تعريف مي كنند. اما حقيقت امر اين است كه تعريف تاريخ و دانش تاريخي آسان نيست.
مركز ملي آموزش تاريخ به معلمان استراليايي مي گويد كه بايد بدانند ويژگي هاي دانش تاريخي عبارت است از:
ـ آن چه حقيقتا در گذشته اتفاق افتاده است؛
ـ آن چه مورخين مي خواهند در مورد گذشته بدانند. (چه كسي، چقدر، كجا، چه زماني، و چرا)؛
ـ آن چه معلمان تاريخ بايد در مورد گذشته بدانند؛
ـ آن چه لازم است دانش آموزان در مورد گذشته بدانند.
مضافاً بر اين كه، ممكن است سؤالات ديگري نيز مطرح شود. از جمله اين كه: اساساً معني «دانستن» چيست؟ و ما حقيقتاً مي توانيم مفهوم و معني برخي از وقايع را كه در گذشته (براي ديگران) اتفاق افتاده، درك كنيم؟ افرادي كه در بين آنان نبوده و شرايط آنان را نديده ايم.
این مركز به معلمان تاريخ پيشنهاد مي كند كه به دانش آموزان بگويند ما مي توانيم تاريخ را از ديدگاه هاي مختلفي ببينيم. بر اين اساس ممكن است آن چه را اتفاق افتاده، بازسازي كنيم.
2ـ ماهيت آموزش تاريخ
معلمان و استادان تاريخ در استراليا مي آموزند كه توانايي كودكان براي يادگيري تاريخ قابل تأمل است. كودكان قبل از شروع مدرسه، احساس قوي نسبت به گذشته دارند. آنان تغييرات زمان و تحول دوره نوزادي و داستان ها و حكايات را درك مي كنند. كودكان و نوجوانان، يادگيري تاريخ را در جريان زندگي و جهان پر احساس خودشان، به همراه تصاوير و تصوراتي از گذشته وارد مي كنند. دانش-آموز هم چنين فرضياتي را در خصوص تجربه انسان ها، انگيزش و رفتار، كه بر اساس پژوهش هاي پيترلي (Peter Lee) به بصيرت مشهور شده، به دست مي آورند. مطالعات حاكي از آن است كه برخي دانش آموزان نيز علاقه اي به درس تاريخ در مدرسه ندارند و بيشتر به داستان هاي خانوادگي علاقه نشان مي دهند. زيرا آن را مفيدتر مي دانند. این همچنين در خصوص تأثيرات فرهنگي ـ اجتماعي آموزش تاريخ در مدارس، راهنمايي مي شوند. در اين خصوص لازم است نكات زير مد نظر قرار گيرد:
تنوع انديشه هاي تاريخي كودكان و نوجوانان و تفاوت هاي نژادي و قومي؛ بومي بودن و تقابل تاريخي در برابر انديشه هاي جامعه؛ منشاء و سرچشمه هاي انديشه تاريخي در كودكان؛ فرهنگ عامه و آگاهي هاي تاريخي.
این مركز همچنين نكات مهمي در موارد زير ارائه مي دهد:
نخستين تجربه و آگاهي دانش آموزان از تاريخ؛ تصورات غلط از گذشته؛ پيشنهاداتي براي تمرين كلاسي.
تحقيق در خصوص انديشه و احساس تاريخي مردم، پديده اي جديد است. اين دانش همانند رياضيات، انگليسي، و جامعه شناسي نيست. در این سایت، اهميت اين موضوع برای معلمان تاريخ، به تفصیل، بيان شده است.
3ـ سواد تاريخي
مباحث عمومي جديد درس تاريخ در مدارس استراليا، مورد توجه بسیار قرار گرفته است. اهميت سواد تاريخي در آموزش تاريخ به عنوان يك جريان سيستماتيك، در بخش مهارت هاي آموزشي در نظر گرفته مي شود. هرچند تعريف پائول گانون (Paul Ganon)، مورخ امريكايي، از سواد تاريخي در 1989 ميلادي مورد استفاده قرار گرفت؛ اما اخيراً اصطلاح سواد تاريخي، توسط گروهي از پژوهشگران، به-گونه اي ديگر تعبير شد و آن اين كه شامل دانستن نه تنها وقايع تاريخي بلكه آگاهي از تفسير و ريشه وقوع حوادث است.
در سال 1997 ميلادي، رودگر باي بي (Rodger Bybee)، محقق انجمن پژوهش ملي در امريكا، الگويي را براي سواد علمي طراحي و فرمول بندي كرد. بر اين اساس، او چهار طبقه براي دانش علمي دانش آموزان فرض كرد:
اول ـ دانش آموز بيسوادي كه قادر به درك سؤال نيست؛ دوم ـ دانش آموزي كه سؤال را متوجه مي شود، ولي توان پاسخ دادن به آن را ندارد؛ سوم ـ دانش آموزي كه داراي نظم فكري است، اما محدود به بستر خاصي است؛ چهارم ـ دانش آموزي كه فهم خود را به نظم كلي ارتباط مي دهد و در مسير تحقيق كاملاً موفق است.
اگر تئوري بالا را بپذيريم، آنگاه مي توان فرض كرد كه سواد ودانش تاريخي شامل سه ويژگي زير است:
اول اين كه سواد تاریخی ارتباطي به وقايع بي هدف و بي ربط در گذشته ندارد، بلكه علم تاريخ به آراي سياسي، جامعه و شخص مربوط مي شود. درك گذشته، بخش مهمي از كل زندگي است. بنابراين تمام دانش آموزان مدارس، مستحق مطالعه ی تاريخ هستند.
دوم اين كه دانش تاريخي بايستي براساس ايجاد تعادل بين انتظارات و توقعات جامعه (درباره ی دانش آموزان كه چه چيزي را درباره ی تاريخ بدانند) و درك و توانايي هاي فردي پايه ريزي شود.
سوم اينكه دانش آموزان به بخش هايي از اين موفقيت دست پيدا مي كنند و بسيار بعيد است كه همه آنان به تمام اهداف نائل آيند.
شاخص های دانش تاريخي عبارتند از:
دانستن و درك وقايع تاريخي گذشته؛ درك تغيير و تحولات گذشته؛ گرد آوري و تجزيه و تحليل مدارك (آثار، اسناد و تصاوير) و ريشه-يابي آن ها؛ زبان تاريخ؛ عقايد و انديشه هاي تاريخي؛ درك ICT و استفاده از آن در فهم تاريخ؛ ارتباط بين گذشته، حال و جهان امروزي؛ قضاوت بين اختلافات و ديدگاه هاي مورخين؛ نقش فيلم، نمايش، هنرهاي تجسمي، موزيك، افسانه، شعر و فن آوري اطلاعات در درك تاريخ؛ جايگاه علم و فن آوري ( مانند بررسي DNA و آزمايش های شيميايي ) در شناخت درست تاريخ؛ تفسير تاريخي و اينكه دانستن تاريخ، بدون تفسير آن، ناقص خواهد بود.
از ديگر نكات مطرح در این مرکز، موضوع يادگيري و تمرين دانش تاريخ در دانش آموزان و همچنين تاريخ و مدنيت است.
4ـ تاريخ و ICT
نقش ICT (فن آوري اطلاعات و ارتباطات) در آموزش تاريخ، در جهان امروز، اهميت فوق العاده اي پيدا كرده است. اين شيوه، شامل استفاده از رايانه در كلاس هاي درس، كاربرد اينترنت و جست وجوي اطلاعات و اماكن تاريخي در آن است. طريق جست وجو در اينترنت با كمك موتورهاي جست وجو (Search Engineer) و مفهوم پايگاه هاي اطلاعاتي تاريخي از مهم ترين نكاتي است كه در اين مركز به معلمان گفته مي شود.
ب) مدارس تاريخي
سايت اينترنتيSchools History ، در انگليس دسترسي آسان دانش آموزان و معلمان تاريخ را به منابع درسي فراهم مي كند. آدرس اين پايگاه چنين است: http://www.schoolshistory.org.uk
در اين پايگاه، مهم ترين روش آموزشي تاريخ، ارائه ی مدارك تاريخي به كمك فن آوري است. در اين شيوه ی آموزشي، و با استفاده از امكان پاورپوينت و كارگاه هاي آموزشي، مجموعه اي از تصاوير تاريخي در اختيار دانش آموزان قرا مي گيرد.
ج) مؤسسه IHR
مؤسسه پژوهش تاريخي (IHR) وابسته به دانشگاه لندن، از طريق آدرس اينترنتي زير امكانات و منابع مطالعاتي را براي مورخين فراهم مي كند. http://www.history.ac.uk
روش آموزش در اين مؤسسه پژوهشي بدين گونه است كه دانش آموزان و دانشجويان را به استادان و معلمان تاريخ، كتاب شناسي تاريخ، پايان نامه هاي رشته تاريخ و وب سايت هاي تاريخي متصل مي سازد.
اين مؤسسه اطلاعات كاملي در خصوص معلمان رشته تاريخ بر اساس فهرستي از مؤسسات پژوهشي و يا موضوعات مورد علاقه معلمان تاريخ در انگليس ارائه مي دهد. به اين ترتيب، دانش آموز پس از ورود به اين مؤسسه و يا از طريق بازديد از وب سايت اين مؤسسه، به آساني ميتواند به معلم مورد نظر خود دسترسي پيدا كرده و از طريق پست الكترونيكي با وي مكاتبه و تبادل نظر كند.
استادان و معلمان تاريخ انگليس، بر اساس تخصص خود در این مؤسسه معرفی شده اند. تخصص هایی مانند: تاريخ مديريت، كشاورزي، اقتصاد، تاريخ باستان، خاورميانه، جهان، قرون مختلف و...
د) آموزش استفاده از اينترنت براي مورخين
محققين دانشگاه آكسفورد، نقش ويژه اي براي اينترنت در يادگيري دانش تاريخ قائل هستند. آنان مجموعه اي از آموزش هاي كاربرد اينترنت را در رشته هاي مختلف علوم، تدوين کرده و در اينترنت قرار داده اند. آدرس اينترنتي زير، آموزش استفاده از اينترنت را براي معلمان تاريخ ارائه مي دهد: http://www.vts.rdn.ac.uk/tutorial/history
فرانسيس كاندرون (Frances Condron) و گرازينا كوپر (Grazyna Copper)، از محققين مركز كامپيوتر علوم انساني دانشگاه آكسفورد در انگليس، در اين پژوهش، چگونگي جست وجو در اينترنت را آموزش مي دهند.
هـ) آموزش ملي
مركز آموزش ملي در انگليس، شيوه هاي آموزشي خاصي را براي يادگيري تاريخ به دانش آموزان انگليسي پيشنهاد مي كند. براي آشنايي با سايت اين مركز پژوهشي به آدرس زير در اينترنت مراجعه كنيد: http://www.ncaction.org.uk/subjects/history/index.htm
مهم ترين توصيه و روش آموزشي اين مركز، استفاده ازICT در آموزش تاريخ است. به نظر آنان اين شيوه، به دلايل زير براي دانش-آموزان مفيد است:
1ـ امكان دسترسي و تفسير اطلاعات؛ 2ـ آشنايي با طرح هاي شناخته شده؛ 3ـ دسترسي به مدل ها، پيشگويي و فرضيات ديگران؛ 4ـ قابليت آزمايش و دقت؛ 5ـ بررسي و اصلاح كارهايشان براي بهبود كيفيت؛ 6ـ گفتگو و تبادل نظر با ديگران و ارائه اطلاعات؛ 7ـ ارزيابي كارها؛ 8ـ ارتقاء سطح آموزش؛ 9ـ خلاقيت و ريسك پذيري؛ 10ـ تضمين موفقيت و استقلال.
در تمام موارد فوق، مثال هايي بيان شده است. ICT به دانش آموزان در يادگيري سريع تاريخ كمك مي كند. هم چنينICT مي تواند در موارد زير هم براي دانش آموزان مفيد باشد:
ـ دسترسي به منابع تاريخي و امكان نقد و بررسي آن ها؛
ـ اطلاعات طبقه بندي شده تاريخي و امكان سازماندهي و تبادل هاي موثر با ديگران؛
ـ دقت نظر در ويژگي هاي منابع تاريخي؛
ـ استفاده از منابع اينترنتي و چند رسانه اي براي دسترسي به منابع تاريخي؛
ـ استفاده از پست الكترونيكي براي تبادل نظر و انديشه با ديگران در مدارس كشورهاي ديگر.
محققين اين مركز معتقدند كه دانش آموزان ميبايستي فرصت كافي براي كار و پاسخ دهي به اين روش آموزشي را داشته باشند. اين الزامات در آموزش تاريخ عبارت است از:
1ـ هيچ محدوديتي براي استفاده ازICT در يادگيري وجود ندارد؛ 2ـ پرس وجوي تاريخي: چگونگی یافتن و استفاده ی بهینه از منابع، اسناد، تصاوير، سي دي ها و بانك هاي اطلاعاتي و موزه هاي تاريخي؛ 3ـ سازماندهي و ارتباط: ايجاد ارتباط و درك صحيح بين انبوهي از منابع و اسناد.
نرم افزارها و سخت افزار هاي موردنياز (در اين شيوه) براي آموزش تاريخ نيز شامل موارد زير است:
1ـ يك دستگاه رايانه با امكانات سي دي درايو ، و دسترسي به اينترنت؛ 2ـ نرم افزارWord ؛ 3ـ نرم افزار نشر روميزي (مانند نرم افزار ايراني زرنگار)؛ 4ـ بسته نرم افزاري ارائه مطلب (مانند پاورپوينت)؛ 5ـ نرم افزار پردازش اطلاعات و اعداد (مانندSPSS ).
و) آموزش BBC به معلمان تاريخ
پايگاه خبري ـ آموزشي BBC، برنامه گسترده اي را براي آموزش و كمك به معلمان مدارس طراحي كرده و در سايت خود قرار داده است. آدرس اينترنتي بخش آموزش به معلمان اين سايت چنين است: http://www.bbc.co.uk/schools/teachers
اين آموزش ها در سطوح مختلف سني و در رشته هاي مختلف درسي ارائه مي شود. در اين برنامه ها، معلمان تاريخ در مورد استفاده از وب، طرح درس و كارگاه هاي آموزشي راهنمايي مي شوند. البته سايتBBC ، بخش مستقلي تحت عنوان تاريخ دارد كه شامل اطلاعات جامعی در مورد تاریخ جهان است و از طریق آدرس زیر قابل دسترسی است: http://www.bbc.co.uk/history
ز) تاريخ ديجيتالي
محققين دانشگاه هوستون (University of Houston) در امريكا، نقش ويژه اي براي فن آوري ديجيتالي، در آموزش تاريخ قائل هستند. سايت اينترنتي زير، معلمان تاريخ را با اين شيوه آموزشي آشنا مي سازد: http://www.digitalhistory.uh.edu
محققين اين دانشگاه به معلمان تاريخ در كشورشان توصيه مي كنند كه به درك دانش آموزان از تاريخ توجه كنند. زيرا بسياري از دانش-آموزان، تاريخ را يك سري وقایع جداازهم مي دانند كه ظاهراً هيچ ارتباطي بين آن ها وجود ندارد. در نتيجه، بسياري از دانش آموزان نسبت به تاريخ امريكا، اطلاعات پايه اي ندارند. بر اساس تحقيقي كه در همين زمينه در سال 2001 ميلادي در امريكا صورت گرفت، حدود 57 درصد از دانش آموزان دبيرستاني در امريكا، حتي يك جنگ مهم در تاريخ امريكا را نمی شناختند.
در اين دانشگاه، طرح درس هايي براي آموزش تاريخ بيان شده است. پروژه تاريخ ديجيتالي، بر اساس ارائه اين روش ها، از طريق وب-سايت دانشگاه هوستون، راهنماي مفيدي براي معلمان تاريخ در امريكا است. در اين پروژه مجموعه اي از اطلاعات تاريخي شامل: سايت هاي معتبر تاريخي، منابع كتابخانه اي، موزه هاي تاريخي، سي دي نرم افزار هاي تاريخي، و...، از طريق اين سايت در اختيار كاربران قرار مي گيرد.
ح) بنياد تاريخيColonial
بنياد تاريخ شناسيColonial Williams Burg ، در امريكا، روش آموزشي خاصي براي معلمان و دانش آموزان رشته ی تاريخ پيشنهاد مي كند. در اين روش آموزشي، لوازم زير مورد نياز است:
1ـ نگه داري فيلد هاي تاريخي الكترونيكي؛ 2ـ استفاده از نقشه ها و فهرست معاني تاريخي؛ 3ـ داشتن طرح درس منظم در آموزش؛ 4ـ نمايش چندرسانه اي در كلاس؛ 5ـ استفاده از وسايل دست ساز كمك آموزشي؛ 6ـ جلسات هفتگي معلمان و تبادل نظر بين آنان.
براي آشنايي بيشتر با اين روش آموزشي به سايت زير مراجعه كنيد: http://www.history.org/History/teaching
ط) مركز آموزش تاريخ به كمك فن آوري
مركز آموزش تاريخ به كمك فن آوري (The Center for Teaching History With Technology)، با هدف كمك به معلمان تاريخ و دانش آموزان در جهت آموزش و استفاده از فن آوري بوده و توسط تام داكورد (Tom Daccord) كه هم اكنون، خود معلم تاريخ در دبيرستانVeteran ، در امريكاست، راه اندازي شده است. براي آشنايي با اين مركز پژوهشي به سايت زير وارد شويد: http://thwt.org
تاكنون بيش از 1200 نفر عضو این مرکز شده اند. عضويت در آن رايگان است و براي اعضاء، خبرنامه ارسال مي شود. این خبرنامه ی هفتگي الكترونيكي، حاوي مقالاتي در خصوص آموزش تاريخ (منابع مطالعاتي ـ طرح درس، معرفي وسايل كمك آموزشي) است. اين مركز در خصوص برگزاري كارگاه هاي آموزشي نيز فعال است. در صفحه اصلي همين پايگاه، بخش پيوندها، كاربران و معلمان تاريخ را با فهرستي از پايگاه هاي اينترنتي آشنا مي سازد كه مي تواند در جهت يادگيري رايانه و اينترنت مؤثر باشد. يكي از اين سايت ها، پايگاه معلمان است.
ی) معلمان
سايت اينترنتي معلمان، با هدف كمك به معلمان براي استفاده از فن آوري در كلاس درس توسط دانشگاه کانزاس راه اندازی شده است. از اهداف مهم آن، تدريس از طريق اينترنت و آزمون است. http://www.4teachers.org
سايت بعديInternet 4 Classrooms است. هدف از اين سايت هم، آموزش استفاده از رايانه (اينترنت و نرم افزارهاي مختلف) در كلاس است. براي آشنايي با مطالب اين پايگاه به آدرس زير وارد شويد: http://www.internet4classrooms.cpm/onـline.htm
ک) معلم تاريخ
محققين دانشگاه ويسكانسين (Wisconsin) در امريكا، پايگاه آموزشي معلم تاريخ را طراحي و از طريق آدرس اينترنتي زير، در اختيار كاربران قرار داده اند: http://www.historyteacher.net
مهم ترين ويژگي اين سايت، هدايت معلمان تاريخ به انبوهي از اطلاعات تاريخي در جهان است. در اين سايت به چند سؤال اساسي هم در خصوص آموزش تاريخ پاسخ داده شده است. از جمله:
1ـ چرا بايستي تاريخ را ياد بگيريم؟ مقاله اي از پيتر.ن. استرنز (Peter N. Stearns)
2ـ آن چه باید درباره ی تاريخ بدانيم و تاريخ از منظر مورخين، عنوان گفت وگويي است كه چند مورخ با هم داشته اند.
ل) نرم افزارهاي تاريخي
يكي از مهم ترين موارد استفاده از فن آوري اطلاعات و ارتباطات (ICT) در آموزش و پژوهش هاي تاريخي، كاربرد نرم افزارهاي تاريخي (Historical Software) است. تعداد زيادي از اين نرم افزارها، طي ده سال اخير طراحي شده اند. برخی از این نرم افزارها به شرح زیر هستند:
1) اطلس تاريخيCentennia
این نرم افزار، توسط شركتي به همين نام، در امريكا طراحي شده و در اختيار مورخين قرار گرفته است. براي آشنايي با اين نرم افزار و چگونگي تهيه آن (به مبلغ 89 دلار) به سايت زير مراجعه كنيد: http://www.clockwk.com
اين نرم افزار معلمان را با تاريخ اروپا وخاورميانه از آغاز قرن 11 ميلادي تا عصر حاضر آشنا مي سازد. هم چنين حاوي نقشه هاي تاريخي و سياسي و تغييرات مرزهاي تاريخي است. ظهور و سقوط امپراتوري عثماني، جنگ هاي يك صد ساله، ظهور امپراتوري و پادشاهي سوئد، جنگ هاي ناپلئون، وحدت ايتاليا و آلمان، جنگ جهاني اول، ظهور آلمان نازي، جنگ اعراب و اسرائيل و فروپاشي شوروي كمونيستي، جنگ بوسني و چچن، در اين نرم افزار آمده است. اين نرم افزار توسط كوين كلي (Kevin Kelly)، تهيه شده است. نمونه كوچكي از اين نرم افزار (Demo)، از اينترنت به رايگان قابل دريافت است.
2) نرم افزار The Sands of Time
اين نرم افزار يك بانك اطلاعاتي از وقايع تاريخي است و حدود 25 واقعه مهم تاريخي را در هر روز معرفي مي كند و توسط مؤسسه نرم-افزاريKen Kirkpatrick تهيه شده است و در سایت زیر قابل دسترسی است: http://www.kksoft.com/inc/sdetail/358
3) نرم افزار Brain Storm
اين نرم افزار آموزشي يك بانك اطلاعاتي خام است که توسط دانش آموزان تكميل می شود. بدين ترتيب كه مهم ترين وقايع هر سال (از سال 1753 تا 2199 ميلادي) وارد بانك شده و سپس مورد پردازش و گزارش گيري قرار می گيرد. گزارش ها بر اساس سال، ماه، روز و هفته، ليست گيري مي شود. نسخه رايگان اين برنامه در سایت زیر قرار دارد: http://www.goldـsoftware.com/download6161.html
4) اطلس تاريخي اروپا
مجموعه اي از نرم افزار هاي اطلس تاريخي اروپا، حاوي نقشه و راهنماي جغرافيايي اين قاره طي قرون متمادي تهيه شده و از طريق آدرس اينترنتي زير به معرض نمايش درآمده است: http://www.euratlas.com
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. نک: صالحی، نصرالله؛ آموزش تاریخ؛ مجله رشد آموزش تاریخ؛ ش 24 .
۲. نک: روزنامه کیهان، هشتم آذر سال 1385.
۳. نک: مجله رشد، شماره 28.
۴. نک: مجله رشد تاریخ، شماره 3، بهار 1387.
میرهادی حسینی
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم تهران
منبع: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا-شماره 131 فروردین 88
