كتاب «هاشمی رفسنجانی؛ كارنامه و خاطرات 1369: اعتدال و پیروزی» در 800 صفحه در قطع وزیری و با استفاده از ده‌ها عكس و سند تاریخی كه بخشی از این اسناد برای نخستین بار انتشار می‌یابد، منتشر ‌شد. پیش از این كتاب‌های «دوران مبارزه، انقلاب و پیروزی، انقلاب در بحران، عبور از بحران، پس از بحران، آرامش و چالش، امید و دلواپسی، اوج دفاع، دفاع و سیاست، بازسازی و سازندگی» توسط دفتر نشر معارف انقلاب انتشار یافته بود.

هاشمی رفسنجانی در بخشی از مقدمه این كتاب نوشته است: «در سایه راهنمایی قرآن، به این نتیجه رسیدم كه بعد از عقاید صحیح، محور رفتار درست انسان‌ها، ‌»اعتدال» است؛ همة ادیان آسمانی نیز جامعه را معتدل و دور از افراط و تفریط خواسته‌اند. ده‌ها آیة قرآن، شاهد این ادعاست. از همان سال‌های جوانی كه با قرآن انس پیدا كردم، متوجه این مهم شده بودم؛ اما در دوران زندان، با دقت بیشتر و همه جانبه در قرآن، این برداشت در مغزم و وجودم ثبت شد. قرآن خواستار اعتدال در همه شئون زندگی، آفرینش، انسان، عقاید، احكام، معاشرت، تبلیغ، مصرف، انفاق، سیاست و قضاوت است. اسلام همة ابعاد و اركان جامعه را معتدل می‌خواهد. انبیاء را معلم اعتدال و آنها را انسان‌هایی معتدل معرفی می‌كند. توفیقات نظام اجرایی كشور از جمله در سال 1369 كه خاطرات و كارنامه آن سال اكنون پیش روی شماست، قطعاً ریشه در اعتدال دارد؛ اگر ضعف و یا شكستی هم دیده می‌شود، معلول خروج از اعتدال و بیرون رفتن از محور «خَیرالاُمور اوسطها» است. پیروزی در جنگ تحمیلی و امكان سازندگی كه سرفصل این خاطرات است و نصرت الهی برای امت و ملت عزیزمان و شكست و مذلت متجاوزان هشت سال دفاع مقدس را با این محور تعریف می‌كنم و امیدوارم الگوی قابل توجهی برای جامعه و مدیران كشور باشد.»

  هاشمی در رابطه با کتابش همچنین می‌گوید: «تورق خاطرات آن سال‌ها به وضوح حاکی از آن است که چگونه در پیش گرفتن مشی اعتدال، حجم وسیعی از امید به رفع مشکلات را در داخل کشور و موج بزرگی از ابراز تمایل دولت‌های عربی، کشورهای مشترک‏المنافع شوروی سابق، روسیه جدید و همچنین کشورهای غربی را به گسترش و ارتقاء روابط با جمهوری اسلامی را رقم زد.»(1)

مدیر نشر معارف انقلاب درباره کتاب خاطرات آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی معتقد است: «موضوع این کتاب سال اول دوره نخست ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در بر می‌گیرد. کشور در سال ۱۳۶۸ دستخوش اتفاقات و تحولات بسیار شده بود زیرا دشمنان نظام جمهوری اسلامی از بیماری امام خمینی(ره) مطلع بودند و برنامه‌های بسیاری برای براندازی نظام داشتند و هر لحظه منتظر بودند بعد از فوت ایشان در کشور جنگ قدرت شکل بگیرد و نظام جمهوری اسلامی دچار مشکل شود اما مسئولان همه جناح‌ها در آن مقطع زمانی توانستند با وحدت و همدلی از این نقطه خطرناک عبور کنند.»
  او همچنین اضافه می‌کند: «هاشمی، درایت رییس‌جمهور وقت ایران در زمان حمله عراق به کویت را یکی دیگر از مسایل مهم در این کتاب عنوان نموده و اعتقاد دارد: «زمانی که عراق به کویت حمله کرد، عده‌ای در کشور تلاش کردند تا ایران در این حمله با عراق هم‌پیمان شود و از این طریق به منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه ضربه بزند. در اینجا نقش اعتدالی دولت هاشمی بسیار به‌جا و درست بود. مخاطب در جای جای خاطرات می‌بیند کشور‌های مختلف دایم با تهران تماس می‌گیرند و حرکات تهران را زیر نظر دارند، اما به کارگیری واقع‌گرایی و عمل‌گرایی و اعتدال در سیاست‌های منطقه‌ای باعث می‌شود ایران در موضوع اجرای بندهای قطعنامه ۵۹۸ هم پیروز میدان باشد. نامه‌نگاری‌های انجام شده بین آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و صدام در سال ۱۳۶۹ که تعداد آن به دوازده عدد می‌رسد موضوع مهم دیگری است و همین سیاست منجر به آزادسازی اسیران ایرانی شد.»

سال 1369 که سال با اهمیتی در تاریخ انقلاب اسلامی است، آقای هاشمی در سمت ریاست جمهوری، برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را برای بازسازی و سازندگی کشور پیش می‌برند. در این سال منطقه، حوادث مختلفی از جمله اشغال کویت توسط عراق و جنگ خلیج فارس را شاهد بود. در این میان سیاست مبتنی بر اعتدال دولت وقت، نظام جمهوری اسلامی را از یک خطر بالقوه با سلامت عبور دارد و آن تهدید به یک فرصت مناسب تشنج زدایی و ایجاد روابط توام با احترام متقابل با اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان تبدیل شد. رفت و آمدهای متعدد هیات های بلندپایه کشورهای مهم دنیا، تهران را به یک مرکز دیپلماتیک اثربخش و موثر در سال 1369 تبدیل کرده بود. اما در سیاست داخلی کشور، اختلافات جناحی که در سال‌های دفاع مقدس به جاهای باریک کشیده شده بود، در فضای جدید سیاسی به نوع دیگری ادامه یافت. دقت در رویدادهای سال 1369 رمزگشای بسیاری از وقایع سال‌های بعد می‌باشد.

دولت هاشمی علیرغم تلاش تندروهای چپ و راست، سیاست اعتدال اتخاذ كرد و نقش موثری در شرایط بسیار متلاطم و بحرانی منطقه ایفا كرد. از طرف دیگر با دیپلماسی مذاكره، توانست صدام، حاكم عراق را به زانو درآورد، او را مجاب به پذیرش قرارداد 1975 الجزایر کرده و همچنین راه را برای آزادی اسرا فراهم سازد، ضمن اینكه از پشتیبانی دول قدرتمند جهان، برای تاثیرگذاری بر دبیركل سازمان ملل متحد و اعلام عراق به عنوان آغازكننده جنگ، كه نقطه پیروزی برای هشت سال دفاع مقدس محسوب می‌شود، به نحو شایسته استفاده كند.

ایشان از سال ۱۳۶۰ شروع به نگارش خاطرات و فعالیت‌های روزانه خود کرد. تدوین یادداشت‌ها به طور ممتد تا به امروز ادامه دارد. این دست‌نوشته‌‌ها پس از تایپ در دایره بررسی بیشتر گردآورنده قرار می‌گیرد و توضیحات لازم در پاورقی کتاب گنجانده می‌شود. به عنوان نمونه ممکن است در یادداشتی آورده باشد به فلان جلسه رفتم یا فلان خطبه را خواندم یا دیداری با مهمانی خارجی داشتم. گردآورنده اثر در اینجا عنوان و بخش کوتاهی از جلسه یا خطبه خوانده شده یا نتیجه ملاقات را در پاورقی می‌آورد یا اسامی افرادی که هاشمی رفسنجانی فقط نام خانوادگی آن‌ها را آورده است، تکمیل و این اطلاعات هم در کتاب وارد می‌شود.

  با توجه به کتاب‌های ضمیمه‌ای که به همراه این کتاب‌ از خاطرات ایشان منتشر می‌‌شود، کتاب‌های «هاشمی رفسنجانی، مصاحبه‌ها سال ۶۹»، «هاشمی رفسنجانی، خطبه‌‌ها سال ۶۹»، «هاشمی رفسنجانی، پیام‌ها سال ۶۹»، «هاشمی رفسنجانی، سخنرانی‌ها سال ۶۹» کتاب‌های ضمیمه‌ای است که مشابه آن‌ها در سال‌های گذشته هم به همراه کتاب خاطرات هر سال چاپ شده است. این چهار جلد کتاب ضمیمه متن خاطرات را کامل‌تر می‌کند و مخاطب می‌تواند بر اساس ارجاعات موجود در کتاب برای دستیابی به توضیحات بیشتر به این ضمیمه‌‌ها مراجعه کند. البته برای خاطرات سال ۱۳۶۹ هاشمی رفسنجانی تعداد پیام‌ها کم بود و بخش پیام‌ها را در کنار مصاحبه‌ها در یک جلد آمده است.

مخاطب با خواندن این کتاب ۸۰۰ صفحه‌ای به موارد مهمی دست می‌یابد. بخش به بخش کتاب دارای موضوع است و آنچه این مباحث را برای خواننده باز‌تر می‌کند، ضمیمه‌های آن است. در واقع این مجموعه کتاب‌ها دایرةالمعارفی از تاریخ معاصر است.

  کتاب، پیش از چاپ در اختیار ایشان قرار گرفته و مواردی که به اعتقاد وی خط قرمز است از کتاب حذف شده است. این موارد نزدیک به ۵ درصد است. با اینکه کتاب با ۲۲ سال تاخیر چاپ می‌شود، ولی هنوز هم خط قرمز‌هایی وجود دارد. اما خیلی کم پیش می‌آید متنی به صورت کامل در این بازخوانی توسط آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تغییر کرده باشد. ممکن است ایشان یک کلمه یا جمله کوتاه را برای روشن شدن متن به اثر اضافه کند. این موارد نیز برای مستند ماندن خاطرات با قرار گرفتن در پرانتز به متن اضافه می‌شود.

کتاب دارای فهرست اعلام است و مخاطبان بر اساس خواسته‌های ذهنی می‌توانند مطالبی را از کتاب استخراج کنند. برخی مخاطبان این کتاب افرادی هستند که به دفتر ریاست جمهوری رفت و آمد داشتند. آن‌ها به دنبال این مطلب‌اند که آیا در خاطرات ایشان نکته‌ای درباره آن‌ها بیان شده است یا خیر. در این خاطرات موضوعات مختلف کشور درباره افزایش تولید ملی، طرح‌ها و پروژه‌ها، مسایل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مشکلاتی که برای کشور پیش آمد همچون اعتراض‌ها و اختلاف مسئولان با هم بیان می‌شود. البته درباره اختلاف مسئولان خط قرمز‌هایی وجود دارد و برای جلوگیری از دامن زدن به اختلافات برخی از این مسایل از خاطرات حذف شده است.

كتاب‌های خاطرات آقای ‌هاشمی رفسنجانی از این جهت حائز اهمیت است كه اولاً در همان مقطع زمانی، با همان حال و هوا نوشته شده است و ثانیاً توسط كسی نوشته شده كه در مركز تصمیم‌گیری‌های كلان نظام قرار داشته است.(2) مطالب کتاب علاوه بر اهمیت روایی و سندی، نشان دهنده تفکر، روحیه و عمل مسئولان کشور در آن سال‌ها می‌باشد و قطعاً این خاطرات در تدوین واقعیت‌های تاریخ انقلاب اسلامی دستمایه مفید و ارزشمندی برای پژوهشگران و مورخان خواهد بود.

ذکر خاطرات هاشمی از دیدار با شخصیت‌های بین‌المللی و روسای کشوهای مختلف جهان و حوادث مختلف خاورمیانه، آمریکا، کشورهای عربی و همسایگان، می‌تواند مورد بهره‌برداری پژوهشگران در عرصه سیاست خارجی باشد. هاشمی خود در این زمینه معتقد است: «با پذیرش قطعنامه، روشن شدن مظلومیت ایران، متجاوز بودن عراق در جنگ و حاکم شدن اعتدال بر سیاست‌ها و رفتار نظام، صفحه جدیدی در روابط خارجی باز شد و رفت و آمدهای مقامات کشورهای خارجی و تبادل تلفن‌ها و پیام‌ها سرعت گرفت. جلوه‌گر شدن ایران به عنوان سنگر امنیت و عامل اساسی ثبات منطقه‌ای، برای جلوگیری از بحران و التهاب بیشتر، نگاه جهانیان و مراکز تصمیم‌گیر جهانی را بیش از بیش، متوجه ایران کرد. در این کتاب به ترتیب زمانی پیش آمدها و رویدادها، نشان می‌دهد که چگونه کشورهای منطقه شرق و غرب برای کمک به حل مشکلات و نیز پوزش از بدرفتاری‌های گذشته، متوسل به ایران شده‌اند.

هاشمی رفسنجانی در پایان مقدمه کتاب از خوانندگان کتاب خواسته است با دقت در خاطرات فشرده سال 1369 و مراجعه به اسناد مفصل و مکتوب، تاثیر اعتدال، همدلی و وحدت، سیاست تعدیل، اصلاح وضع بحرانی آن زمان را که بی شباهت به وضع فعلی کشور نبود، ارزیابی و نقد نمایند.

محمود فاضلی



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی