«مورد نمونه: بانک مرکزی ایران»
تاریخ شفاهی میتواند در بازنگری دستاوردها و درک نقاط قوت و ضعف مراکز و مؤسسات و تحولات اقتصادي و سياسي تاریخ معاصر ايران جوابگو باشد. برآيند عوامل مختلف محيطي، رفتاري و سياستي و نقش نهادهاي سياستگذاري در اتخاذ تصميمات صحيح در زمان‌هاي مناسب، انكارناپذير است. با رویکرد تاریخ شفاهی میتوان به ضبط و ثبت این دستاوردها دست یافت و با تحلیل روایتها به نقاط ضعف و کاستیها پی برد. حوزه تاریخ شفاهی نباید صرفاً منحصر بر ثبت خاطرات و روایتها باشد بلکه ارتباط با حوزههای پژوهش کاربردی میتواند در توسعه معرفت و دانش این حوزه کارگشا باشد.
امروزه پژوهش جزء پيوسته توسعه است و ايجاد واحد تحقیق و توسعه R&D (Research & Development) در هر مؤسسه، مركز علمي و كارخانه و مركز صنعتي ضروري است. چرا كه توسعه و پيشرفت را پيوستاري ناگسستني از تحقيق مي‌دانند و از همين روست كه به تحقيقات كاربردي و توسعه‌اي تمايل بيشتري وجود دارد. ایجاد مراکز تاریخ شفاهی در هر مؤسسه به عنوان بازوی نقد عملکرد مؤسسات و سازمانها به شمار میرود. نمونه موردی ثبت تاریخ شفاهی بانک مرکزی که توسط آقای دکتر نیلی به عنوان مجری طرح و همکارانشان به مناسبت پنجاهمین سالگرد این بانک انجام گرفته گواه این مدعاست. او در آغاز کتاب چنین مینویسد:
«بانك مركزي از بدو تأسيس در مرداد 1339 نقش بي‌بديلي در فرآيند توسعه كشور ايفا كرده است. اين بانك به‌عنوان سياستگذار پولي و اعتباري، بانكدار دولت، بانكدار و ناظر بربانك‌ها، در نيم قرن گذشته از مؤثرترين نهادهاي سياستي در اداره كشور بوده است. هر چند بخش قابل ملاحظه‌اي از نقش‌آفريني بانك در قالب مصوبات شوراي پول و اعتبار و بخشنامه‌هاي صادره در اسناد رسمي ثبت شده است امّا جزئيات فرايندهاي تصميم‌گيري، گزينه‌هاي پيش‌روي سياستگذار، علت انتخاب تصميمات به اجرا درآمده و كنار گذاشتن ساير گزينه‌هاي سياستي در يكي از حساس‌ترين سازمان‌هاي سياستگذاري كشور، ثبت و ضبط نشده بود.
با توجه به خلأ فوق، پژوهشكده پولي و بانكي در راستاي وظايف خود تصميم گرفت به مناسبت «پنجاهمين سالگرد تأسيس بانك مركزي ايران»، طرح تدوين تاريخ شفاهي بانك را به اجرا درآورد. بدين منظور فهرست بيش از 40 نفر از افرادي كه در بخش قابل ملاحظه‌اي از حيات بانك، در مصادر مختلف مديريتي يا كارشناسي، شاهد نحوه اتخاذ تصميمات و اقدامات سياستي بانك بوده و قادر بودند از جعبه سياه سياست‌هاي اقتصادي كشور در نيم‌قرن گذشته تا حدي رمزگشايي كنند، انتخاب و براي مصاحبه با ايشان برنامه‌ريزي شد.
اجراي بخش اول طرح فوق به شركت گسترش ارتباطات كارآفرين واگذار شد و با توجه به محدوديت زماني و لزوم آماده شدن بخش اول كار در مرداد 1389، مصاحبه با 12 نفر از مديران و كارشناسان بانك از فهرست اوليه در دستور كار قرار گرفت. اجراي مصاحبه‌ها را آقايان ابوالقاسم حكيميان و وحيد طبايي عهده‌دار بودند. آقايان حسين بازمحمدي و محمدمراد سلطانيان از كارشناسان اداره بررسي‌ها و سياست‌هاي اقتصادي بانك مركزي نيز با توجه به اشراف برتاريخ تحولات اقتصادي كشور و نيز اقدامات سياستي بانك مركزي در نيم قرن گذشته، به‌عنوان تيم كارشناسي، هدايت مصاحبه‌ها را برعهده داشتند.
همچنين با توجه به اهميت موضوع، مقرر شد گروهي از خبرگان و پيشكسوتان بانك مركزي، نظارت راهبري طرح را عهده‌دار شوند. به اين منظور از آقايان دكتر سيدعلي‌اصغر هدايتي، علي ياسري، غلامعلي كامياب، حسن معتمدي، سيدمحمد حسيني‌نژاد، دكتر محمدرضا شجاع‌الديني و دكتر يداله اثني‌عشري درخواست شد كه در قالب شوراي راهبري، طرح را راهبري كنند. دبيري جلسات شورا و ارتباط بين اعضا را آقاي حسين بازمحمدي به عهده داشتند.
مرحله اول طرح منتشر شده است و انجام موفقیت آمیز آن براي اولين بار در تاريخ وقايع‌نگاري كشور نمونهای از الگوی کارآمد در طرحهای تاریخ شفاهی مراکز و مؤسسات است؛ انگيزه پژوهشكده پولي و بانكي که عهده دا ر این مهم است با انگیزههای زیر انجام شد:
- قدرشناسي از زحمات همه تلاشگراني كه در اين چند دهه به‌رغم ناملايمات، مرارت‌ها و فشارها، صبورانه نهاد عظيم بانك مركزي را در ايران بنيان نهادند؛
- دفاع از راستي‌ها و مقاومت در برابر ناراستي‌ها ؛
- باز خوانی تلاشهای دست اندر کاران نظام بانکی کشور به منظور اندوختن تجارب مرتبط با امور بانکی.
فرهاد نيلي ،1389»
در بخش دیگری از کتاب در بیان اهداف و دستاوردهای آن نویسنده چنین آورده است:
«دستاوردهای تاریخ شفاهی بانک مرکزی و مراحل انجام کار
- گردآوري و مستندسازي علمي خاطرات و تجارب مديران پيشين ادارات مختلف بانك مركزي در مجموعه‌اي چند جلدي؛
- انتقال تجربيات به مديران فعلي، آينده، دانشجويان سيستم بانكي و علاقه‌مندان؛
- حفظ و صيانت از منابع مادي و معنوي كشور با استفاده از تجاربي كه قبلاً كسب شده است.
- تقويت و ترويج فرهنگ انتقال تجربه بين مديران شبكه بانكي؛
- آشنايي با فضاي فكري مديريت اقتصادي و سياست‌هاي پولي و بانكي طي 50 سال اخير.
«مراحل انجام طرح از هماهنگي با پژوهشكده پولي و بانكي جهت انتخاب گروه اول مديران آغاز شد. در ادامه هماهنگي با مديران براي انجام مصاحبه‌ها و ارسال نامه از سوي پژوهشكده و توجيه طرح توسط مجري انجام و قرارهاي مصاحبه تنظيم شد. لازم به يادآوري است كه همكاري كارشناس همكار در تنظيم برخي از قرارهاي مصاحبه و تلاش ايشان در اين خصوص مايه دلگرمي و موجب تسريع روند اجراي طرح مي‌شد.
در هر جلسه مصاحبه، مجري، مشاور و كارشناسان همكار طرح حضور داشته و جلسات به‌صورت پرسش و پاسخ انجام مي‌شد. مصاحبه‌ها پس از پياده‌سازي براي كارشناس همكار طرح، آقاي حسين بازمحمدي، ارسال تا ايشان نسبت به مطالعه، مطابقت با مستندات موجود و طراحي سؤالات جديد براي تكميل متون اقدام نمايند. پس از انجام اين مرحله مطالب براي مصاحبه‌شوندگان ارسال مي‌شد تا متون را ويرايش و به سؤالات مطروحه پاسخ دهند. در نهايت هر مطلب بيش از 3 مرحله توسط مصاحبه‌شوندگان ويرايش و پس از اعمال تغييرات توسط همكاران اجرايي، مجدداً براي كارشناسان همكار ارسال تا در صورت تأييد به شوراي راهبري جهت تأييد نهايي تقديم شوند.
رياست پژوهشكده پولي و بانكي، آقاي دكتر فرهاد نيلي و همكاران ايشان در شوراي راهبري، كارشناس همكار طرح و همكار ايشان آقاي محمد مراد سلطانيان، مشاور طرح، همكاران اجرايي و نيز تهيه‌كنندگان «سال‌شمار تحولات اقتصادي و دستاوردهاي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران» در تدوین تاریخ شفاهی بانک مرکزی نقش اولیه و اساسی را ایفا نمودند. (وحید طبایی 1389)»
فائزه توکلی
منبع:
وحید طبایی، تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران،
ناشر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران،
پژوهشکده پولی و بانکی، سال1390
