|
آرشیوهای شفاهی شهری (تعامل آرشیو با مردم و مردم با تاریخ)
 |
آرشیوها حافظه تاریخی ملتها هستند و وظیفه حفظ، نگهداری و سازماندهی کلیه اسناد و منابع تاریخی مرتبط با یک کشور را بر عهده دارند. آنها را میتوان به لحاظ شمول در برگیری منابع، دایره اختیارات و شرح وظایف، به آرشیوهای ملی منطقهای، محلی و خصوصی تقسیم نمود. مهمترین هدف آرشیوها با توجه به تحولات دو دهه ی اخیر رسیدن به شعار دسترسی عموم به منابع اطلاعاتی در هر زمان، در هر مکان، با هر وسیله و در هر سطح است. تعریف جایگاه آرشیوها به عنوان یکی از ابزارهای مهم سیاست گزاریهای فرهنگی در سطح جامعه باعث شده است سمت و سوی برنامه ریزیهای کوتاه مدت و بلندمدت برای آنها در راستای عمومی کردن منابع آرشیوی و ایجاد تنوع و جذابیت برای برقراری ارتباط بیشتر با مخاطبان گرایش پیدا نماید. بررسی مراکز آرشیوی در ایران نشان میدهد که تعداد مراکز فعال آرشیوی به ندرت از تعداد انگشتان دو دست فراتر میرود و سیاست بیشتر این مراکز چاپ و انتشار منابع، و نه اطلاعرسانی آرشیوی و دسترسی عمومی است. جدا از این، نوع منابع آنها هم عموماً اسناد سیاسی و اداری است که مخاطبان خاص خود را دارد. سئوال این جاست که سهم مردم از آرشیوها چیست؟ تکلیف تاریخ مردم چه میشود؟ آیا مردم حقی در تاریخ معاصر ایران ندارند؟ میزان مشارکت مردم به چه صورتی در ساختن تاریخ خود فراهم میگردد و نقش آرشیوها چگونه در این زمینه تعریف میشود؟
بررسی وقایع تاریخ معاصر ایران نشان میدهد که نقش و جایگاه مردم همواره به عنوان مهمترین عامل در در شکلگیری آنها مطرح بوده است. وقایع 28 مرداد 1332، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بیانگر حضور فعال مردمی در تاریخ معاصر است که آگاهانه در راستای رسیدن به خواستها و اهداف خود کوشیدهاند و بسیاری از آنها هیچگاه دیده نشدهاند. در حالی که در دنیای غرب از کوچکترین حوادث رخداده آرشیوهای بزرگ اطلاعاتی میرسازند تا ضمن به رخ کشیدن تاریخ خود، برای نسلهای آینده هویت بسازند؛ و ما ناآگاهانه بسیاری از مولفههای هویتی خود را به فراموشی میسپاریم. به واقع باید پرسید درباره کودتای 28 مرداد چند آرشیو داریم؟ علی رغم آن که انقلاب و جنگ مهمترین دغدغه مراکز در ایران بوده، تا کنون چند آرشیو با ماهیت عمومی درباره آن تشکیل شده است؟ و اطلاعات جمع شده در آرشیوهای کنونی تا چه حدی به زندگی مردم در آن زمان نزدیک بوده است؟ این سوالات و دهها امّا و اگر دیگر نگرانی محققینی است که در زمینه پژهش در تاریخ اجتماعی و جنبههای مردمی این حوادث با ضعف اطلاعاتی روبرو هستند و این مطالبه تاریخی مردمی که خواستار نگاه مردمیتر به تاریخ هستند نیز هست.
یکی از مهمترین راه حلها در پاسخ به این نگرانیها که میتواند بین آرشیوها با مردم و تاریخ اجتماعی ارتباط برقرار نماید، آرشیوهای شفاهی شهری هستند. این آرشیوها که مهمترین وظیفه آنها جمعآوری، ساماندهی و اطلاعرسانی جنبههای مختلف از تاریخ مرتبط با زندگی مردم است میتوانند در زمینههای تاریخ اجتماعی، اصناف و مشاغل، تاریخ پزشکی، تاریخ فرهنگی، تاریخ مذهبی و... از طریق مصاحبه، اطلاعات با ارزشی جمعآوری نمایند. شکلگیری و گسترش آرشیوهای شفاهی شهری با حمایت مؤسسات و مراکز خصوصی گرفته تا شهرداریها میتواند بسیاری از نگرانیها دربارهی بلاتصدی بودن تاریخ مردم در جامعه را از بین ببرد و زمینهی علاقمندی مردم به تاریخ و حضور پر رنگتر آنها در آرشیوها را فراهم نماید.
یکی از نمونههای خوب آرشیوهای شفاهی شهری، «مرکز اسناد آستان قدس رضوی» در مشهد است. آرشیو این مرکز با 7500 ساعت مصاحبه درباره تاریخ شهر مشهد در زمینههای گوناگونی مانند تاریخ اماکن متبرکه، تاریخ اداری، انقلاب اسلامی، عزاداری، انجمنهای سیاسی و ادبی منابع با ارزشی را برای محققین تاریخ اجتماعی فراهم کرده است. روش کار این مرکز در گزینش موضوعات و طرحهای تعریفشده و نحوه آرشیو شدن منابع جمعآوری شده میتواند به عنوان الگویی برای مراکز آرشیوی مشابه به کار رود. بدون شک یکی از مهمترین نیازهای ما در انگیزش حس تاریخی جامعهی حاضر و برآورده کردن نیازهای تاریخی نسلهای آینده، شکل گیری آرشیوهای شفاهی شهری است که باید مورد توجه جدی دست اندرکاران قرار گیرد.
دکتر ابوالفضل حسن آبادی
|
