سخنان داریوش همایون در مورد چگونگی تشریفات قانونی حکومت نظامی
داریوش همایون سخنگوی دولت نیز، پس از قرائت اعلامیه دولت برای خبرنگاران، در مورد چگونگی تشریفات قانونی حکومت نظامی گفت:

«به موجب قانون، در اعلام حکومت نظامی باید مدت ذکر بشود و مجلس شورا و سنا هم هر دو اعلام حکومت نظامی را تصویب بکنند، منتها قانون گفته است که اگر در مواردی وضع اضطراری ایجاب کرد که حکومت نظامی فوراً اعلام بشود، بعداً موضوع به تصویب مجلسین خواهد رسید، ولی چون حالا مجلسین در تعطیل تابستانی هستند، تقاضا خواهد شد که جلسه فوق‌العاده مجلسین تشکیل بشود و تقاضای تصویب اعلام حکومت نظامی در اصفهان خواهد شد. مدت هم که در اعلامیه آمده است، یک ماه است.
همایون در مورد خسارتهایی که در درگیریهای اصفهان وارد شده، گفت: «تخمین درجه خسارات هنوز ممکن نیست، به خاطر اینکه تعداد زیادی موسسه و مغازه مورد حمله قرار گرفته و آتش زده شده‌اند و شیشه‌هایشان را شکسته‌اند. تعداد زیادی خودرو شخصی مردم و چند خودرو آتش نشانی را آتش زده‌اند و به این مسائل بعداً رسیدگی و میزان واقعی خسارات به دقت تعیین خواهد شد.»

همایون در مورد احتمال اعلام حکومت نظامی در سایر شهر به خبرنگاران، گفت:

«در صورتی که شرایط و اوضاع و احوال ایجاب کند، البته دولت از تمامی اختیارهای قانونی خودش از جمله اعمال حکومت نظامی استفاده خواهد کرد. برای اینکه هدف دولت فرو نشاندن هرگونه آشوب و بی‌نظمی و اخلال و خرابکاری در اموال عمومی و اموال مردم است، و یکی از وسایلی که در اختیار دولت قرار دارد، البته اعلام حکومت نظامی است.»

یکی از خبرنگاران از داریوش همایون پرسید:

«با توجه به اعلام حکومت نظامی در اصفهان این مساله پیش می‌آید که آیا دولت در موضع خودش در قبال آشوبها تغییری داده است؟»
همایون پاسخ داد: «به هیچ‌وجه تغییری داده نشده است و تصمیم قطعی دولت این بوده و این خواهد بود که به هر وسیله قانونی که در اختیار دارد با کمال شدت جلو آشوبگری و خرابکاری را بگیرد و مانع از اخلال نظم و مانع از بر هم خوردن برنامه گسترش فضای سیاسی کشور بشود. چون قصد اصلی این عناصر این است که در این برنامه اخلال ایجاد کنند و به هیچ وجه سیاست دولت تغییری نکرده است.»

همایون در مورد شناسایی و مجازات عوامل ضددولتی گفت:

«عده‌ای دستگیر شده‌اند و عوامل اصلی را هم تعقیب خواهند کرد و آنها را شناسایی خواهیم کرد و به مجازات قانونی خواهند رسید، ولی نکته بسیار قابل تاسفی که پیش آمده این است که این عوامل برای انجام مقاصدشان از کسانی استفاده می‌کنند که قانوناً در جامعه به حد رشد قانونی نرسیده‌اند، مثلاً در آتش زدن هتل شاه عباس اصفهان از جوانان کمتر از هجده سال استفاده کرده بودند. این موضوع حقیقتاً قابل تاسف است و باید به خانواده‌ها هشدار داد که مانع از سوء استفاده از فرزندانشان توسط عناصر خرابکار و ضدملی و بی‌اعتقاد به اصول انسانی و مذهبی بشوند.»(15)

اعلامیه شماره یک و دو فرمانداری نظامی اصفهان و حومه
در همین حال در 20مرداد1357 اعلامیه شماره یک و دو فرمانداری نظامی اصفهان و حومه با امضای سرلشکر رضا ناجی (فرماندار نظامی اصفهان) منتشر شد. در اعلامیه شماره یک آمده است:

«به منظور حفظ نظم و آرامش عمومی و جلوگیری از عملیات اخلالگران، مقررات حکومت نظامی در شهر اصفهان و حومه برقرار و از همشهریان محترم خواهشمند است با توجه به نکات مشروحه، نهایت همکاری را به منظور اعاده نظم با نیروهای انتظامی به عمل آورند.
1- از ساعت 8 بعد از ظهر روز جاری (جمعه 20 مرداد) تا ساعت 6 بامداد روز بعد [21مرداد]، هر گونه رفت و آمد در شهر مطلقاً ممنوع و با خاطیان برابر مقررات فرمانداری نظامی رفتار خواهد شد.
2- تشکیل هر گونه اجتماعی به هر شکل و به هر عنوان بیش از سه نفر مطلقاً ممنوع است.
3- هر گونه حمل اسلحه، جنگ افزار سرد و گرم به هر ترتیب و به هر شکلی اکیداً قدغن است.
4- هر نوع اقدام تحریک آمیز به هر صورت و هر شکل مطلقاً ممنوع است.
5- مسوولان تامین مایحتاج عمومی از قبیل نانواییها، قصابیها، خواربار فروشیها، داروخانه‌ها و نظایر آن به هیچ عنوان حق تعطیل کسب خود را ندارند و اهالی محترم اصفهان باید تا ساعت تعیین شده، مایحتاج خود را تهیه کنند.
 از اهالی محترم و با ایمان شهر اصفهان و حومه انتظار داریم در برقراری نظم و امنیت در شهر اصفهان و حومه با نیروهای نظامی و امنیت در شهر اصفهان و حومه با نیروهای نظامی همکاریهای لازم را به عمل آورند و آگاه باشند که اعاده نظم و امنیت عمومی به خیر و صلاح و مصلحت اهالی محترم است.»

در اعلامیه ی شماره ی 2 نیز فرماندار نظامی نکاتی را خطاب به مردم متذکر شده بود:

«برابر استدعای شورای تامین استان، ذات مبارک شاهانه اجازه مرحمت فرمودند که برای حفظ جان و مال و ناموس مردم اصفهان حکومت نظامی در اصفهان برقرار شود. لذا از همشهریان محترم خواهشمند است با توجه به نکات مشروحه زیر نهایت همکاری را به منظور اعاده ی نظم با نیروهای نظامی به عمل آورند.»

«[مشابه اعلامیه شماره 1 بود] 7- مسافرانی که قصد خروج از اصفهان را دارند، باید قبل از ساعت 8 بعد از ظهر در شرکتهای مسافربری و فرودگاه مستقر شده باشند.
8- شرکتهای مسافربری باید ترتیبی بدهند که سرویسهای آنها قبل از ساعت 8 بعد از ظهر، دروازه‌های شهر را ترک کرده باشند.
9- خودروهایی که به شهر اصفهان وارد می‌شوند، باید ترتیب حرکت خود را طوری بدهند که بعد از ساعت 7 صبح وارد شهر بشوند.
10- مشایعت کننده و بدرقه کننده نباید همراه مسافران باشد.
11- تعدادی تاکسی برای رفع نیاز ضروری اهالی محترم در کلانتریها آماده است. در صورت نیاز با کلانتریهای محل تماس بگیرید.
12- از اهالی محترم تقاضا می‌شود به منظور همکاری با فرمانداری نظامی در اعاده ی نظم، به محض مشاهده ی هر گونه اجتماع یا تظاهراتی مراتب را به نزدیکترین پاسگاه یا کلانتری اطلاع دهند.»(16)

بازتاب اعلام حکومت نظامی در اصفهان در رسانه‌های گروهی خارجی
اعلام حکومت نظامی در اصفهان امروز در اخبار رسانه‌های گروهی خارجی بازتاب داشت.
رادیو لندن اعلام کرد که‌ تظاهرات اصفهان جنبه‌ ضدغربى داشته‌ است. رادیو لندن گفت براى اولین بار در 9 ماه‌ اغتشاشات ایران اغتشاشات اخیر علناً جنبه‌ ضدغربى به خود گرفته است.(17)

خبرگزاری فرانسه در گزارشی نوشت:

«به دنبال وخامت اوضاع، پلیس به تظاهر کنندگان حمله کرد و شورش گسترش یافت و زد و خوردها تا ساعت 2 بامداد روز جمعه ادامه داشت و عده‌ای از نوجوانان توسط سربازان به قتل رسیدند. جمعه صبح سرکوب پلیس شدت یافت و زره پوشهای ارتش در نقاط حساس شهر مستقر شدند و بی مهابا هر گونه اجتماع مردم را به مسلسل بستند. طبق اظهار مخالفان تمام رهبران مذهبی اصفهان دستگیر شده و به مقصد نامعلومی اعزام شده‌اند.»(18)

خبرگزاری فرانسه در گزارش دیگری افزود:

«به دنبال اغتشاشات شدیدی که از سه روز پیش در اصفهان بروز کرده است روز جمعه دولت ایران طی بیانیه‌ای در این شهر حکومت نظامی برقرار کرد. بیانیه تصریح می‌نماید این تصمیم بدرخواست مقامات محلی و بمنظور تامین امنیت مردم و توریستها اتخاذ گردیده است. بر اساس دو اصل مهم قانون حکومت نظامی در ایران نیروهای انتظامی می‌توانند روی افراد آتش گشوده و دستگیر شدگان را بلافاصله به دادگاههای نظامی اعزام دارند. از روز چهارشنبه گذشته شهر تاریخی اصفهان که دارای هفتصد هزار نفر جمعیت است دستخوش اغتشاشاتی است که تا شب گذشته ادامه یافت و هتل شاه عباس که زیباترین هتل کشور است بشمار می‌رود روز چهارشنبه مورد تهاجم و غارت 500 نفر طغیانگر قرار گرفت.»(19)

خبرنگار یونایتدپرس نیز از اصفهان گزارش داد:

«به دنبال برخوردهای خشونت‌آمیز بین تظاهرکنندگان مذهبی و سربازان در اصفهان، مقامات دولتی در این شهر محافظه کار مذهبی، حکومت نظامی اعلام کرده اند. مقررات نظامی از ساعت 13 (به وقت گرینویچ) به مورد اجرا گذارده شد. نخستین گزارشها حاکی است که پس از برخوردهای پی در پی بین تظاهرکنندگان و سربازان که طی آن چندین نفر کشته و تعداد زیادی زخمی شدند، تانکها و خودروهای زرهی وارد خیابانهای شهر شدند.
شب گذشته (پنجشنبه شب) پس از ایراد نطقهای تحریک آمیز و ضد شاه در جریان یک اجتماع مذهبی در محل اقامت روحانی برجسته محلی آیت‌الله حسین خادمی، به دنبال تیراندازی، بین تظاهرکنندگان و نیروهای پلیس زد و خورد در گرفت. آیت‌الله خادمی یکی از هواداران آیت‌الله خمینی است که بیش از یک هفته است در خانه خود اجتماع مذهبی برگزار می‌کند.
شب گذشته جمعیت زیادی به خیابانهایی که به خانه آیت‌الله خادمی منتهی می‌شد، سرازیر شدند. این جمعیت برای استماع سخنرانیهایی که طی آن دولت را محکوم می‌ساخت و خواستار تاسیس یک دولت اسلامی بود، به طرف خانه آیت‌الله خادمی هجوم بردند.
بر تمام قسمتهای خانه پوسترها و شعارهایی آویخته شده بود که دولت را شدیداً مورد انتقاد قرار می‌داد. [...] به دنبال تیراندازیهای دیشب، حداقل یک تظاهر کننده که روی بام خانه آیت‌الله خادمی بود، به ضرب گلوله کشته شد، همچنین چندین نفر دیگر در خیابانها کشته شدند. واحدهای امنیتی سراسر دیشب تا سحرگاه امروز به تیراندازی ادامه دادند. بعد از اینکه مسلمانان پس از انجام مراسم سحر ماه رمضان به رختخواب رفتند، صبح امروز آرامش برقرار بود، ولی قبل از ظهر امروز بار دیگر آشوب و ناآرامی آغاز شد و صدها تظاهرکننده تاسیسات خیابانی و بانکها را به آتش کشیدند. بعد از ظهر به دنبال ادامه شورشهای متناوب، حکومت نظامی اعلام شد.»(20)

در گزارش آسوشیتدپرس هم آمده بود:

«امروز بعد از ظهر و امشب که دولت مقررات حکومت نظامی وضع کرد و در آن عبور و مرور به ده ساعت محدود شد، شش هزار امریکایی مستقر در اصفهان ساعات آرامی را گذرانیدند. این حکومت نظامی به منظور حفظ جان و مال مردم صورت گرفته است. شورشها در مرکز شهر اصفهان و در پنج کیلومتری شهر کوچک و نوبنیاد «خانه» که شش هزار تن از امریکاییها با خانواده‌های خود در آنجا اقامت دارند صورت گرفت. این امریکاییها که اکثراً کارشناس و مربی هلیکوپتر هستند و از ویتنام به ایران آمده‌اند، هیچ یک آسیبی ندیده‌اند، لیکن آنها نیز باید مانند مردم اصفهان مقررات منع رفت و آم را رعایت کنند. در میان دیگر اتباع خارجی که در شهر صنعتی اصفهان اقامت دارند، بیش از سیصد نفر روس با خانواده‌هایشان هستند که در طرح توسعه کارخانه دو میلیون تنی ذوب آهن ایران کار می‌کنند. طبق یک نظر سنتی، اصفهان همواره مرکز شورشهای کارگران دست چپی بوده است.»(21)

خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسن رحیمیان از حکومت نظامی در اصفهان
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدحسن رحیمیان در خاطرات خود می‌گوید:

در ایام حکومت نظامی در اصفهان، اعلامیه‌های تیمسار ناجی، فرماندار حکومت نظامی اصفهان، پی‌درپی از رادیو اصفهان پخش می‌شد. در چهارراه‌های حساس شهر، تانک‌ها و نفربرها مستقر بودند. کماندوهای مسلح و مجهز، همه‌جا خودنمایی می‌کردند. روزها هرگونه اجتماعی، ممنوع بود. شب‌ها از ساعت مقرر که گاهی عقب و جلو می‌شد، هرگونه رفت‌وآمد ممنوع بود و در خیابان‌ها و معابر، جز نیروهای نظامی و مأموران رژیم کسی دیده نمی‌شد. تقریباً بعد از ساعت 8 شب، برق قطع می‌شد و همه‌جا در تاریکی فرو می‌رفت. قطع برق، حلقه‌ای از زنجیره‌ی اقداماتی بود که کارکنان بخش‌های مختلف برای اعتراض به رژیم و حمایت از نهضت، ‌انجام می‌‌دادند. هم در روز، صحنه‌ خیابان‌های شهر دیدنی بود و هم در شب؛ لکن شب‌ها امکان بیرون آمدن نبود.(22)

نوشته دکتر صادق طباطبایی درباره حوادث اصفهان
به نوشته دکتر صادق طباطبایی مردم اصفهان در روزهای پنج‌شنبه و جمعه 19 و 20 مرداد ماه به راهپیمایی و تظاهرات وسیعی در سطح شهر روی آورند. سرلشکر ناجی فرمان تیراندازی را صادر کرد. عده زیادی کشته و مجروح و تعداد کثیری از تظاهرکنندگان نیز دستگیر شدند. به دلیل نگرانی و بیم از گسترش دامنه تظاهرات، سرلشگر ناجی اعلام حکومت نظامی کرد. به دنبال آن مقررات جهت عبور و مرور از 8 شب تا 6 بامداد و منع اجتماعات بیش از سه نفر اعلام گردید. مهدی فقهی یکی از دوستان ایرانی مقیم دوسلدورف که در آن زمان برای دیدار بستگان خود به اصفهان رفته بود، گفت:

«در خیابان مسجد سید، مقابل کوچه بیدآباد در مقابل مغازه‌ای ایستاده بودم و از مقررات نظامی بی‌خبر، ناگهان یک ماشین جیپ از مقابل آمد و ترمزی کرد. آن طرف خیابان 4 جوان در حال حرکت بودند. فردی با لباس نظامی پیاده شد و آن چهار نفر را هدف رگبار مسلسل قرار داد و به خاک افکند. من که از این وضع به وحشت افتاده بودم به آن مغازه پناه بردم. مغازه‌دار به من گفت، این فرد سرلشکر ناجی فرمانده نظامی در اصفهان است.»(23)

خاطره علی صیاد شیرازی درباره برقراری حکومت نظامی در اصفهان
علی صیاد شیرازی در خاطرات خود می‌گوید:

«اصفهان بعداز تهران اولین جایی بود که برای حکومت ایجاد حساسیت کرد. در نتیجه حکومت نظامی درآن برقرار شد. حکومت نظامی معنی‌اش این بود که با هسته یگان‌های ارتش می‌آمدند ودر شهر مستقر می‌شدند و جلوی تجمع تظاهرات را می‌گرفتند، چند جلسه‌ای این کار را کردند ولی دیدند حریف خود نظامی‌ها نمی‌شوند چون نظامی‌ها یک جوری نرمش می‌کردند، یعنی تمایل نبود در فرماندهان که جلوی مردم را بگیرند و بخواهند دستور تیراندازی بدهند، البته چند فقره استثنایی بوجود آمد که درکل حکومت نظامی تعدادی در سطح اصفهان و نجف‌آباد به شهادت رسیدند و این تعداد با مقدار زیاد گلوله‌هایی که شلیک شد و با این همه حکومت نظامی اصلاً قابل قیاس نبود. ناجی هم کسی بود که کورکورانه دستور اجرا می‌کرد. خشک. حتی خودش می‌آمد این توپ‌های خود کششی را که مثل تانک است در خیابانهای اصفهان راه می‌انداخت و با بلندگو اعلام می‌کرد که مردم به شما هشدار می‌دهم به خانه‌هایتان بروید من با قاطعیت برخورد می‌کنم؛ دستور دارم.»(24)

تصویب حکومت نظامی در مجلسین
 در 29مرداد1357 مجلس شورای ملی پس از تعطیلات تابستانی جلسه فوق‌العاده تشکیل داد و در اولین اقدام خود لایجه دولت را مبنی بر برقراری حکومت نظامی در اصفهان برای مدت یک ماه تصویب کرد.(25)
 روز بعد نیز جلسه علنی مجلس سنا به ریاست جعفر شریف امامی و با شرکت اکثر سناتورها برای تصویب پیشنهاد دولت مبنی بر برقراری حکومت نظامی در اصفهان تشکیل گردید. در این جلسه سیدمحمدرضا جلالی نائینی سناتور انتخابی تهران با ناراحتی گفت:

«دولت در خواب است و وزراء نیز در خوابند و مملکت را به نیستی و نابودی می‌کشانند. آنقدر اجحاف کردند تا مردم را ناراضی نمودند. نائینی سپس خطاب به رئیس مجلس گفت بروید از پیشگاه مبارک ملوکانه وقت بگیرید تا 60 نفر سناتور شرفیاب شوند و حقایق را بسمع مبارک ملوکانه برسانند. مگر نه اینکه همه شما خدمتگزار شاهنشاه بودید؟ اکنون اگر حقایق را بعرض معظم‌له نرسانید، خادم شاهنشاه و ملت ایران نیستید. شما یک مشت بچه را آورده‌اید به عنوان استاندار به نقاط مختلف مملکت فرستاده‌اید. استاندار بایستی متین و وزین باشد نه اینکه استانداری به مجلس ترحیم برود و کسی جلو پای او بلند نشود و صندلی به وی تعارف ننماید. مملکت قانون اساسی دارد و بایستی برابر قانون اساسی رفتار شود. فرماندار نظامی اصفهان در اعلامیه‌اش به چه حقی می‌گوید به امر مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه، او طبق قانون بایستی کار خود را انجام دهد. فرماندار نظامی غیر از ماده 5 قدرت دیگری ندارد شما قانون بهتر از این هم دارید که خائنی را به کیفر اعمال خود برسانید. باید جلو این قبیل مسائل را گرفت.»(26) 

سرانجام اولین فرماندار نظامی در سال 1357
در 17شهریور 1357 نیز حکومت نظامی علاوه بر اصفهان در یازده شهر دیگر برقرار شد و ناجی نیز به سرکوب شدید کشتار انقلابیون ادامه داد. اما با روی کار آمدن دولت بختیار، رضا ناجی تغییر سمت داده شد و در اوایل بهمن 1357 به سمت معاون فرماندار نظامی تهران و رئیس ستاد آن منصوب شد. او تا آخرین روز استقرار حکومت پهلوی در این سمت فعال بود.

سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی ناجی در 24 بهمن ماه 1357 توسط نیروهای انقلاب در ستاد نیروی زمینی در لویزان تهران دستگیر شد و به همراه سپهبد مهدی رحیمی (فرماندار نظامی تهران)، سرلشگر  محققی (فرمانده پایگاه یک شکاری)، امیرحسین ربیعی (فرمانده نیروی هوایی) در محل موقت نخست‌وزیری در مدرسه علوی مورد بازجویی قرار گرفت. جلسه دادگاه ناجی و سه نفر دیگر از افراد مذکور در 26 بهمن ماه در دبیرستان شماره 2 علوی تشکیل شد و دادگاه جرایم این افراد را شرکت در کشتارهای 25 ساله رژیم پهلوی، شکنجه مردم و مبارزان، غارت بیت‌المال، انواع فساد و همکاری با امپریالیسم جهت به بردگی کشاندن ملت ایران دانست. در این دادگاه نماینده حاکم شرع، قضات دادگستری و شهود عینی حضور داشتند و حکم اعدام این چهار نفر را صادر کرد. ناجی  جمعه 26 بهمن ماه 1357، در ساعت 40/11 شب تیرباران شد.(27)

میرزاباقر علیان‌نژاد



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی