روایت نخبگان دیپلماتیک از جنگ ایران و عراق

اسناد و مدارک مربوط به جنگ ایران و عراق، بخش قابل توجهی از آرشیوهای خارجی را به خود اختصاص داده است. بخشی از صداها (مکالمات، گفت و گوها و مصاحبه ها) مربوط به جنگ ایران و عراق در پژوهشگاه بین المللی علوم اجتماعی نگهداری می گردد.(1)  
در میان دهها طرح و پروژه مربوط به 8 سال جنگ ایران و عراق، کارگاه انتقادی تاریخ شفاهی در 19 جولای(2008) با حمایت پروژه تاریخ بین المللی جنگ سرد(2)  مرکز وودرو ویلسون(3)  و برنامه خاورمیانه با همکاری آرشیو امنیت ملی دانشگاه جرج واشنگتن برگزار گردید.  دانشمندان و مقامات سیاسی در یک روز بر روی مسائل،  ریشه ها، جریان و برخورد ایران و عراق 1988-1980 میلادی به گفتگو پرداختند. بحث های ویژه مطرح شده شامل شواهد جدیدی از اسناد تاریخی، یادآوری چگونگی ارتباطات، آشفتگی های جاری در خلیج فارس در ابتدای جنگ و سیاست های زمان، بود.
به منظور تکمیل کردن بحث و چشم اندازی جدید به موضوعات، دو دسته اسناد مورد توجه قرار گرفت: دسته اول شامل اسناد نویافته آمریکا، برگرفته از آرشیو عمومی بلغارستان، چک، آلمان، ایران و روسیه، مربوط به پروژه تاریخ بین المللی جنگ سرد بود. دسته دیگر اسناد زنده بودند. متشکل از مقامات سطح بالای سابق برخی کشورها. تنها جای مقامات سابق ایرانی و عراقی در این گردهم آیی خالی بود.
شاهدان زنده وقایع جنگ ایران و عراق شامل مقامات امنیتی سابق دولت آمریکا، نیکولاس ولیوتس(4)   و  ویلیام ایگلتون(5) سفرای آمریکا در منطقه خاورمیانه مانند بغداد، جرج کیو(6) مامور سابق CIA و رییس پایگاه CIA در تهران، جیاندومنیکو پیکو(7) کارمند سازمان ملل متحد که نقش اصلی را در برقراری آتش بس اگوست 1988 به عهده داشت، و ویلیام مایلر (8) سفیر و نماینده سابق آمریکا در اوکراین و مسئول  سرویس ایران در وزارت خارجه آمریکا، و همچنین دو دیپلمات اروپای شرقی؛ هننر فورتیگ(9) از آلمان و زیگموند کازمر(10)  از مجارستان؛ بودند.  یک گروه متشخص از محققین و دانشمندان شامل: فب میر،(11)  شائول باخاش،(12) جودیت یافه(13) و مارک گازیوروسکی(14) نیز در این کنفرانس حضور داشتند و با طرح پرسش های عمیق از شاهدان عینی، به غنای کنفرانس و بحث ها یاری رساندند.
بنابراین همان گونه که مشاهده می شود، در این کنفرانس، منابع و اسناد مکتوب پا به پای شفاهیات و شاهدان عینی واقعه مهم و سرنوشت ساز جنگ ایران و عراق، مورخین را در جهت بررسی و شناخت ابعاد مختلف این حادثه بزرگ یاری رسانده اند. این کنفرانس، حقایق تازه ای از جنگ ایران و عراق را آشکار ساخت.
حال روشن است که ایالات متحده از طرح صدام حسین برای حمله به ایران در یک سال پیش از آن، آگاهی یافته بود و در اواسط اکتبر 1979 هیئتی را برای آگاهی دادن به ایران فرستاد. وقتی سفارت آمریکا در 4 نوامبر 1979 تصرف گردید و 66 نفر آمریکایی به گروگان گرفته شدند، واشنگتن دریافت که همکاری با ایران را به سرعت باید متوقف کند. بحران گروگان گیری تا ژانویه 1981 وقتی که ایران تمامی باقی ماندگان گروگان های آمریکایی را رها ساخت، ادامه یافت.
این بحث ها همچنین اطلاعات جدیدی درباره منشا تغییر سیاست آمریکا در مقابل عراق در پایان بهار 1982 و سفر نیکولاس ولیوتس به عراق و بزرگ جلوه دادن خطر صدور انقلاب اسلامی برای کشورهای حوزه خلیج فارس ارائه کرد. آمریکایی ها اقدامات جاسوسی به نفع عراق انجام دادند و از این زمان حالت بی طرفی در مقابل جنگ را رها کردند.
 از 28-25 می 1986، مشاور امنیت ملی آمریکا، رابرت باد مک فارلین به طور مخفیانه در تهران ملاقات هایی برای رهایی گروگان های آمریکاییان دربند در لبنان داشت که بدون موفقیت بازگشت. لذا در کنفرانس جولای  همان سال، بحث ها درباره سیاست نوین آمریکا در قبال ایران و جنگ با عراق بالا گرفت. جاسوسان و ماموران مخفی ایالات متحده عدم تمایل دولت ایران در آن زمان به برقراری رابطه با آمریکا را گوشزد نمودند. این در حالی بود که ایرانیان به شدت در جستجوی سلاح های آمریکا بودند که با تجهیزات شاه که ازآامریکا خریده بود مطابقت داشت.(15) 
شاهدان عینی در این کنفرانس از مسکو و سیاست های دوگانه آن در خصوص جنگ (از ابتدا) فراوان سخن گفتند. بر طبق نظر یک سفیر سابق شوروی، روس ها با دادن سلاح ها به عراق این کشور ا تقویت و تجهیز می کردند و در همان زمان تلاش داشتند تا با تهران نیز رابطه داشته باشند.
جیاندومنیکو پیکو درباره نقش دوگانه اعراب ، حمایت دول عربی از جمله مصر و عربستان سعودی از عراق و در عین حال مذاکرات اعضای خاندان سلطنتی سعودی با سازمان ملل متحد برای خاتمه بخشیدن به جنگ؛ سخن گفت..
یک دانشمند ایرانی در این کنفرانس عرضه داشت؛ نقطه عطف در تفکر ایرانی با سقوط هواپیمای مسافربری ایرانی در جولای 1988 به وسیله ناو وینسنس بود. آن حادثه ظاهراً  آیت الله خمینی را متقاعد ساخت که ایران نمی تواند درباره توان رزمی آمریکا علیه خودش ریسک کند و از این رو تصمیم گرفت تا به جنگ پایان دهد.
اسناد آرشیوهای اروپای شرقی حاکی از این است که تغییر سیاست بی طرفی آمریکا به سوی حمایت و پشتیبانی از عراق، موجب تشویق اروپای شرقی به عدم فروش سلاح به ایران بود. این اسناد پرده از محموله شیمیایی فروخته شده به عراق برای ساخت سلاح برداشت. به همان شکل که شوروی عراق را در ساخت سلاح اتمی یاری می رساند.
دیگر اسناد اروپای شرقی آشکار ساختند که هزینه عظیم جنگ بر روی هر دو کشور سنگینی می کرد. رهبران عراقی می خواستند تا در میانه 1986 به جنگ خاتمه دهند. اما با مذاکرات سیاسی نتوانستند به نتیجه برسند. آنگونه که یک سند نشان می دهد، عراقی ها تلاش فراوان داشتند تا مستقل از اتحاد شوروی، به بلوک شرق نزدیک شوند و روابط اقتصادی خود را  با  آنان توسعه دهد.  این تلاش ها در حدی بود که شوروی را به فکر انداخت. در همین راستا، عراقی ها برای به دست آوردن سرویس جاسوسی قابل اعتماد، با بلغارستان همکاری داشتند. گرچه تلاش های آنان ناموفق بود. به طور کلی، هدف شوروی و دیگر متحدانش، کسب  امتیازاتی از آمریکا  و استفاده از فرصت های نظامی پیش آمده بود.(۱۶)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.مجموعه اسناد جنگ عراق – ايران١٩٨٨ - ١٩٨٠ ، در <http://www.iisg.nl/meca/war-iran-iraq-fa.php>3-6-88
۲. CWIHP
۳.Woodrow Wilson Center,s Cold War International History Project (CWIHP)
۴. Nicholas Veliotes
۵. William Eagleton
6. George Cave
7. Giandomenico Picco
8. William Miller
9. Henner Fuertig
10.  Zsigmund Kazmer
11. Phebe MARR
12.  Shaul Bakhash
13. Judith Yaphe
14.  Mark Gasiorowski
15.  همچنین ر.ک: محسن هاشمی و حبیب الله حمیدی، ماجرای مک فارلین، فروش سلاح، آزادی گروگان ها، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1388.
16.  The 1980-1988 Iran-IRAQ War: A CWIHP Critical Oral History Conference, written by Dana Steiberg<http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?fuseaction=topics.item&news_id+90411&topic_id+1409>10-2-88

ترجمه و تنظیم: مهدی ابوالحسنی ترقی



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی