جناب آقای ططری در ابتدا اشاره‌ای به نحوه آشنایی خودتان با این همایش و انتصاب خود به عنوان دبیر اجرایی آن بگویید؟
از دومین نشست تاریخ شفاهی به اعضای این گروه پیوستم. از آن سال به بعد عملاً در همه نشست‌ها حضور داشتم. در سال گذشته انجمن تاریخ شفاهی توسط تعدادی از برگزار کنندگان همایش تاریخ شفاهی راه اندازی شد. بیشتر شرکت کنندگان متولیان و موسسان این انجمن هستند. از همان اوایل با کمیته برگزار کنندگان در ارتباط بودم، تا اینکه در هفتمین نشست، موزه، کتابخانه و مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی  به عنوان میزبان و بنده نیز به عنوان دبیر اجرایی همایش انتخاب شدیم.

این نشست‌ها به چه منظور برگزار می‌شود، در این مدت چه اتفاقاتی در تاریخ شفاهی افتاده است که برگزاری این نشست‌ها همچنان برقرار است؟
برای پاسخ به این سوال باید روی مبانی این موضوع صحبت کرد که «تاریخ شفاهی» یعنی چه؟ تا بدانیم برگزاری همایش تخصصی برای تاریخ شفاهی چه فایده‌ای دارد. اینجا ما دو کلمه داریم، تاریخ و شفاهی، تاریخ به معنای بررسی سرگذشت انسان‌ها است و شفاهی نیز به معنای آن چیزی است که سینه به سینه انتقال پیدا می کند، آن چیزی که به صورت مکتوب ثبت نمی‌شود و بر زبان جاری است و سبکی از تاریخ روایی به شمار می‌آید. تاریخ شفاهی یک شیوه برای فیش‌برداری و جمع‌آوری منابع دست اول در تاریخ است و یکی از ارکان اصلی رشته تاریخ محسوب می‌شود. در تمام دنیا تاریخ شفاهی به عنوان یک موضوع مجزا مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در ایران نیز این موضوع به تدریج جا افتاده است. ما شاهد هستیم تاریخ شفاهی به عنوان ابزاری در کنار رشته‌های مختلف علوم انسانی، خودش را نشان می‌دهد. برای مثال در عرصه تجارت، تاریخ تجاری ما و آنچه به روز است در اتاق بازرگانی ایران و موسسات از این دست، فراز و نشیب‌های مربوط به اقتصاد ایران را مورد بررسی قرار می دهند؛ در بنیاد ایران‌شناسی و موسسه مطالعات علوم انسانی با استفاده از علم تاریخ شفاهی روی علم‌های دیگر کار کرده‌اند، درباره اقتصاد، تجارت و... خانه سینما تاریخ شفاهی سینما و تئاتر ایران را کار می‌کند، یعنی ابزاری در خدمت تمام این حوزه‌ها قرار گرفته تا بتوانند پیشینه خودشان را مورد بررسی، نقد و ارزیابی قرار دهند و بتوانند مزایا و ضعف‌هایشان را بشناسند، نقاط ضعف را به نقاط قوت برسانند و نقاط قوت را تقویت کنند. در حقیقت تاریخ شفاهی در خدمت همه علوم است، هر چند به لحاظ دسته‌بندی زیر مجموعه تاریخ قرار می‌گیرد. در ایران نیز بعد از پیروزی انقلاب، تاریخ شفاهی تقویت شد و موسسات مختلفی به‌ویژه موسسات انقلابی مانند بنیاد شهید بهشتی که بیشتر روی شخص خاصی کار می کرد، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی که باهدف بررسی تاریخ انقلاب تشکیل شد و همچنین سازمان اسناد ملی و موسساتی از این دست آمدند و بخشی از فعالیت خودشان را به موضوع تاریخ شفاهی اختصاص دادند. این فعالیت‌ها به صورت متناوب و پراکنده  انجام می‌شد، بنابراین نیاز بود این مقوله روند علمی‌تر و منظمی را به خود بگیرد، چرا که باید بپذیریم تاریخ شفاهی یک روش علمی و کاربردی است که در دنیا برای جمع‌آوری منابع به کار گرفته می‌شود و باید هدف‌مند و نظام‌مند باشد. یکی از راه‌هایی که می‌توان هر علمی را نظام‌مند و هدفمند کرد و در یک مسیر صحیح هدایت کرد، برگزاری نشست‌ها، جلسات و همایش‌های منظم، کاربردی و تخصصی است. برگزاری همایش تخصصی در مقوله تاریخ شفاهی باید پیش از اینها مورد اهمیت قرار می‌گرفت، البته مداومت و پیگیری‌های علاقه‌مندان و صاحب نظران حوزه تاریخ شفاهی باعث شد که با موفقیت هفتمین نشست را در کارنامه ملی خود به ثبت برسانیم. هدف و رسالت عمده همایش و نشست‌های مربوط به تاریخ شفاهی این است که تعاریف و معانی جدید این حوزه را مورد بررسی قرار دهد. اساساً به جامعه بشناساند که تاریخ شفاهی یعنی چه؟ علاوه بر این متخصصانی که در این حوزه هستند را گرد هم جمع کند و هدایت‌شان کند و از آخرین پژوهش‌های دنیا در این مقوله صورت می‌گیرد، آگاه‌شان کند. در واقع با آنچه که در انجمن جهانی تاریخ شفاهی صورت می گیرد، تبادل فکری و عملی داشته باشد. خوشبختانه تعدادی از موسسات داخلی نیز در این انجمن جهانی عضویت دارند. آشنایی با این مباحث منجر می شود که تاریخ شفاهی در ایران هدایت و تقویت شود و از طرفی از تجارب دیگران که قطعاً از ما جلوتر هستند و بیشتر بهره برده‌اند، در تعاملات و ارتباط مان با آنها بهره‌مند شویم.

چه میزان از این اهداف محقق شده و در حقیقت شفاهی‌کاران کشورمان چقدر توانستند از اطلاعات همایش تخصصی این بهره‌مند شوند؟
انجمن تاریخ شفاهی و و مجموعه شفاهی‌کاران هنوز به صورت مستند و مستدل بازتاب‌های عملی دوستان را نتوانسته مورد بررسی قرار دهد. اما پارامترها و شواهدی هستند که می‌توان از روی آنها نظریاتی ارایه کرد. در همایش‌هایی که برگزار شده مقالات و کتاب‌هایی منتشر شده‌اند و از این جهت می‌توان نگاه مثبتی داشت، اینکه تاریخ شفاهی به همان شفاهی‌کاری محدود نشده است. بیشتر آثاری که در حوزه نظری و مبانی تاریخ شفاهی هستند و آنچه که در وجه عملی تاریخ شفاهی که حاصل یک گفت‌وگو باشد  توسط اعضا و کسانی که در این مجموعه حضور داشتند نوشته و منتشر شده است. این نشان می‌دهد که حلقه  تاریخ شفاهی کشور در این نشست‌ها و همایش‌ها، با ارایه مقاله یا حضور در کمیته علمی و هیات رئیسه جلسات نقش پررنگی داشته‌اند و این نشانه خوبی است. همین که همایشی هفت سال متمادی برگزار می شود، نشان‌دهنده این است که پویا و فعال عمل کرده  و دست‌اندرکاران آن پیگیر هستند. امیدواریم پیشینه برگزاری این همایش به 70 سال آینده هم برسد و همچنان برگزار شود. این را نباید فراموش کنیم که تاریخ شفاهی بحث جدیدی در ایران است، به نظر من ما در مرحله آزمون و خطا هستیم و کسب تجربه می کنیم، هنوز برای آن فرهنگ‌سازی نکرده‌ایم. درباره بسیاری از تعاریف و معانی اولیه تاریخ شفاهی حتی خود اعضا و آنانی که هسته اصلی تاریخ شفاهی را تشکیل می‌دهند، به تعریف مشترکی نرسیده‌اند. امسال، موضوع نشست هفتم در تاریخ شفاهی، تدوین و تألیف اثر در حوزه تاریخ شفاهی است. در جلساتی که با کمیته علمی داشتیم در زیر شاخه‌ها و مباحث فرعی آن هنوز به نتیجه کلی نرسیده‌ایم. هنوز به نظر می‌رسد که درباره بسیاری از مباحث باید بیشتر به بحث و گفت‌وگو بنشینیم. نهادها و موسسات دیگر نیز به کمک بیایند، امیدواریم در سال‌های آینده تعداد کسانی که به این مجموعه ملحق می‌شوند، افزایش پیدا کند. ما هرچه که رو به جلو حرکت می کنیم، موسساتی که به مقوله تاریخ شفاهی پرداخته اند، بیشتر شده‌اند،  یکی از این موسسات مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی است،  این مرکز از دو سال گذشته واحد تاریخ شفاهی خود را راه‌اندازی کرده و از ابتدای سال جاری نیز فصلنامه علمی تخصصی به نام «اسناد بهارستان» را منتشر می‌کند، بخشی از این فصلنامه را به مقوله تاریخ شفاهی اختصاص داده شده است. در هر شماره از این فصلنامه یک یا دو مقاله از تاریخ شفاهی اعم از مبانی، مباحث عملیاتی و مصاحبه آمده است. علاوه بر این موسسات، تاریخ شفاهی در مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها نیز مورد توجه قرار گرفته، به طوری که نخستین پایان نامه در مقطع دکترا با مقوله تاریخ شفاهی توسط دکتر مهدی ابوالحسنی ارایه شده است. با همه اینها ما در مرحله‌ای نیستیم که خودمان را مورد نقد قرار دهیم، زمانی که کتاب، مجموعه و عملکرد یک موسسه را بخواهیم مورد نقد دهیم باید آثار و کارش متعدد، تأثیر گذار و قابل توجه باشد، فرهنگ‌ساز باشد، اما در بحث تاریخ شفاهی هنوز به جایگاهی نرسیدیم که تولیدات این حوزه را مورد نقد قرار دهیم.
 
با توجه به اینکه شما این دوره دبیر اجرایی همایش تاریخ شفاهی را برعهده داشتید و در دوره‌های قبل از چند و چون این همایش با خبر بودید، ویژگی دوره هفتم را نسبت به دوره‌های قبل چطور ارزیابی می کنید؟
حقیقتاً همایش در طی این 7 دوره فراز و نشیب‌های فراوانی داشت، امسال مقداری دیر کار شروع شد، برای میزبانی این همایش یکی دو موسسه نامزد بودند که تا زمانی که میزبان انتخاب شود، ما زمان زیادی را از دست دادیم. کمتر از دو ماه قبل مجلس شورای اسلامی به عنوان میزبان همایش هفتم انتخاب شد و کار را شروع کردیم. فراخوان منتشر شد و چکیده‌ها و مجموعه مقالات به دستمان رسید، زمان بسیباری کمی داشتیم.  اما علی رغم این مشکلات و موانع امسال همایش و مقالات رسیده به لحاظ کمی، کمتر از سال گذشته بودند، اما به لحاظ کیفی مقالات  در سطح بالاتری قرار داشت و کمیته سیاستگذاری همایش از این موضوع رضایت داشت. در هفتمین همایش تاریخ شفاهی 9 سخنرانی از افراد برجسته‌ای که درامر تاریخ شفاهی دارای تجربه‌های نظری و عملی متعددی هستند  در 3 جلسه انتخاب شده است. در این 3 جلسه به ترتیب به تعاریف، مبانی و مداخل تدوین تاریخ شفاهی پرداخته می‌شود،  در بخش بعدی الگوها و مدل‌های عملیاتی  را مورد توجه  قرار داده و در نهایت نقد و کاربرد را در تاریخ شفاهی مورد نظر قرار دارد.  به لحاظ پراکندگی خوشبختانه از نقاط مختلف کشور هم مقاله داشتیم. استان خراسان رضوی و اصفهان، از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین مقالات ارسالی تاریخ شفاهی را داشتند و این به دلیل وجود مراکز تاریخ شفاهی در این استان‌ها است. استان‌های دیگر چون آذربایجان غربی و شرقی، بوشهر، همدان و مرکزی نیز مقالات خود را به دبیرخانه این همایش ارسال کرده‌اند. اما به هر صورت نسبت به سال‌های گذشته تعداد مقالات کمتر بوده است. در بسیاری همایش‌ها، مقالات سفارش داده می‌شود اما، ما مقاله سفارشی نداریم و دوستان خودشان استقبال کردند و مقالاتشان را ارسال کردند. با این زمان کم، این نشانه خوبی از پویایی مجموعه تاریخ شفاهی در سراسر کشور است.

تاریخ انتشار فراخوان، آخرین دریافت چکیده و مقالات تاریخ شفاهی به دبیرخانه همایش چگونه بود و مقالات باید بر حول چه محورهایی ارایه می شدند؟
فراخوان در اوایل آبان سال جاری منتشر شد و آخرین مهلت ارسال چکیده 30/8/90 و آخرین مهلت ارسال مقاله نیز 30/9/90 قرار داده بودیم. در هفتمین دوره از همایش تاریخ شفاهی 46  مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شد که از این میان 23 مقاله برگزیده شده است. موضوعات مقالات باید با عنوان همایش دوره هفتم «تدوین و تألیف در تاریخ شفاهی» باید ارایه می شد، نمونه‌هایی از این موضوعات عبارتند از؛ مفهوم تدوین و شیوه‌های تدوین در تاریخ شفاهی، بایدها و نبایدهای تدوین در تاریخ شفاهی، تجزیه و تحلیل در تاریخ شفاهی، مرز میان خاطره و تاریخ شفاهی، حدود ویرایش در تاریخ شفاهی و برخی نقدها بر کتاب‌هایی که درحوزه تاریخ شفاهی که تاکنون منتشر شده است. جلسات پرسش و پاسخ یکی از محورهای اصلی این همایش است که جزو سیاستگذاری اعضای کمیته علمی همایش تاریخ شفاهی بوده است. هر جلسه یک و نیم ساعت زمان دارد، که 45 دقیقه برای ارایه مقاله و 45 دقیقه برای بررسی های کمیته سیاستگذاری و پرسش و پاسخ زمان تعیین شده است. یکی از نکات مهم این همایش این است که یک نشست چهارم هم دارد، بخش پایانی این همایش، میزگرد کارگاهی با پرسش و پاسخ است که در حوزه تدوین در یک و نیم ساعت برگزار خواهد شد. زمانی که نشست به اتمام می‌رسد باید به یک جایگاه و جمع‌بندی کاملی از موضوع برسیم. عجولانه بحث تمام نشود و زمان کم نیاوریم. امیدواریم در نشست امسال به تعاریف ابتدایی در حوزه تدوین تاریخ شفاهی برسیم و موضوع را ناتمام رها نکنیم. از این نظر چند تدبیر از سوی کمیته سیاسگذاری اتخاذ شده است، مبنی بر اینکه تعداد سخنرانی‌ها کمتر باشد تا بیشتر فضای گفتمانی به وجود بیاید و تبادل نظر داشته باشیم.

از خروجی‌های همایش، چاپ کتاب چکیده و مقالات همایش تاریخ شفاهی چه خبر؟
با عنایت به اینکه موزه، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی میزبانی هفتمین همایش تاریخ شفاهی را دارد، به دوستان مان در انجمن تاریخ شفاهی و کمیته سیاستگذاری همایش اعلام کردیم، سازمان اسناد مجلس شواری اسلامی آمادگی انتشار تا 5 جلد از مجموعه کامل درباره تاریخ شفاهی که آماده چاپ است، را دارد، البته هنوز چیزی به دست ما نرسیده است. در همایش‌های قبلی چکیده مقالات منتشر می‌شد و مجموعه مقاله‌ای هم بعد از برگزاری همایش، جمع‌آوری و بعد از اصلاح و ویرایش مجدد به چاپ می‌رسید. امسال مانند دوره های قبل چکیده مقالات تا قبل از همایش و مجموعه مقالات نیز بعد از برگزاری همایش منتشر می‌شوند.

اعضای کمیته داوری و سیاستگذاری را معرفی کنید و اینکه و معیارهایشان برای انتخاب مقالات چیست؟
اعضای کمیته سیاستگذاری همایش تاریخ شفاهی را دوستانی چون دکتر رسول جعفریان، دکتر مرتضی نورایی، علی ططری، مرتضی رسولی پور، غلامرضا عزیزی، ابوالفضل حسن آبادی، رحیم نیکبخت، علیرضا کمری، سعید فخرزاده و محسن کاظمی تشکیل  داده‌اند. در کمیته علمی نیز دکتر مرتضی نورایی، مرتضی رسولی پور، غلامرضا عزیزی، علیرضا کمری و ابوالفضل حسن‌آبادی حضور دارند. دبیر علمی همایش دکتر رسول جعفریان و دبیر اجرایی را بنده (علی ططری) برعهده دارم. در همایش‌های علمی چارچوب های مشخصی برای انتخاب مقالات وجود دارد، مقاله باید براساس روش تحقیق علمی، یک مطلب نو ارایه دهد، حاصل تلاش‌های آن نویسنده باشد و تحولات جدیدی که درآن عرصه اتفاق افتاده را بررسی کند. البته ما یک شرط اختصاصی هم داریم و آن اینکه مقاله و پژوهش می‌باید مرتبط با موضوع همایش باشد. یکی از چالش‌های ما در تمامی این هفت دوره همایش این بوده که برخی از مقالات با موضوع همایش مرتبط  نبوده‌اند، امسال موضوع همایش، تدوین در تاریخ شفاهی است. برخی از مقالات و چکیده‌ها از چارچوب علمی و روش تحقیقی پیشرفته برخوردار بودند، اما مرتبط با موضوع همایش نبودند، کمیته داوری با در نظر گرفتن تمامی این جوانب مقالاتی را انتخاب می کند که چارچوب علمی داشته باشند و اینکه مرتبط با موضوع همایش باشند.

انجمن تاریخ شفاهی از چه زمانی و با چه اهدافی تشکیل شد؟
 آبان 89 جلسه ای در دانشگاه اصفهان تشکیل شد و تأسیس انجمن در آن جلسه به صورت رسمی اعلام شد. اعضای  اصلی این انجمن را محسن کاظمی، ابوالفضل حسن‌آبادی، دکترمرتضی نورایی، دکتر دهقان نژاد، دکتر کجباف، رحیم نیکبخت، دکتر مهدی ابوالحسنی و بنده (علی ططری) تشکیل می‌دهند. در جلسه دانشگاه اصفهان قرار شد یک اساسنامه و شرح وظایفی تدوین شود و این  انجمن حضور خودش را به طور رسمی اعلام کند. دوستان دیگری به تدریج وارد این انجمن شدند و به اعضای این انجمن پیوستند. مکاتباتی با وزارت علوم و دیگر موسسات مربوطه آغاز شد، اما تا به امروز انجمن تاریخ شفاهی به صورت رسمی ثبت نشده است. همچنین امسال لوگویی برای این انجمن طراحی شد و در حقیقت در کنار فهرست میزبان و برگزار کنندگان هفتمین همایش تاریخ شفاهی،  کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شواری اسلامی، نام  انجمن تاریخ شفاهی ایران حک شده است. در حقیقت بعد از این، بانی برگزاری همایش‌های تاریخ شفاهی، انجمن تاریخ شفاهی ایران است. 

از آبان سال گذشته تا کنون چه اتفاقاتی در انجمن تاریخ شفاهی ایران افتاده است؟
همه سیاستگذاری‌هایی که در مقوله تاریخ شفاهی صورت می گیرد، انجمن تاریخ شفاهی باید در آن  مؤثر باشد و به عنوان بانی آن قلمداد شود. از طرفی از موازی‌کاری در امر تاریخ شفاهی جلوگیری کند، یعنی هر موسسه و مرکز پژوهشی که نیاز داشته باشد در این حوزه فعالیت کند، از طریق انجمن وارد کار  شود، در حقیقت انجمن به عنوان یک نهاد مرجع شناخته شود. همچنین در زمینه برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه تاریخ شفاهی، برگزاری کارگاه‌ها ی آموزشی تاریخ شفاهی در داخل و خارج از کشور فعالیت کند. این انجمن در 2 ماه گذشته  نخستین کارگاه آموزشی خودش را در خارج از کشور در لبنان تجربه کرده است. این نشان‌دهنده آن است که فضا جای کار بسیاری وجود دارند، بسیاری از این مسائل  سازماندهی نشده است. در حال حاضر، یک مرجع رسمی برای پیگیری امور مربوط به تاریخ شفاهی وجود ندارد، در حقیقت انجمن تاریخ شفاهی قصد دارد این مسیر را به دست گیرد و هدایت کند. این انجمن شاید در آینده در برنامه‌های خود انتشار نشریه اختصاصی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تاریخ شفاهی، انعقاد تفاهم‌نامه با موسسات داخلی و خارجی در حوزه تاریخ شفاهی، در دست گرفتن طرح‌های مربوط به تاریخ شفاهی را در نظر داشته باشد. هدف اعضای انجمن تاریخ شفاهی این است که این مسیر را پویا کنند و آثاری تولید کنند که بتوانند پژوهش‌های به روز و کارآمد را با توجه به تغییر و تحولات روز دنیا در زمینه تاریخ شفاهی، در دسترس علاقه‌مندان این حوزه قرار دهند.

گفت‌وگو از: فاطمه نوروند



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی