بیست و دوم بهمن 1357 روز پایان و آغاز دو حکومت در ایران است. پایان حکومت سلطنتی و آغاز حکومت انقلابی که با رأی مردم، جمهوری اسلامی نام گرفت.
سرعت رویدادهای انقلاب در نیمه دوم سال 1357ش به گونه‌ای بود که توان هر پیش‌بینی در مورد آینده وضعیت ایران را از صاحب‌نظران سیاسی گرفته بود. روند رویدادها در این مقطع تاریخی به سرعت در حال تغییر و تحول بود. تغییر سه نخست‌وزیر (جعفر شریف‌امامی، غلامرضا ازهاری و شاپور بختیار) از سوی شاه، کشتار بی‌رحمانه مردم در سراسر کشور و... نشانه‌های روشنی از سردرگمی قدرت حاکمه را نشان می‌داد. از سوی دیگر تشکیل کمیته تنظیم اعتصابات، هیئت رسیدگی به امور نفت، شورای انقلاب اسلامی و تعیین نخست‌وزیر دولت موقت حکایت از عزم جدی مخالفان رژیم سلطنتی برای حذف حکومت پادشاهی داشت. دیگر آنکه فرار سران رژیم شاه، از جمله محمدرضا پهلوی و خانواده‌اش از کشور و ورود امام خمینی به ایران، شمارش معکوس را برای پایان نظام شاهنشاهی آغاز کرده بود.
ورود امام خمینی به ایران در 12 بهمن 1357، عملاً رژیم شاه را در مقابل عمل انجام شده‌ای قرار داد. به گونه‌ای که بختیار و سران ارتش به شدت در پی مهار جریان رو به گسترش انقلاب بودند تا راه‌حلی برای حفظ نظام شاهنشاهی بیابند. حتی بختیار در صدد اعلام جمهوری بود تا نسبت به انقلابیون پیش‌دستی کرده باشد؛ اتفاقی که هرگز رخ نداد. فرماندهان نیروهای مسلح شاهنشاهی روز به روز ناتوان‌تر می‌شدند، چرا که در برابر انبوه مردمی قرار داشتند که در خیابانها بر ضد حکومت محمدرضا و حامیان خارجی او همچون امریکا، انگلیس، اسرائیل و شوروی شعار می‌دادند.
جمعه شب، بیستم بهمن 1357، تلویزیون ایران تصاویری از ورود امام خمینی به کشور را پخش کرد. گروهی از نیروهای گارد شاهنشاهی با افراد نیروی هوایی که ضمن دیدن این برنامه، برای امام خمینی صلوات می‌فرستادند، درگیر شده، به زد و خورد پرداختند. خبر این درگیریها بزودی در شهر پیچید. مردم بدون در نظر گرفتن ساعات منع آمد و شد شبانه که از سوی فرمانداری نظامی وضع شده بود، به حمایت از نیروی هوایی برآمدند. گروهی از یگانهای زره‌پوش گارد شاهنشاهی برای سرکوب نیروی هوایی عازم محل درگیری شدند. این اقدام موجب همراهی مردم با نیروی هوایی شد و در نتیجه مردم به دست ارتش شاه، مسلح شدند و در برابر گارد موضع گرفتند.
روز بیست و یکم بهمن این درگیریها چون شعله‌های آتش زبانه کشید و همه چیز را طعمه خود ساخت و به سرعت به دیگر پادگانها و مراکز نظامی تهران نیز سرایت کرد. در چنین وضعیتی، فرمانداری نظامی تهران به دستور نخست‌وزیر، زمان برقراری حکومت نظامی را از ساعت 4 بعدازظهر تا هفت صبح روز بعد تعیین کرد. در برابر این اقدام، به فرمان امام خمینی، حکومت نظامی نادیده گرفته شد و مردم به خیابانها سرازیر شدند. رفته رفته بر میزان درگیریهای دو طرف افزوده شد و در تمام طول شب، نه تنها مردم خیابانها را ترک نکردند، بلکه از هجوم آنان به مراکز نظامی و دولتی نیز کاسته نشد. با طلوع خورشید روز یکشنبه 22 بهمن 1357، مراکز نظامی و پادگانها و کلانتریهای زیادی به تصرف مردم درآمده بود. در این روز نیز بقایای رژیم شاهنشاهی یکی پس از دیگری فرو ریخت و آخرین دژهای نظامی رژیم به دست مردم فتح شد.
ساعت 10:20 صبح روز 22 بهمن 1357 شورای عالی ارتش، با حضور فرماندهان ارشد نظامی در جلسه اضطراری خود، تصمیم به اعلان بی‌طرفی ارتش گرفت و در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که «برای جلوگیری از هرج و مرج و خونریزی بیشتر، بی‌طرفی خود را در مناقشات سیاسی فعلی اعلام و به یگانهای نظامی دستور داده شد که به پادگانهای خود مراجعت نمایند.» این اقدام، خشم بختیار را برانگیخت، اما کار از کار گذشته بود. رئیس مجلس شورای ملی نیز اعلام کرد که به دلیل استعفای اکثر نمایندگان از سمت خود، این مجلس عملاً منحل شده است.
از نخستین ساعات بامداد، پادگانهای جمشیدیه، عشرت‌آباد، باغ شاه، لویزان، جی، سلطنت‌آباد، حشمتیه، عباس‌آباد، مهرآباد، ژاندارمری و... یکی پس از دیگری به دست مردم افتاد و درهای اسلحه‌خانه‌های پادگانها به روی مردم گشوده شد. زندانهای قصر و اوین، کلانتریها، وزارت‌خانه‌ها و سازمانهای دولتی نیز به تصرف مردم درآمد و در آخر نیز سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران به دست نیروهای انقلاب افتاد و نخستین پیام آن این چنین به گوش مردم ایران رسید: «اینجا تهران است، صدای راستین ملت ایران، صدای انقلاب...» و بلافاصله پیام امام خمینی درباره وقایع این روز و اعلان بی‌طرفی ارتش و هشدار به مردم برای حفظ هوشیاری در برابر توطئه‌های احتمالی عوامل رژیم شاه، پخش شد.
از میان سران لشکری و کشوری رژیم شاه، آنها که توانستند، مخفی شدند و بقیه نیز به دست نیروهای مردمی دستگیر و تحویل کمیته امام شدند. این کمیته در محل اقامتگاه امام خمینی در مدرسه رفاه مستقر بود. باقی مانده زندانیان سیاسی نیز از زندانها آزاد شدند. برخی از سران رژیم شاه که در ماههای پایانی حکومت محمدرضا در یک اقدام نمایشی به زندان افتاده بودند، به محل دیگری برای نگهداری منتقل شدند. بختیار تا آخرین لحظه‌ای که مردم به کاخ نخست‌وزیری هجوم می‌آوردند، در آنجا بود، اما توانست با یک فروند هلی‌کوپتر از محل بگریزد.
مشابه وقایع تهران، در سایر شهرهای بزرگ و کوچک کشور نیز رخ داد و روزنامه‌ها در این روز با تیتر درشت نوشتند: «رژیم متلاشی شد». «پایان 2500 سال رژیم شاهنشاهی در ایران».
و بدین ترتیب انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی با تقدیم هزاران شهید و مجروح به پیروزی رسید و از روز 23 بهمن 1357 دولت موقت انقلاب، که در 15 بهمن از سوی امام خمینی تعیین شده بود، رسماً فعالیت خود را آغاز کرد.
بیست و دوم بهمن به عنوان روز پیروزی انقلاب اسلامی همه ساله از سوی مردم ایران با آیینهای ویژه‌ای گرامی داشته می‌شود.
سیدمحمدصادق فیض
منبع: دايرة‌المعارف انقلاب اسلامي، جلد اول : (از) آبادان (تا) ثقفي، خديجه، به كوشش دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، تهران، سوره مهر، 1384 ،صص 193-191.
