در انجام تاریخ شفاهی مصاحبه ابزار اصلی است. وجود يك مصاحبه‌گر ماهر و مؤدب در فرایند مصاحبه بسیار مهم است. يك مصاحبه‌ي خوب تنها به معيارهاي زماني، مكاني و فني مصاحبه بستگي ندارد، در اين زمينه، برخي ويژگي‌هاي يك مصاحبه‌گر خوب عبارتند از:
1ـ معرفت‌پذيري Knowledgeable : مصاحبه‌گر خوب داراي معرفت و شناخت وسيع از روش مصاحبه بوده و مي‌تواند مكالمه‌ي آگاهانه‌اي را در رابطه با موضوع مورد مطالعه هدايت كند.
2ـ ساخت‌بندي كردن Structuring : مصاحبه‌گر خوب بايد هدف مطالعه را معرفي كرده و رويه‌هاي مصاحبه را تشريح كند. وي مي‌تواند مصاحبه شونده را در جريان مصاحبه ياري دهد.
3ـ وضوح Clear : مصاحبه‌گر خوب سوال‌هاي واضح، ساده و كوتاه مي‌پرسد، به‌طور مستقيم و قابل فهم سوال كرده و اززبان آكادميك يا لهجه‌ي حرفه‌اي استفاده نمي‌كند.
4ـ ادب Gentle : مصاحبه‌گر خوب به سوژه‌ها اجازه مي‌دهد حرف‌هايشان را تمام كنند. وي فردي ساده، راحت و مودب است.
5ـ حساسيت Sensitivity :مصاحبه‌گر خوب به محتواي آنچه گفته مي‌شود فعالانه گوش مي‌دهد، جزييات گفته‌ها را در پاسخ مصاحبه شونده واكاوي كرده و به همه‌ي آنچه در خلال مصاحبه تبادل مي‌شود، حساسيت دارد.
6ـ بازبودن Open : مصاحبه‌گر ماهر دقت مي‌كند كه چه ابعادي از موضوع براي مصاحبه شونده مهم هستند؛ وي نسبت به همه ابعاد مورد بحث سوژه‌ها باز و پذيرا است.
7ـ هدايت Steering : مصاحبه‌گر مي‌داند به دنبال چه چيزي است. وي با موضوع، اهداف و ابعاد آن آشنايي دارد و مسير مصاحبه را راه‌يابي و هدايت مي‌كند.
8ـ انتقادي Critical : مصاحبه‌گر خوب هر چيز را به‌طور غيرانتقادي نمي‌پذيرد؛ وي ا عتبار و روايي گفته‌هاي مصاحبه‌شونده رابه شيوه‌هاي متفاوت ارزيابي مي‌كند.
9ـ يادآوري Remembering : مصاحبه‌گر خوب هر چيزي را كه مصاحبه شونده در جريان مصاحبه عنوان مي‌دارد،یادداشت نموده و به خاطر سپرده و به موقع بازآوري و يادآوري مي‌كند.
10ـ تفسير Interpreting : مصاحبه‌گر خوب گفته‌ها و جمله‌هاي فرد مصاحبه‌شونده را چه در طول مصاحبه و چه بعد از آن پيوسته تفسير و تاويل مي‌كند (ولكات، 1995)
نوع شناسي سوال‌هاي مصاحبه‌تاریخ شفاهی
در اين بخش به دسته‌بندي انواع سوال‌هابه لحاظ موضوعی در مصاحبه پرداخته مي شود. مصاحبه‌گر مي‌تواند طيفي از اين سوال‌ها را به طور هم‌زمانو موضوعي در مصاحبه تاریخ شفاهی به كار گيرد.
1ـ سوال‌هاي رفتاري ـ تجربه‌اي Esperiential&Behavioural Question : اين سوال‌ها در راستاي بررسي و واكاوي رفتارها و تجربه‌هاي مصاحبه شونده پرسيده مي‌شوند. براي مثال، در پرسش از زندانیان سیاسی خواسته میشود ، فعالیتهای يك روز از زندان توصیف شود.
2ـ سوال‌هاي ايده‌اي و ارزشي Ideational & Value Questions : هدف اين نوع سوال‌ها درك فرآيندهاي شناختي و تفسيري افراد در خصوص عقايد، قضاوت‌ها و ارزش‌ها است. در مورد... چي فكر مي‌كنيد؟ دوست داشتيد چه اتفاقي رخ مي‌داد؟
3ـ سوال‌هاي احساسي Feeling Questions : هدف اين سوال ورود به دنياي احساس و عواطف مصاحبه شونده است. در مورد... چه احساسي داريد؟ راجع به... نظر شما چيست؟
4ـ سوال‌هاي معرفتي Knowledge Questions : اين سوال‌ها به آنچه پاسخ‌گو مي‌داند،اشاره دارند. مي‌توانيد درباره‌ي... توضيح دهيد؟
5ـ سوال‌هاي حسي Sensory Questions : در مورد آنچه ديده،شنيده، چشيده، بوييده و لمس مي‌شود، سوال مي‌شود. وقتي با دشمن روبرو شدید، چه احساسی به شما دست داد؟
6ـ سوال‌هاي زمينه‌اي Background Questions : در مورد مشخصه‌هاي فرد پاسخ‌گو است. شما چند سال داريد؟آیا ازدواج کرده اید؟
سوال‌هاي 6 گانه‌ي بالا را مي‌توان درباره‌ي موضوع‌هاي مرتبط با زما‌ن‌هاي گذشته، حال و آينده پرسيد. براي مثال، شما مي‌توانيد از مصاحبه شونده بپرسيد: هم اكنون چه كار مي‌كنيد؟ در گذشته چه مي‌كرده‌ايد؟ يا در آينده چه خواهيد كرد؟ چنين سوال‌هايي را مي‌توانيد درباره‌ي نگرش‌هاي كنوني، گذشته و آينده نيز مطرح كنيد. (پاتون: 2002 : 352)
طيف ديگري از سوال‌هاي مصاحبه‌اي است كه در ادامه‌ي انواع فوق عنوان مي‌شوند:
7ـ سوال‌هاي پيش‌فرضي Presumptive Questions : سوال‌هايي كه با اين پيش‌فرض پرسيده مي‌شوند كه پاسخ‌گو اطلاعاتي در اين خصوص دارد. مهمترين تجربه‌اي كه شما در... داشته‌ايد، چه بوده است:
8ـ سوال‌هاي پي‌گيري يا سوال‌هاي معطوف به جزييات Follow Up & Detailed Questions : اين نوع سوال‌ها با هدف دنبال كردن جزييات بيشتر در پاسخ‌ها پرسيده مي‌شوند. براي مثال، ممكن است در مورد... كه الان اشاره كرديد، بيشتر توضيح دهيد:
9ـ سوال‌هاي تكي One-Shot QUestions : سوال‌هايي هستند كه مي‌توان در موقعيت‌هاي مغتنم مثلاً براي چند دقيقه با مصاحبه شونده آنها را پرسيد. در اين مورد به خصوص نظر شما چيست؟
10ـ سوال‌هاي خنثي: سوال‌هايي هستند كه در آن مصاحبه شونده ترغيب مي‌شود هر پاسخي را كه دوست دارد ـ بدون توجه به نفع يا ضرر آن براي بستر موضوع ـ به محقق بدهد. مصاحبه‌گر بايد فرد مصاحبه شونده را طوري متقاعد كند كه از نوع پاسخ وي ناراحت يا دستپاچه نمي‌شود.
11ـ سوال‌هاي بسته يا نهايي Closed & Final Questions : سوال‌هايي كه مصاحبه را به سمت خط پايان گفتگو رهنمون مي‌سازد. آيا چيزي هست كه بخواهيد اضافه كنيد؟ (,ibidپاتون)
فائزه توکلی
مسئول کارگروه تاریخ شفاهی انجمن علمی ایرانی تاریخ و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
