به اطلاع پژوهشگران عرصههای فرهنگی ایران معاصر و همچنین دانشجویانی که مایلند پایان نامههای خود را در خصوص تاریخ و نظام آموزش و پرورش ایران انتخاب کنند، میرساند، واحد اسناد شورای عالی آموزش و پرورش با انبوهی از اسناد و گزارشات تاریخی آمادگی دارد، به این عزیزان خدمات اسنادی ارائه دهد.
گفتنی است که شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان مرجع سیاست گذاری در حوزه آموزش عمومی و متوسطه کشور، قدمتی بیش از 110 سال دارد. در سال 1275 ه.ش در دوره سلطنت مظفرالدین شاه و صدارت امین الدوله «انجمن معارف» به ریاست احتشام السلطنه و عضویت رجال برجسته فرهنگی و سیاسی کشور با هدف گسترش مدارس جدید تاسیس گردید. از آن تاریخ تا کنون این شورا تحت عناوین «انجمن معارف» از 1275 ش، «شورای عالی معارفـ» از 1279 ش، «شورای فرهنگ» از 1317ش، «شورای عالی آموزش و پرورش» از 1346ش بی وقفه (به استثنای سالهای 1354 لغایت 1358) تشکیل جلسه داده که تا کنون بیش از دو هزار جلسه صورت مذاکرات و صورت جلسات آن موجود است. گفتنی است که تعداد جلسات دو شورای معارف و فرهنگ از اولین جلسه به تاریخ 7میزان(مهر) 1301 تا آخرین جلسه به تاریخ 8/5/1346، 1144 جلسه است. بعد از آن با تغییر نام شورای عالی فرهنگ به شورای عالی آموزش و پرورش، شماره جلسات نیز از یک شروع شد که بعد از انقلاب هم همین روند ادامه پیدا کرد که تا کنون تعداد قریب نه صد جلسه تشکیل شده است. از این تعداد، تا قبل از انقلاب( تا 19بهمن 54)، 157 جلسه تشکیل شد و دنباله آن بعد از انقلاب (اولین جلسه از 8/7/1358) تداوم یافت که تا کنون (بهمن 91) قریب 900 جلسه تشکیل شده است. بنابراین تعداد کل جلسات بیش از 2000 جلسه است، که مجموعه آنها در قالب دست نوشته و حروفچینی شده در آرشیومرکز اسناد شورای عالی آموزش و پرورش نگهداری شده و در اختیار پژوهشگران قرار میگیرد. ناگفته نماند که در طی این 90 سال(1301 الی 1391) فقط یک دوره قریب چهار ساله از تاریخ 19/11/1354 الی 7/8/ 1358 جلسات شورای عالی تشکیل نشده است.
جهت اطلاع، برخی از اعضای شورایهای مذکور که بیش از یک سال عضو شورا بودند، به شرح ذیل معرفی میگردند:
1- شورای معارف و شورای عالی معارف (از آغاز تا 1317): محتشم السلطنه، سید محمد تدین، ذکاءالملک فروغی، میرزا محمدخان وحید تنکابنی، دکترامیراعلم، علیاکبر دهخدا، غلامحسین رهنما، دکترمحمود حسابی، مجید الدوله، گل گلاب، نیرالملک، زینالعابدین رهنما، سید مهدی مجتهد لاهیجی، ممتازالاطبا، سعیدالعلما، لقمانالدوله، میرزاحسین خان سیفی (ادیب السلطنه)، مهدی خان فرخ، محمدعلی فروغی، علیاکبر سیاسی، علیاصغر حکمت، میرزا اسماعیل خان مرات، حسین علاء، میرزا علیمحمد خان شیبانی، فخر داعی، شاهزاده عمادالسلطنه، بدیع الزمان فروزانفر، میرزا حسینخان پیرنیا، شاهزاده حسینقلی میرزا سالور، سعیدخان مالک (لقمان الملک)، رشید یاسمی، رضاقلی خان هدایت، عیسی صدیق اعلم، مشیرالدوله پیرنیا، عبدالله ریاضی، ملک الشعرای بهار، دکتر جواد آشتیانی، دکتر محمد مصدق، علی آکبر شایگان، احمد سعیدی، دکتر عبدالله شیبانی، محمد خان موتمن( مسیح الدوله).
2- شورای عالی فرهنگ (1317 الی 1346): سید محمد تدین، فرهمند، غلامحسین رهنما، محمد مجتهدی، سیدمهدی مجتهد لاهیجی، دکتر اسدالله ال بویه، محمدعلی فروغی، خلیل ملکی، دکتر ولی نصر، دکتر یدالله سحابی، میرزا اسماعیل خان مرات، محسن غریب، ملک الشعرای بهار، دکتر محمود مهران، دکتر احمد پارسا، احمد سعیدی، وحید تنکابنی، سیدحسنتقی زاده، دکتر محمود حسابی، دکتر نصیری، دکتر علی اکبر سیاسی، محسن حداد، حسین اعلاء، بدیع الزمان فروزانفر، یزدان فر، حسین پیرنیا (موتمن الملک)، سعید مالک (لقمان الملک)، رشید یاسمی، عیسی صدیق، محسن کلانتری، دکتر جواد آشتیانی، دکتر جهانشاه صالح، علی اکبر شایگان، مهندس مهدی بازرگان، دکتر عبدالله شیبانی، دکتر ابراهیم شمس آوری، دکتر منوچهر اقبال، ابوالقاسم نراقی، دکتر عباس ریاضی، دکتر روشن، دکتر سنجابی، مهندس ریاضی، سید محمد مشکوۀ، تجدد، غلامحسین مصاحب، غفاری، مهدی آذر، مرتضی قلی اسفندیاری، دکتر جناب، غلامعلی رعدی آذرخشی، حبیبالله مظفری، دکتر اسفند فرخ روی پارسا، محمد افشار، دکتر احمد هوشنگ شریفی، دکتر طوسی، حسین فرهودی، دکتر محمد سام، رضا جعفری، مهندس شقاقی، غلامحسین صدیقی، دکتر پرویز ناتل خانلری، دکتر محمد معین، فروغ کیا، میرسپاسی، فخرالدین شادمان، موسی آذرنوش، مجید آهی، احمد مقبلی، یحیی مهدوی، محمدعلی ادب، نوروزیان، عظیم زاده، والی زاده، آیت الله مهدی حائری یزدی، دکتر ذبیحالله صفا، دکتر موسی عمید، نامدار، مهندس اشراقی، مرتضی موسی، دکتر خانبابا بیانی، شهابی، شعرائی، محمد نمازی، دکتر محمد مشایخی، رضا فلاح، احمد مهران، دکتر بینا، پرفسور جمشید اعلم، فاطمی، دکتر اسماعیل فیلسوفی، دکتر فرهاد، محمد درخشش، دکتر محمود صناعی، مهندس اسفندیاری.
3- اعضای شورای عالی آموزش و پرورش (1346 الی 1354): عیسی صدیق، دکتر محمد علی محتهدی، دکتر یزدان فر، دکتر جهانشاه صالح، دکتر محمد مشایخی، مهندس نفیسی، دکتر احمد هوشنگ شریفی، دکتر اسفند فرخ روی پارسا، مهدی بطحائی، دکترهادی هدایتی، رضا جعفری، دکتر جواد مهذب، دکتر ملکه شیخ حجتالله طالقانی، علیاکبر میرفخرایی، سیدرضا برقعی، علینقی عالیخانی، هوشنگ نهاوندی، ناصر موفقیان، آذرمیدخت احمدیه.
4- اعضای شورای عالی اموزش و پرورش بعد از انقلاب تا 1379: محمدعلی رجایی، گلزاده غفوری، محمدحسین بنیاسدی، حسن حبیبی، محمدطاهر معیری، محمدجواد باهنر، دکتر یدالله سحابی، فرید علم،هادی شریفی، غلامحسین شکوهی، دکتر محمد عارفی، سیدحسین طباطبایی، محمدکاظم نایینی، رضا داوری، حسن آدرانی، اسماعیل شهبازی، ابوالفضل احمدی، دکتر کاظم ابهری، ایرج شگرف نخعی، حجتالاسلام ابراهیم امینی، دکتر عباس انواری، علیاکبر پرورش، مهندس سیفالله وفا مهر، علیاصغر شامخی امیری، مهندس جعفر علاقمندان، محمد رجبی، حجتالاسلام محمد علی موحدی کرمانی، دکتر غلامعلی حداد عادل، آیتالله محمد یزدی، دکتر محمدعلی نجفی، مهندس غلامرضا فروزش، دکتر علیاکبر صالحی، آیتالله سیدمحمد رضوانی، منصوره طبیب زاده، محمود لولاچیان، دکتر مصطفی معین، دکتر سیدکاظم اکرمی، دکتر علی شریعتمداری، دکتر ایرج فاضل، مهندس سعید پورسیف، دکتر حسن اسدی، حجتالاسلام سیدیوسف طباطبایینژاد، حجتالاسلام احمد احمدی، دکتر رضا ملکزاده، مهندس محمدحسین رفیعی طاری، فریده خزعل بعلبکی، دکتر سیدضیاءالدین صدری، محمد حسین توکلی، حسن ظهوری، مهندس امین میرزا محمدی، محسن رحمانی، دکتر محمدرضاهاشمی گلپایگانی، مهندس حسین حسینی، مهندس محمد مسعود ابوطالبی، حسین مظفر، مهندس علیرضا مرندی، دکتر علیاصغر فانی، دکتر جعفر توفیقی، مهندس بیژن زنگنه، حجتالاسلام غلامرضا مصباحی، مهندس حسن رادنیا، مهندس رفیعی طاری، دکتر حسن ملکی، مهندس ثقفیان، دکتر اسدالله ناظری عبدالرحمن چراغعلی، عباس هزاوه، حسین توکلیان، محمد حسین اقارب پرست، احمد صافی، محمدعلی غروی،
5- اعضای شورای عالی اموزش و پرورش در دهه هشتاد: حجتالاسلام دکتر محیالدین بهرام محمدیان، مهندس مهدی نوید ادهم، محمد فرهادی، علی شریعتمداری، سیدکاظم اکرمی، محمد معین، منصوره طبیب زاده، مهندس طهماسبی، حسین مظفر، جعفر علاقهمندان، حجتالاسلام علی اکبر موسوی حسینی، مهندس سعیدیکیا، علیاصغر فانی، جعفر توفیقی، حسن ملکی، اسدالله رضوی، مهین السادات ناظری، مهندس حسن بنیانیان، صدیقه مهدوی، احمد شیرزاد، زهرا رهنورد، مسعود پزشکیان، محمود حجتی، عزیزالله تاجیک اسماعیلی، سید محمد خاتمی، محمود احمدینژاد، مجتبی صدیقی، حسن خالقی، احمد مسجدجامعی، حسن ایمانی، عبدالله کریمی، علی آهون منش، اسحاق جهانگیری، محمدجعفر اسلامی، محمود مهرمحمدی، رضا بهرنگی، محمدامین سازگارنژاد، حسن ابراهیمزاده، دکتر علیاصغر کاکو حویباری، الهه حجازی، طاهره کاغذچی، لیدا ابراهیمینژاد، عباس میرزا پور، نصرتالله جواهریپور، شهابالدین غندالی، محمدحسین خلیلی اردکانی، جواد برادران شرکاء، مهندس طهماسبی، علیرضا علی احمدی، محمود فرشیدی، محمدحسین صادقی مقدم، بهرام عینالهی، محسن حاتم، دکتر مصطفی گودرزی، محمدعلی اسلامیه، مژده وزیری، محسن کردان، طیبه ماهروزاده، غلامحسین رحیمی، محمدعلی محققی، سیدمحمد قاسمحسینی، غلامعلی حداد عادل، حسین نادریمنش، مهندسهادی عزیززاده، دکترهاجر تحریری نیک صفت تحریری، محمدحسین صفار هرندی، محسن پرویز، دکترمحمدرضا اسکندری، دکتر جعفر خلقانی، کامران لنکرانی، بهرام عیناللهی، دکتر محسن حاتم، مژده وزیری، دکتر بهرام محسنپور، مهندس مرتضی شریفالنسبی، مهندس محرابیان، ذکربا بازرلو، علی یزدانخواه، امیرمنصور برقعی، سیدمحمد قاسم حسینی، غلامحسین رحیمی، عباس لطفی، طیبه ماهروزاده، دکتر پروین کدیور، ونوس معافی، فرحناز حدادی، حجتالاسلام غلامرضا مصباحی مقدم، علی اصغر یزدانی، عباس رهی، فرشاد ابراهیم پور، غلامحسین حیدری، حمیدرضا حاجی بابایی.
در پایان یاد آوری میشود عرصههای فعالیت و تصمیمات متخذه شورا در دو سه دهه نخست (شورای عالی معارف و فرهنگ) بسیار فراتر از وزارت آموزش و پرورش فعلی بود. به طوری که وزارت ارشاد، وزارت آموزش عالی، سازمان اوقاف، و به طور کلی تمام نهادها و سازمانهای فرهنگی، هنری، آموزشی، علمی امروزی را نیز شامل میشد، در نتیجه اسناد و مدارک کل سیاست گذاریهای عرصه فرهنگ با موضوعات و محورهای ذیل در مجموعه مصوبات مذکور به چشم میخورد:
اهداف نظام آموزش و پرورش، موسسات عالی آموزشی، اعطای نشان و مدالهای فرهنگی و علمی و هنری، اعطای امتیاز روزنامه و مجله، اعطای امتیاز چاپ کتاب و ترجمه آن، مجوز تاسیس مدارس، ارزشیابی مدارک تحصیلات خارجی، تربیت معلم، مقررات استخدامی معلمان، ادامه تحصیل معلمان، مهد کودکها و کودکستانها، شرایط ثبت نام در مدارس، دوره شش ساله ابتدایی، مدارس عشایری و نیمهسیار، دوره راهنمایی، تعیین و تغییر رشته، آییننامههای اجرایی دبیرستانها، جهش تحصیلی، تعلیمات دینی و ارزشیابی آن، تعطیلات مدارس خاص اقلیت ارامنه و نمره تعلیمات دینی آنها، ورزش در مدارس، آمادگی دفاعی دانشآموزان، کانونهای فرهنگی و تربیتی دانشآموزان، تخلفات امتحانی، امتحانات هماهنگ، حق الزحمه امتحانات، ادامه تحصیل رزمندگان، تحصیلات پناهندگان، ادامه تحصیل دانشآموزان روستایی و عشایری، تیزهوشان و کودکان استثنایی، کودکان عقبمانده ذهنی و معلول جسمی، مدارس غیردولتی، آموزشگاههای علمی آزاد، مدارس اتباع بیگانه در ایران، نحوه ادامه تحصیل دانشآموزان ایرانی در مدارس غیرایرانی خارج از کشور، انجمن همکاری خانه و مدرسه (انجمن اولیا و مربیان)، شوراهای منطقهای، مدارس و هنرستانهای صنعتی و فنی و حرفهای، کار و دانش (طرح کاد)، تعلیمات اکابر، آموزش بزرگسالان و آموزشگاههای دولتی و غیر دولتی شبانه، امتحانات متفرقه، مدارس وابسته به وزارتخانهها و سازمانهای مختلف، مدرسه تجارت، دبیرستان فنی پست، هنرستان صنعتی و راه آهن، شرکت نفت، نیروهای مسلح، هنرستان موسیقی، هنرستانهای وابسته به وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات اسلامی و آستان قدس رضوی، دبیرستانهای علوم و معارف اسلامی، طلاب و مدرسین علوم دینی و اهل سنت و جماعت، مدارس فلاحتی و دبیرستانهای کشاورزی، دبیرستانهای دامپروری، آموزشگاههای دامپزشکی، دبیرستان نظام، دبیرستان سپاه پاسداران، آموزشگاههای بهیاری، مدارس مددیار پزشکی و ...
گفتنی است که به جز صورت مذاکرات و صورت جلسات شورای عالی آموزش و پرورش، قریب700 پژوهش و مجموعههای اسنادی نظیر آیین نامهها و مقررات آموزشی، از آن جمله بیش از 70 پروژه پژوهشی مربوط به سند ملی- که 30 پژوهش آن مربوط به آموزش و پرورش 30 استان کشور است- نیز در این مرکز موجود است. بحش دیگر از این مجموعهها مربوط به کمیسیونهای شورای عالی یعنی کمیسیون معین (50 مجموعه)، کمیسیون اساسنامهها و مقررات (33 مجموعه)، کمیسیون خاص (41 مجموعه)، کمیسیونهای برنامههای درسی، منابع انسانی و نظارت (10 مجموعه)، همچنین صورت مذاکرات جلسات تغییر بنیادین نظام آموزش و پرورش (35 مجموعه)، آییننامهها، بخشنامهها و مصوبات پراکنده (114 مجموعه) و بالاخره طرحهای تحقیقاتی (260 مجموعه) است.
البته برخی اسناد و مدارک پراکنده سه دهه بعد از انقلاب نظیر: دهها طرح و پیشنهاد مربوط به تغییر نظام آموزشی به خصوص مکاتبات و مصوبات جهت اسلامی شدن آموزش و پرورش، مکاتبات و اسناد برخی مدارس تازه تاسیس با رویکرد مذهبی، دهها برنامه درسی کتب درسی آموزشی و ... نیز در این مرکز نگهداری میشود که میتواند مورد بهره برداری پژوهشگران قرار گیرد.
در خاتمه با آرزوی اینکه رویکرد فرهنگی نیز در مناسبات و پژوهشهای تاریخی ایران معاصر مورد توجه پژوهشگران قرار بگیرد، امیدواریم این مرکز اسناد سرآغازی برای بهرهبرداری سایر اسناد و مدارک سازمانهای آموزشی- پژوهشی آموزش و پرورش که غالباً در بایگانیهای راکد سازمانها، ادارات، مناطق، مدارس و... نگهداری میشوند، باشد. کما اینکه نگارنده پیش از این پیشنهاد تاسیس یک مرکز اسنادی متمرکز برای وزارت آموزش و پروش در مدرسه دارالفنون را ارائه داده است که در صورت تحقق میتوان، با جمع آوری و تمرکز میلیونها برگ و مجموعههای اسنادی آموزش و پرورش، امکان بازکاوی گسترده تاریخ و تحولات نظام آموزشی ایران را فراهم کرد. به امید آن روز.
رحیم روحبخش
مرکز اسناد شورای عالی آموزش و پرورش
نشانی مرکز اسناد شورای عالی اموزش و پرورش: تهران، میدان فردوسی،خ سپهبد قرنی، نبش سمیه، ساختمان شماره 2 آموزش و پرورش، (ساختمان مرحوم علاقمندان)، ط 4، دبیرخانه شورای عالی اموزش و پرورش، تلفن تماس: 82284086
