چندی پیش برای مطالعه در باره ی لباس های ارتش بریتانیا در جنگ جهانی اول به کتابخانه دوستی صاحب فضل رفتم. از او، که مدت ها در ایتالیا و انگلستان تحصیل کرده است و اطلاعات مبسوطی در این زمینه داشت، خواستم اگر می تواند به من کمک کند. به سراغ کتابخانه اش رفت و پس از چند دقیقه با یک بغل کتاب باز آمد. متعجب پرسیدم:
ـ اینها دیگر چیست؟
کتاب ها را روی میزی که جلوم بود گذاشت و گفت:
ـ اینها کتاب هایی است که در بایگانی و کتابخانه من در باره ی ارتش بریتانیا در جنگ بین الملل اول، موجود است؛ قطره ای از دریا...
کتاب ها را تورقی کردم. دو جلد بزرگ و قطور، هر کدام به اندازه ی یک بالش کوچک، قطع رحلی، تنها در باره ی مدل لباس ها و مدال و نشان های نظامی قشون انگلیس بود. چاپ کتاب نیز روی کاغذ نفیس هفتاد گرمی گلاسه و چهار رنگ بود.
کتاب دیگر فقط نقشه های عملیاتی ارتش انگلیس در جنگ جهانی اول بود. یک دوره شش جلدی قطور نیز کرنولوژی این جنگ و نقش ارتش انگلیس در سطح جهان بود. در میان کتاب ها، یک کتاب پانصد صفحه ای توجهم را جلب کرد. آن را برداشتم و شروع به تورقش کردم. دیدم کتابی است در باره ی ژنرال ها و فرماندهان برجسته ارتش بریتانیا در جنگ بین الملل اول و نقش هر کدام در این جنگ، همراه با عکس و بیوگرافی رسمی آنها.کتاب بر اساس حروف الفبای انگلیسی تنظیم شده بود. تاریخ انتشار کتاب را که نگاه کردم، دیدم در پنجاه و چند سال پیش چاپ و منتشر شده است. جالب آن ، که چاپ دوم نیز بود. کتاب مملو از عکس بود، از عکس ژنرال ها و فرماندهان تا عکس های عملیاتی و نظامی در فاصله سال های 1914تا 1918میلادی. اطلاعات مندرج در باره هر فرد عبارت بود از: بیوگرافی فشرده رسمی و نشان ها و درجه های اعتایی و تشویقی که در طول جنگ گرفته بود. در مورد مردگان نیز تاریخ فوت قید شده بود. در کنار نام هر فرد، یک قطعه عکس به چاپ رسیده بود. عکس ها همگی با لباس و فرم رسمی ارتش بریتانیا بود.
همین طور که غرق تماشای کتاب بودم،دوستم گفت:
ـ می بینی؟ انگلیس ها بیش از نیم قرن قبل چه کرده اند؟ آنها را با خودمان مقایسه کن. هنوز که هنوز است، یک تاریخ درست و حسابی در باره جنگ های ایران و روس نداریم. و یا هرکس بخواهد در باره تاریخ جنگ جهانی اول در ایران کتابی بخواند، هنوز مجبور است به «ایران در جنگ بزرگ» مورخ الدوله سپهر مراجعه کند. کتابی که امروزه کهنه بلکه منسوخ شده است.
تماشای آن کتاب، فکری به ذهنم انداخت که اکنون مایلم آن را با شما خوانندگان مجله «کمان» در میان بگذارم. شاید انگیزه کار خیری شود...در طول هشت سال جنگ تحمیلی در میان نیروهای سه گانه ارتش، سپاه و بسیج، فرماندهان ریز و درشت بسیاری ظهور کردند که اگر سختگیر هم باشیم شمار آنان دست کم به هزار نفر خواهد رسید. برخی از این فرماندهان در همان سال های جنگ هشت ساله به شهادت رسیدند(سردارانی مثل همت، نادر مهدوی، علی هاشمی) و برخی در دهه اول بعد از پایان جنگ، توسط تروریست ها شهید شدند یا بر اثر بیماری دیده از جهان فرو بستند(مثل شهید صیادشیرازی و مرحوم ظهیر نژاد) برخی نیز هنوز زنده اند و درگیر زندگی روزمره و مشغول خدمت به مملکت در اقصی نقاط ایران.
اذهان عمومی ایرانیان امروز ممکن است با نام و آوازه ی معدودی از این بزرگان آشنا باشد و احیاناً میدان، خیابان یا کوچه و سالنی به نامشان باشد، البته کسانی که به شهادت رسیده اند، اما اکثریت قریب به اتفاق آن فرماندهان و سرداران، در زیر غبار فراموشی فرو رفته و حتی کمتر کسی نام و نشانی آنان را می داند.
در این میان مؤسسات و مراکزی که مسؤؤلیت حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس و جنگ تحمیلی را عهده دارند، باید احساس مسؤؤلیت بیشتری نمایند و برای زنده ماندن نام و آوازه و خاطره ی سرداران و فرماندهان جنگ هشت ساله ایران و عراق، اقدام به تدوین و انتشار دایره المعارفی از این بزرگان کنند. این کاری است که اگر همت و اراده ی بزرگی و مصممی پشت آن باشد، با هزینه ای نسبتاً کم و در مدت زمانی حدود دو الی چهار سال، قابل تحقق است و می تواند جامه ی عمل به خود بپوشد.
البته تا کنون از طریق مراکز و محافل مختلف دولتی، تجلیل های فراوان و بسیاری از سرداران شهید شده و در همین راستا کتاب ها، جزوه ها و برشورهای انبوهی در باره برخی از آنان انتشار یافته، اما جای یک مرجع بزرگ و کلی که به دور از شعارپردازی ها و قلمفرسایی های مرسوم، همه ی فرماندهان و سرداران شهید و زنده را معرفی کند،به شدت خالی است.
تا حافظه ها هنوز کار می کند و اسامی افراد در ذهن ها هست، باید کوشید، فردا دیر است...
مراحل کار به طور اجمال به شرح زیر خواهد بود:
1ـ استخراج فهرست کامل و جامعی از همه فرماندهان جنگ در زمین، دریا و آسمان از آغاز تا پایان جنگ در همه جبهه ها به دور از هرگونه سیاسی گری و خط و خط بازی.
2ـ تنطیم زندگی نامه مختصر از هر فرمانده.(حداکثر250کلمه برای هر فرد.)
3ـ یک قطعه عکس از هر فرد.
اطلاعات مندرج در زندگی نامه ها باید شامل مسائل زیر باشد:
تاریخ و محل تولد، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل و تعداد فرزندان دختر و پسر، شرح کوتاهی از عملیات ها و خدماتی که داشته، محل و تاریخ شهادت(در مورد سرداران شهید.)
این دایره المعارف باید بر اساس حروف الفبای فارسی تنظیم شود تا دستیابی به آن سهل و آسان باشد. در پایان نیز باید فهرست کاملی شامل نمایه اشخاص، اماکن، عملیات ها و نشان ها ضمیمه شود
بدون کمترین تردید این مرجع در آینده برای پژوهشگران تاریخ جنگ هشت ساله، یکی از منابع درجه اول محسوب خواهد شد. هر کسی که به تاریخ این جنگ بپردازد، از رجوع به چنین دایره المعارفی بی نیاز نخواهد بود.
باید هر چه زودتر جُنبید و دست به کار شد. امروز ممکن است حافظه ها تازه باشند(اگر باشند) اما آیا پنجاه یا هفتاد سال دیگر هم، چنین خواهد بود؟ در آن زمان چند درصد شرکت کنندگان در جنگ تحمیلی اساساً زنده هستند؟ صد سال بعد چطور؟!
جدای از سرداران و فرماندهان شهید، باید زنده ها را نیز دریابیم؛ زیراتاریخ و زمان سخت فراموشکارند. به تعبیر بسیار زیبا و تأمل برانگیز قران کریم:
«همانا که انسان سخت فراموشکار است!»
سید قاسم یاحسینی
منبع: کمان، سال پنجم، شماره96، 24خرداد1379صص11 ـ10
