غلامرضا آذری خاکستر
جمعیت‌پذیری، توسعه و گسترش شهرها موجب شده تا موضوع ترافیک شهری مهم‌ترین دغدغه مدیران شهری باشد. مترو یا قطار شهری از جمله شبکه‌های حمل‌ونقل زیرزمینی است که نقش برجسته‌ای در جابجایی مسافر و رفع گره‌های ترافیکی دارد. پیشینه مترو در جهان به تاریخ ۱۰ ژانویه سال ۱۸۶۳ می‌رسد. در این سال قدیمی‌ترین شبکه حمل‌ونقل زیرزمینی جهان در لندن به بهره‌برداری رسیده است. نخستین خط متروی لندن، خط متروپولیتن بود که در مرکز این شهر به راه افتاد.
مشهد به‌عنوان کلان‌شهر مذهبی، تقریباً 147 سال پس از لندن دارای قطار شهری شد. وجود مشکلات ترافیکی و سرعت جابجایی مسافر موجب شده تا نخستین پژوهش‌های جامع حمل‌ونقل شهر مشهد بین سال‌های 1373 تا 1378 به‌وسیلۀ پژوهشکده حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی شریف انجام شود. بر پایه این مطالعات شهر مشهد نیازمند چهار خط مترو است. عملیات اجرایی خط یک قطار شهری از اواسط سال 1379 آغاز گردید. احداث مسیر بخش اول خط یک قطار شهری مشهد (از وکیل آباد تا میدان نخریسی) نیز در سال 1386 به پایان رسید و این خط در اسفند ماه سال 1389 پس از ده سال به بهره برداری رسید. خط یک قطار شهری مشهد با ظرفیت جابجایی روزانه 170 هزار مسافر طی 16 ساعت به مسافران خدمات ارائه می‌دهد.
مسائل و مشکلات و تجربه‌های مدیریتی در زمینۀ قطار شهری موجب شده تا طرح تاریخ شفاهی قطار شهری مشهد بر اساس خاطرات و تجربیات مدیران، پیمانکاران و تمام عوامل این پروژه مورد توجه قرار گیرد. هدف از طرح تاریخ شفاهی قطار شهری مشهد، انجام مصاحبه‌ها با متصدیان، ثبت تجربه و دانش آنهاست تا با تبدیل شدن این مصاحبه‌ها به یک منبع با ارزش مطالعاتی برای پژوهشگران، مدیران این حوزه به تاریخ و ثبت داشته‌های این صنعت کمک کرده باشند.
مهم‌ترین اهداف این طرح عبارت‌اند از:
1- تبیین اهمیت مترو در حمل‌ونقل درون‌شهری مشهد
2- نقش مترو در گسترش شهری مشهد
3- تبیین انتخاب مسیر اجرای طرح
4- نقش مشاوران و پیمانکاران در عملیاتی کردن پروژه قطار شهری مشهد
5- مصاحبه با مؤسسین و مؤثرین متروی مشهد
6- ایجاد آرشیوی از عکس و مصاحبه و اسناد
در این طرح با استفاده از تاریخ شفاهی به نحوه ایجاد شرکت قطار شهری مشهد و مراحل ساخت و تهیه واگن‌های قطار شهری و هزینه‌ها و تجربیات مدیران قطار شهری پرداخته می‌شود. مراحل مطالعاتی این طرح به پایان رسیده و نخستین مصاحبه‌ها توسط کارشناسان تاریخ شفاهی که اغلب دانشجویان دکترا یا کارشناسی ارشد تاریخ هستند در حال انجام است. پس از اتمام مصاحبه‌ها و پیادهسازی، ویرایش و تدوین، نتایج این طرح در قالب کتابی منتشر و عرضه خواهد شد.
