مصاحبه‌ها و خاطراتی از جنس تاریخ شفاهی (نگاهی به کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان)

اگر مروری به کتاب‌های منتشر شده در زمینه تاریخ معاصر مشهد در سال 1390 داشته باشیم چند نکته اساسی و مهم وجود دارد که این آثار را تحت تاثیر قرار داده‌اند. نخست اینکه زمینه تحقیق این نویسندگان مرتبط با علایق شغلی شان بوده است. بدین صورت که نویسندگان با توجه به علایق شخصی مثل نظامیگری و سینما یا ورزش شروع به تحقیق نموده‌اند. علاقه موجب شده تا کتاب‌های منتشر شده جزو نخستین آثار در زمینه مورد نظر محسوب شوند. یعنی برای نخستین مرتبه شاهد انتشار کتاب‌هایی در مسائل عمومی مثل هنر، سینما یا ورزش هستیم. هرچند این موضوع دارای ویژگی‌های مثبت است ولی به خاطر عدم رعایت اصول علمی این گونه تحقیقات چشمگیر نیستند. دیگر اینکه مصاحبه با افراد بخش اصلی این نوشته‌ها را تشکیل داده است. در واقع هم در کتاب صد سال سینما در مشهد به قلم حسین پورحسین و همچنین در کتاب تاریخ لشکر خراسان نوشته رامین رامین‌نژاد و دایره‌المعارف نامدار ورزش خراسان بخشی از اطلاعات منتشر شده براساس مصاحبه‌هایی بوده است که نویسندگان با راویان مختلف انجام داده‌اند. هرچند این مصاحبه‌ها به صورت تخصصی شباهتی با مصاحبه تاریخ شفاهی ندارند ولی به خاطر اهمیت موضوع ونقش مصاحبه‌ها در تدوین کتاب‌های تاریخ معاصر از منظر تاریخ شفاهی مهم و مورد تأمل هستند.
کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان در سال 1390 توسط حسن باغبان تحقیق و تالیف شده و توسط انتشارات قدس رضوی با تیراژ 3000 نسخه و قیمت 12000تومان منتشر شده است.
با شروع ورزش نوین در خراسان و علاقه به رشته‌های مختلف ورزشی شاهد رقابت تعداد زیادی از قهرمانان هستیم. در واقع با برگزاری اولین دوره مسابقات قهرمانی کشور از سال 1318 هر ساله تیم‌های مختلفی در قالب گروه‌های ورزشی در تهران به رقابت می‌پرداختند که بررسی زندگی تک‌تک این قهرمانان کاری اساسی است و نیاز به مطالعات جدی دارد. کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان درصدد است تا با معرفی این چهره‌ها به زندگی آنها با محوریت فعالیت‌های ورزشی‌شان بپردازد. مرور زندگی مدیران، معلمان وتمامی کسانی که در عرصه ورزش خراسان فعالیت داشته‌اند کاری مهم و قابل بررسی است که حسن باغبان با علاقه به این موضوع پرداخته است.
با نگاهی گذرا به کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان آنچه تداعی بخش است استفاده مولف از عکس‌ها،خاطرات و مصاحبه‌هایی است که در تدوین کتاب اثر گذاشته‌اند. هر چند این مصاحبه‌ها در قالب تاریخ شفاهی نیستند و بیشتر روزنامه‌نگارانه هستند ولی به خاطر وجود خاطرات و انجام مصاحبه کتاب مورد نظر متمایز ومورد توجه است.

نویسنده
حسن باغبان در سال 1336 خورشیدی در شهر بجنورد مرکز استان خراسان شمالی به دنیا آمد. پدرش، محمود مامور ژاندارمری، از هنرمندو نوازنده ویولن بود. وی تحصیلات ابتدایی را از مدرسه 15بهمن بجنورد شروع کرده و از سال اول دبیرستان بواسطه شغل پدرش به مشهد مهاجرت نموده‌اند. سپس در هنرستان صنعتی مشهد به تحصیل پرداخته است. پس از ترک تحصیل مدتی را در نیروی دریایی اشتغال داشته وپس ازاستعفا در سال 1356 به خدمت سربازی اعزام شده و به عنوان یکی از نیروهای سپاه صلح سازمان ملل با لشکر 77 خراسان به بلندی‌های جولان اعزام شده است. درسال 1359 به استخدام بنیاد مستضعفان شهرستان بجنورد درآمده است و از سال 1362 در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی استخدام شده و به کار مشغول شده است. دسترسی نویسنده به اسناد و مدارک و آرشیو روزنامه‌های مختلف موجب شده تا به پژوهش درباره ورزش بپردازد. لازم به ذکراست از دوران تحصیل با عضویت در تیم امید جوانان بجنورد به فوتبال علاقمند بوده است. 
انگیزه نویسنده از تحقیق و تالیف چنین کتابی نخست علاقمندی شخصی وی به ورزش و سپس عدم وجود تحقیقی منسجم در موضوع ورزش خراسان است. هرچند طی سال‌های گذشته برخی از پژوهشگران تاریخ شفاهی ورزش خراسان برحسب علاقه شخصی اقدام به ثبت تاریخ شفاهی برخی از رشته‌های ورزشی از جمله فوتبال و کشتی مشهد نموده‌اند، ولی نتوانسته‌اند به طور تخصصی این موضوع را مورد واکاوی قرار دهند. کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان را می‌توان پژوهشی مهم برای شناسایی قهرمانان و پیشکسوتان رشته‌های مختلف ورزشی مطرح کرد. در واقع محقق تاریخ شفاهی می‌تواند با مطالعه این کتاب افراد مهم برای مصاحبه را شناسایی و با اطلاعاتی که در این کتاب آمده است نسبت به طرح موضوع اقدام کند. 
هرچند نویسنده از سال 1374 تحقیق درباره موضوع نامداران ورزش خراسان را آغاز نموده است؛ ولی به خاطر گستردگی موضوع و عدم دسترسی به افراد و منابع، این پژوهش سال‌ها بعد منتشر شده است. در واقع کتاب مزبور کلیاتی از زندگینامه نامداران ورزش خراسان است.  اینکه ملاک محقق از قلمداد نمودن یک ورزشکار به عنوان نامدار چه بوده است سئوالی است که پاسخ آن از محتوای کتاب بدست نمی‌آید. یعنی در کتاب مزبور مشخص نیست چه کسانی زندگینامه شان در این کتاب منعکس خواهد شد. آیا ورزشکارانی که مقام‌های کشوری دارند یا افرادی که در سطح استان مطرح بوده‌اند؟ با تمام ادعاهای نویسنده که از اسناد و مدارک آرشیوی در کتاب مزبور استفاده کرده است ولی با مرور صفحات کتاب هیچ شواهدی مبنی بر استفاده محقق از منابع مختلف وجود ندارد. فقط تاریخ مصاحبه‌ها نوشته شده است و از روزنامه‌هایی که استفاده شده هیچ نشانی نیست خواننده کتاب متوجه نمی‌شود منبع نوشته‌های این کتاب چه اسناد و مدارکی هستند. در واقع اطلاق عنوان دایره‌المعارف به چنین کتابی فقط خواننده را با کتاب‌های اطلاعات عمومی مواجهه می‌کند.
هیچ گونه فصل‌بندی در کتاب وجود ندارد فقط اطلاعاتی درباره ورزشکاران به ترتیب الفبایی تدوین شده است. و بر جلد اول آن ا «ا- پیوندی» حک شده است. آقای باغبان معتقد است این کتاب تا جلد دهم قابل انتشار است و در حال حاضر تا جلد چهارم تحقیقاتش به پایان رسیده است.
بخش اعظم کتاب را عکس‌های ورزشی تشکیل می‌دهند استفاده از عکس‌های مختلف ورزشی موجب می‌شود تا کتاب از جذابیت خاصی برخوردار باشد. وجود این عکس‌ها نشان از تلاش نویسنده برای تهیه کتابی مستند است.
شاید تنها شباهت کتاب دایره‌المعارف نامداران ورزش خراسان با تاریخ شفاهی در مصاحبه‌هایی است که در این کتاب تدوین شده‌اند. به طوری که بخش اعظم جلد اول را مصاحبه‌هایی تشکیل می‌دهند که بی شباهت با کار یک پژوهشگر تاریخ شفاهی نیست. اینکه چرا مولف کتاب مزبور از شیوه تاریخ شفاهی بهره نبرده است نشان دهنده بی اطلاعی نویسنده یا پر هزینه بودن این موضوع است . به هرحال نویسنده کتاب در ابتدا با طراحی پرسشنامه ای آن را در اختیار ورزشکاران قرار داده و بر اساس آن اقدام به نگارش زندگینامه نامداران ورزش خراسان نموده است.
دیگر اینکه ارتباط با قهرمانان برقرار شده ولی مصاحبه‌ها ازمنظر روزنامه‌نگاری انجام می‌گرفته است بدون اینکه مصاحبه‌ها ضبط شوند فقط به نوشتن اکتفا ‌شده است. تنها تعداد اندکی از مصاحبه‌ها برای پرداختن به زندگی‌نامه افراد ضبط شده است.
شیوه  پیدا کردن افراد در این کتاب بی شباهت با یک پژوهش تاریخ شفاهی نیست. یعنی نویسنده برساس آگهی‌ها، خبرها، افراد و سازمان‌ها سوژه‌ها را انتخاب کرده است. ولیکن در مرحله مصاحبه نتوانسته است موضوع را به صورت جدی و بر اساس روش‌شناسی مصاحبه‌های تاریخ شفاهی انجام دهد. اگر نویسنده می‌توانست با انجام مصاحبه‌های صحیح اقدام به جمع‌آوری اطلاعات می‌کرد قطعاً یکی از بزرگ‌ترین آرشیوهای ورزش خراسان اعم از مصاحبه  و عکس تهیه می‌شد.

غلامرضا آذری خاکستر



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی