روز اول جنگ کجا بودید؟ چطور فهمیدی جنگ شروع شده؟ چه کردی؟ روی چه انگیزه‏ای تصمیم گرفتی بروی جنگ؟ کجا رفتی؟ چه کسانی با تو بودند؟ نام ببرید! با چه وسیله‏ای رفتی؟ چه پوشیده بودی؟ تا آن موقع آموزش نظامی دیده بودی؟ چند نفر بودید؟ از آن روز عکس هم دارید؟ کجا رفتید؟ چه دیدید؟ از دیدن آن چیزها چه احساسی به شما دست داد؟ وقتی وارد خرمشهر شدید، به کجا رفتید؟ وضع خرمشهر چطور بود؟ چه دیدید؟ عراقی‏ها‏ کجای خرمشهر بودند؟ چطور با آنان درگیر شدید؟ چه سلاحی داشتید؟ چند عراقی را زدی یا مجروح کردی؟ کسی از دوستانت شهید یا مجروح نشدند؟ و...

با این سؤالات جزئی و ریز، خاطره‏گو تصویر کامل و شفاهی از جنگی که در آن شرکت داشته، ارائه می‏دهد. در مصاحبه باید مورخ شفاهی صبر و تحمل زیادی داشته باشد و تا می‏تواند، جزیی‏ترین مطالب را از راوی بپرسد و ضبط کند. بهتر است اگر راوی آلبوم عکس دارد، آن عکس‏ها‏ را نیز اسکن کرده و پشت هر عکس اطلاعاتی شامل زمان، مکان و افراد حاضر در عکس نوشته شود.

مرحله پنجم: پیاده کردن
پس از انجام مصاحبه و ضبط آن روی نوار کاست یا ضبط‏ها‏ی دیجیتالی، باید کلمه به کلمه آن چه راوی گفته را روی کاغذ یا به صورت کامپیوتری پیاده و استخراج کرد. برای اطمینان بهتر است متن پیاده شده، یک بار با متن خاطرات شفاهی مقابله شود.

مرحله ششم: تدوین
پس از پیاده شدن متن خاطرات شفاهی، باید آن خاطرات که معمولاً نامنظم، آشفته و درهم هستند را تدوین کرد. اگر مصاحبه قلب تاریخ شفاهی است، تدوین مغز آن است. در تدوین است که می‏توان بر اساس یک مصاحبه عمیق و همه جانبه، کتابی جذاب و خواندنی نوشت. تدوین البته فوت و فن و مراحلی دارد که به دلیل کمبود وقت، نمی‏توان در این مجال به آن پرداخت.

مرحله هفتم:گویاسازی
در این قسمت تدوین‏کننده‏ برای آشنا کردن خواننده با برخی مفاهیم، مکان‏ها‏، اشخاص و رویدادها، در پاورقی یا آخر کتاب، باید مطالبی به متن اضافه کند. مثلاً راوی در خاطرات شفاهی خودش از روستایی به اسم «چاه کوتاه» نام می‏برد. تدوین‏کننده باید در پاورقی توضیحات کوتاهی درباره این روستا بدهد تا برای خواننده‏ای که هیچ شناختی از این روستا ندارد، اطلاعات مختصری ارائه شود. چنین است درباره نام‏ها‏ و برخی کلمات محلی و جریان‏ها‏ی سیاسی یا اجتماعی.

مرحله هشتم: بازخوانی و ویراستاری
پس از تدوین نهایی، لازم است متن بک بار توسط تدوین‏گر‏ به دقت مطالعه شود. پس از آن متن را باید به یک ویراستار داد تا آن را ویراستاری و اصلاح کند و جملات و نوشته‏ها‏ را از نظر املایی، انشایی و حرکات و نشانه‏ها‏ی سجاوندی حک و اصلاح کند. هیچ نوشته‏ای‏ نیست که نیاز به ویراستاری نداشته باشد.

مرحله نهم: تایپ کامپیوتری و صفحه‏آرایی
آخرین مرحله تایپ کامپیوتری، نمونه‏خوانی و سرانجام صفحه‏آرایی کتاب برای تحویل به ناشر و انتشار است. در این مرحله باید عکس‏ها‏ نیز در کتاب جانمایی شوند. لازم به تذکر است که مصاحبه‏کننده و تدوین‏گر‏ می‏تواند یک نفر واحد یا دو و حتی چند نفر باشند، اما بهتر است فردی که مصاحبه را انجام می‏دهد، در صورت توانایی و دانش، خودش نیز کار تدوین را انجام دهد.

یک توصیه ضروری:
برای انجام مصاحبه و تدوین خوب، مورخ شفاهی و تدوین‏گر‏ باید اطلاعات و دانش تاریخی زیادی در باره مراحل مختلف جنگ هشت ساله ایران و عراق داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‏شود که حتماً مورخ شفاهی چند کتاب مستند در باره تاریخ جنگ تحمیلی و دفاع مقدس را که توسط ارتش و سپاه منتشر شده و همچنین چند کتاب خاطره شفاهی را بخواند. هر اندازه دانش و اطلاعات تاریخی مورخ شفاهی از انقلاب و جنگ تحمیلی بیشتر باشد، توانایی اش در مدیریت مصاحبه و انجام تدوین آن مصاحبه‏ها‏ بیشتر خواهد بود. برای مثال، نمونه سوالات تاریخ شفاهی مثلاً در مورد معاونت مهندسی رزمی و پشتیبانی لشکر 25 كربلا مازندران تقدیم حضور می‏شود:
با توجه به مصاحبه مورد نظر در خصوص تاریخ یگان رزم در استان مازندران (امروز ... مورخه... ) در خدمت برادر/خواهر ... در مکان ...  هستیم و نوار اول مصاحبه خود را با سؤالات زیر آغاز می‏کنیم. قبل از ورود به بحث، لطفاً یک معرفی اجمالی از خود به طور دقیق و سمت‏ها‏یی که در دوران خدمتتان در جبهه داشته‏اید بیان نمایید. البته باید به خدمت حضرت‏عالی عرض کنم که احتمال دارد در حین بیان مطالبتان، سؤالات و ابهاماتی باشد که بنده مجبورم کلام شما را قطع کنم و وارد بحث شوم. مثلاً در مورد تاریخ ایام از جمله ساعت، روز، هفته، ماه، سال و یا نام و نام خانوادگی اشخاص به طور دقیق، سمتهایی که داشته‏اند‏ و یا نام مناطق و موقعیت جغرافیایی، ابهاماتی باشد که مجبورم برای رفع آن‏ها‏ از شما سؤال کنم.

• نحوۀ شکل‏گیری معاونت مهندسی و پشتیبانی لشکر به چه نحوی بود؟ توضیح بفرمایید.
• مسئولین این معاونت در دوران قبل وبعد از شما چه کسانی بودند؟
• وظیفۀ این معاونت در قبل از عملیات‏ها‏ در لشکر چگونه بود؟
• نیروهای تشکیل دهندۀ این معاونت از چه اقشاری بودند؟
• در آن زمان از چه ماشین آلاتی استفاده می‏شد و کدام یک از آن‏ها‏ کاربرد بیشتری داشت؟
• نوع لباس و پوشاک پرسنل چه بود؟ توضیح فرمایید
• وجه تمایز شما با دیگر رزمندگان در چه بود؟ توضیح دهید.
• اولین اقدام شما برای تحول در سازماندهی این معاونت چه بود؟ چرا؟
• اگر راننده و یا یکی از پرسنل این معاونت در حین انجام مأموریت ترس داشت و یا سرپیچی می‏کرد، شما چه می‏کردید؟ توضیح بفرمایید.
• احداث خاکریز عملیات برای شما سخت‏تر بود یا حمل مهمات و اودات جنگی به خط مقدم جبهه؟ چرا؟
• بررسی سهولت در کار‏گر‏دان‏ها‏ و گروهان‏ها‏، مهندسی و پشتیبانی لشکر چه کارهایی می‏کرد؟ خواهش می‏کنم به جزئیات تمام موارد بپردازید.
• نوع جاده‏سازی و یا احداث بنه‏ها‏ و سنگرها در مناطق عملیاتی و پدافندی چگونه بود؟
• چه سازمان‏ها‏ وارگان‏ها‏یی در پشتیبانی شما نقش و کارکرد اساسی داشتند؟
• اگراختلافی در نحوۀ خدمات‏دهی پیش می‏آمد، به چه نحو عمل می‏کردید؟
• آیا در آن زمان مسائل و مشکلاتی که باعث به عقب افتادن عملیاتها از طریق این معاونت می‏شد، از شما بازخواست می‏شد؟چگونه؟ به نمونه‏ها‏یی از آن اشاره نمایید.
• در آن زمان شما از فرماندهی لشکر بیشتر پیروی می‏کردید یا ستاد؟ چرا؟
• شیوۀ کار شما در طراحی و نقشه به منظور جاده‏سازی و یا احداث خاکریزبه چه شکلی بود؟ توضیح دهید.
• در کدام عملیات‏ها‏ از اجرای طرح و خدمات‏دهی خود نسبت به مأموریت محوله ناکام بودید؟ توضیح فرمایید.
• علت این ناکامی‏ها‏ در چه بود؟ توضیح دهید.
• طراحی شما در ورود به عملیات‏ها‏ چگونه بود؟ توضیح فرمایید.
• در چه عملیات‏ها‏یی بیشتر شکست خوردید؟ چرا؟
• اگر معاونت مهندسی پشتیبانی لشکر در اهداف خود ناکام بود، چه کسی یا کسانی مسئول این امر بودند؟
• شما معمولاً در حین کار یا وقایع و رویدادها و حوادث متنوعی روبرو بوده‏اید، لطفاً در این خصوص و بر اساس زمان‏بندی مشخص از این وقایع و رخدادها بگویید.

سیدولی هاشمی
seyedvaly110@yahoo.com



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی   13 اسفند 1391 یکی از دوستان جناب آقای سید ولی هاشمی مطلب خوبی بود اما کلی بود. ای کاش بیشتر به مسائل جزئی پرداخته شود.در آینده این موضوع مهم را در بخش آموزش سایت قرار بدهید. برای مثال موضوع ضبط صوت، خود به تنهایی نقش زیادی را در تاریخ شفاهی دارد. نکاتی مثل اینکه هنگام ضبط صدا حتی الامکان از برق استفاده شود نه باطری، چون ضبط دو موتور دارد و مصرف باطری آن زیاد است. این در صورتی است که از ضبط صوت های کاست دار استفاده شود، اطمینان درباره اینکه آیا تا اینجا صدای راوی، ضبط شده یا خیر؟ اینکه مصاحبه گرحتما همراهش دفتریادداشت داشته باشد و چند خودکار اضافی، پرسش هایی که پیش می آید دردفترچه بنویسد و دوباره از راوی بپرسد. راوی را در فضایی صمیمی قرار دهیم و با او در خاطراتش همراهی کنیم. توجه کنیم همان طور که خیلی چیزها واحد سنجش دارد، واحد سنجش خاطره نیز صحنه است؛ اینکه حادثه ای که نقل می شود، صحنه مشخصی داشته باشد، یعنی ابتدا، تنه و انتهاداشته باشد. نباید راوی بگوید،بلکه باید نشان دهد. این را هم بدانیم که شاه کلید گفت وگو؛ «مصاحبه گر» است. 13 اسفند 1391 سیدولی هاشمی ازدوست بزرگواری که ماراقابل دانسته و نقدی بریادداشت ماگذاشتندممنونم.دو نکته رامجدداًیادآوری میکنم الف:دربالاقید کردم که مختصروکوتاه درخصوص خاطره نگاری شفاهی نکاتی رابیان میکنم. ب:امروزه بادیجیتالی شدن امکانات شنیداری کاست هاونواروضبط دوموتوره و اینطورچیزهااهمیت خودشان راازدست داده اند.ضمن اینکه مصاحبه گرجزوعنصر اصلی مصاحبه خواهدبودواگر مجالی بوددرمقالات بعدی به فنون مصاحبه بیشتر خواهیم پرداخت.