آذربایجان، ایران در سوگ توست

شنبه گذشته بار دیگر خبر رسید زمین لرزه شمال غرب ایران، خطه آذربایجان را لرزانده و شماری از هموطنان عزیزمان را داغدار کرده است. سایت و هفته نامه تاریخ شفاهی ایران این ضایعه را به همه ایرانیان به ویژه هم میهنان آذربایجانی تسلیت گفته و برای همه جانباختگان طلب مغفرت و برای آسیب دیدگان آرزوی بهبودی می کند. امید آنکه خانه هایی که از این پس ساخته می شوند با هیچ لرزشی فرو نریزند و همواره استوار و پایدار نگهبان جان همه هم میهنانمان باشند.

یک توضیح

هفته آینده روزه داران پایان یک ماه عبادت را با برپایی جشن های عید سعید فطر گرامی خواهند داشت. سایت و هفته نامه تاریخ شفاهی ایران این عید را پیشاپیش به همه خوانندگان روزه دار تبریک گفته و به آگاهی همه عزیزان خواننده می رساند، این هفته نامه در هفته آینده به مناسبت تعطیلات عید فطر و هفته پس از آن به خاطر تعطیلی ادارات دولتی در تهران برای برگزاری شانزدهمين اجلاس سران كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد منتشر نخواهد شد. در روزهای غیر تعطیل در این دو هفته آخرین اخبار و اطلاعات روی سایت تاریخ شفاهی ایران قرار خواهد گرفت و می توانید در آنجا خواننده ما باشید. طاعاتتان مقبول درگاه حق و پاینده باشید.

سینما رکس آبادان؛ 377 شهید

تاریخ دقیق اولین نمایش عمومی فیلم در دنیا به درستی روشن نیست. اما بر اساس منابع موجود، برادران لومیر در 28 دسامبر 1895 در زیر زمین گراند کافه پاریس از مردم دعوت کردند تا تصاویری را از نزدیک ببینند که با دستگاه «سینما توگراف» ضبط و پخش می‌کردند. به مرور پاساژ‌ها و سالنهای اپرا نیز مورد استفاده سازندگان فیلمها قرار گرفت. بعدها در 1905 م هم‌زمان با فعال شدن سینماگران روسی، مدیر یک سالن اپرا در شهر پترزبورگ مغازه‌ای را به این امر اختصاص داد و به این ترتیب رسماً اولین سالن سینما تأسیس گردید. رفته رفته تعداد سالنهای نمایش فیلم در قالبهای جدید افزایش یافت. بدون شک آن روزها کسی تصور نمی‌کرد روزگاری فرا خواهد رسید که در یکی از شهرهای جنوبی ایران، سالن سینما به محلی برای خلق جنایتی بزرگ تبدیل شود؛ جنایتی که طی آن صدها نفر مظلومانه در آتش سوختند و قربانی شدند.

خاطرات اسیر شماره 5522

روحیه جهاد و مبارزه علیه دشمن در جوانان این مرز و بوم حماسه بی‏نظیری را در تاریخ کشور رقم زد. در طول دوران دفاع مقدس رزمندگان و قهرمانان بسیاری از جان و زندگی خود گذشتند تا آینده میهن‏شان به دست بیگانه نیفتد. در جنگ نابرابر و خصمانه عراق علیه ایران رزمندگان بسیاری به شهادت رسیدند یا به اسارت دشمن بعثی درآمدند. آنان که شهید شدند به قرب الهی نایل آمدند، اما کسانی که به اسارت درآمدند بهترین سال‏های زندگی‏شان را با روحیه صبر و استقامت در برابر ناملایمات و سختگیری‏های دشمن گذراندند. برای اغلب اسرای ایرانی این اتفاق افتاده بود که بعد از اسارت کسی از آنها خبر نداشت، چون صلیب سرخ نام و مشخصاتی از اسرای ایرانی را هنوز به ثبت نرسانده بود. به خاطر همین بی‏خبری و بی‏اطلاعی بسیاری از اسرا را مفقودالاثر اعلام می‏کردند و خانواده‏های آنها برای عزیزان خود مجالس ترحیم و عزارداری برگزار می‏کردند، حتی کوچه و خیابان به نام آنها می‏شد.

ثبت خاطرات به کمک روش تحقیق کیفی

«برگی از خطه کشوین» از مجموعه کتاب‌های تولید شده در دفتر مطالعات و ادبیات پایداری مراکز استانی حوزه هنری و تحقیق و نگارش مسعود آتشگران است. این کتاب در 346 صفحه و قطع رقعی به تازه‌گی توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. این اثر با قلمی روان، نگاهی جامع و رویکردی تاریخی، بخشی از وقایع تاریخ معاصر، به‌ویژه مبارزات مردم ایران را بیان می‏نماید و به ارائه برشی از زندگی اجتماعی و تاریخ محلی قزوین در سال‏های منتهی به انقلاب 57 می‏پردازد. آتشگران تلاش دارد تا روایتگر تکاپوی جوانان مسلمان قزوین و همت اقشار و توده‏ها‏ی مختلف این سرزمین در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) باشد.

نخستین فرار شاه

کیم روزولت (نوه تئودور روزولت بیست و ششمین رییس جمهور آمریکا) مامور اجرای عملیات کودتای 28 مرداد که در تیر ماه 1332 با گذرنامه جعلی و نام مستعار «جیمزلاکریج» وارد ایران شده بود تغییراتی در طرح اولیه کودتا داد و قرار شد فضل‏الله زاهدی(1) با فرمان نخست‏وزیری وارد عمل شود. روزولت ملاقاتی طولانی و بی‏نتیجه با شاه داشت و در آن تاکید کرده بود هیچ راه دیگری برای آن که بتوان دولت را تغییر داد وجود ندارد و اکنون آزمون میان مصدق و نیروی او است وی به شاه گفت: «کوتاهی در عمل تنها می‏تواند به یک ایران کمونیست یا یک کره دوم منجر شود».

گوشه های تهران

شهر تهران با بيش از 200 سال تاريخ معاصر، مملو از بنا هاي قديمي و جديد و مملو از خاطرات است. هراز گاهي با تصاوير تاريخي از بناها و خيابان‌ها و كوچه‌ها و مردمي كه در آن‌ها در حال رفت‌و‌آمئ هستند روبرو مي‌شويم و در روياي آنچه كه بود فرو مي‌رويم،‌ولي براي برخي كه خود خالق برخي از آن بناها بوده يا با خالقان آن بناها آشنايي داشته‌اند،‌اين خاطرات فراتر از تصاوير تاريخي رفته و گوشه‌هايي از تاريخ ناگفته و ناشنيده را به ياد مي‌آورد. يكي از كساني كه كارنامه درخشاني از طراحي نزديك به 200 بناي كوچك و بزرگ در تهران را در گنجينه هنري خود دارد، مهندس هوشنگ سيحون است؛‌معماري كه در سن 92 سالگي فرصتي را در اختيار نگارنده قرار داد تا با او در فضاي مجازي به گشت‌وگذاري در تهران پرداخته و از چگونگي پديد آمدن تعدادي از آثار به ياد ماندني با ما سخن مي‌گويد.

فانوس دریایی پوینت ریز

نخستین غواصان ماجرای کرانه کوردل Cordell را تعریف می‌کنند اعضای یک تیم غواصی که در دهه‌های 1970 و 1980 پناهگاه دریایی کرانه کوردل Cordell Bank را کشف کردند نخستین کسانی بودند که آن را با چشمان خود دیدند، و حالا آماده تعریف کردن ماجرای تجربه هایشان از طریق پروژه تاریخ شفاهی کوردل Cordell Expeditions هستند. این پناهگاه به افتخار ادوارد کوردل نقشه بردار؛ کسی که در سال 1869 بعد از مشاهده علاقه پرنده‌ها و پستانداران دریایی به این منطقه به سمت آن کشیده شد، نامگذاری شده است.

جک ولش: یک تاریخ شفاهی

از زمانیکه جک ولش* Jack Walch بعد از دو دهه کار در شرکت جنرال الکتریک General Electric بعنوان مدیر اجرایی این شرکت در سال 2001 بازنشسته شد، میراث و یادگار او در معرض بحث و جدل داغ قرار داشته است. در زمان مدیریت ولش، ارزش بازار این شرکت از 14 میلیارد دلار به 410 میلیارد دلار افزایش یافت و درآمد آن با رشد پنج برابری به 130 میلیارد دلار رسید. با این حال، شیوه خشن مدیریت او معروف بود. وی هرسال کارمندان را رتبه بندی و 10 درصد انتهایی را اخراج می کرد. وی با نزدیک شدن به بازنشستگی، توان خود را در برابر سه تن از مدیران شرکت به چالش طلبید تا تعیین کند چه کسی جانشین او می شود.

يادگيري دست اول تاريخ

سنترويل -- هرسال، جنگ جهاني دوم براي دانش آموزان سال هفتم مدرسه راکي ران زنده مي‌شود و اين امر يک دليل دارد: به غير از آنچه بچه‌ها از کتاب‌هاي درسي شان ياد مي‌گيرند، آن‌ها بايد از کساني که در آن شرايط زندگي کرده اند هم به صورت دست اول ماجراها را بشنوند. قبل از اينکه کلاس درس تمام شود، معلم تاريخ مدرسه جيمي ساواتسکي Jamie Sawatsky مراسم سالانه روز تاريخ شفاهي جنگ جهاني دوم را ترتيب داد. هم شرکت کنندگان در جنگ و هم شهروندان عادي به مدرسه آمده بودند. بعضي از آن‌ها براي گردهمايي‌هاي بزرگ سخنراني کردند در حالي که بقيه در گروه‌هاي کوچک با دانش آموزان به گفت و گو پرداختند.

یک محقق جوان تاريخ منطقه 9 بندر نيواورلئان را ثبت می کند

محقق جواني که اهل منطقه 9 بندر نيواورلئان در ایالت اوئیزیاناست به منظور انجام يک طرح تاريخ شفاهي به دنبال افرادی است که بین سال هاي 1920 و 1960 در اين منطقه زندگي کرده اند. اين طرح توسط موسسه نشنال جغرافي حمايت مالي شده است. کارولين گردز Caroline Gerdes که اخيراً از دانشگاه دولتي لوئيزيانا LSU: Louisiana State University فارغ التحصيل شده است از روز شنبه آینده آماده ضبط سرگذشتهای اهالی منطقه 9 در کليساي گريس لوتران Grace Lutheran واقع در ليک ويو Lakeview است.

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(2)

مورخان نیروی زمینی چند نوع مصاحبه انجام می‌دهند که از روی نام هر یک می‌توان به موضوع و محتوای آنها پی برد: مانند مصاحبه زندگی‌نامه‌ای(1) (که گاهی اوقات مصاحبه دوران حرفه‌ای(2) نیز خوانده شده است)، مصاحبه موضوعی(3)، مصاحبه خروجی(4)، مصاحبه پایان خدمت و مصاحبه بعد از عملیات.(5) مصاحبه زندگی‌نامه‌ای حول محور زندگی یا دوران حرفه‌ای مصاحبه‌شونده تنظیم می‌شود. مورخان نیروی زمینی معمولاً پس از بازنشستگی فردی که مصدر خدمات دولتی قابل توجه و بلندمدتی بوده است با او چنین مصاحبه‌ای انجام می‌دهند.

وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

این کتاب‌ها به دفتر هفته‌نامه تاریخ‌ شفاهی رسیده‌اند:  پلاکاردهای خالی گردان؛ حوزه هنری استان اردبیل،  آوازهای نخوانده؛ خاطرات محمود امین‌پور بر اساس گفت‌وگو با ساسان ناطق و شهرزاد اسارت؛ داستان‌های سرهنگ آزاده نظام‌الدین یزدان‌دوست به قلم  مجتبی جعفری.

 

شماره گذشته آخرین بخش از برگزیده خاطرات محمدرضا حافظ‏نیا را از نظر گذراندیم. شماره بعد اثر تازه‏ای ‏پیش روی شما قرار خواهد گرفت. این اثر در زمان انتشار خود در نزدیک به پانزده سال پیش گامی بدیع در عرصه خاطره‏نگاری مبارزان انقلاب اسلامی بود.  اثری که تلاش کرده بود با نگاهی حرفه‏ای ‏از منظر تاریخ شفاهی به خاطرات پیش از انقلاب اسلامی یکی از مبارزان مسلمان بپردازد. به اعتراف مرکز اسناد انقلاب اسلامی در معرفی کتاب سازمان مجاهدین خلق با انتشار این کتاب «دریچه تازه‌ای به روی تحقیقات مربوط به سازمان مجاهدین گشوده شد.» نویسنده با پشتوانه‏ای ‏که از دو تجربه نخست خود به دست آورده است، سخت کوشیده به دام ادبیات تبلیغی و شعارزدگی نیافتد و با نگاه یک مورخ در پی کشف واقعیات بدون اغراق از زبان راوی خود برآید، اگرچه در معدود مواردی برخی واژگان مرسوم در ادبیات تبلیغی در نتیجه کارش به چشم می‏خورند. در این باره نویسنده در مقدمه‌ خود برای چاپ دهم کتاب معترف است: «گرچه بسیاری از الفاظ و ادبیات پاره‌ای از جملات، امروز به مذاقم خوش نمی‌آید؛ اما این امر دلیلی بر مخدوش کردن نشانه‌های آن زمان نمی‌شود.»
یکی از آفاتی که دامنگیر آثار منتشر شده از سوی سازمان‏های دولتی و حتی ناشران خصوصی با دیدگاه‏های ایدئولوژیک است، پیروی از ادبیات شعاری و تبلیغی است. این امر اگرچه  برخاسته از نگاه نویسندگان و ناشران این آثار برای دفاع از مبارزات مردم این سرزمین و هزینه‏های هنگفتی است که آنها برای به ثمر رسیدن و حفظ انقلاب و نظام حکومتی خود پرداخته‏اند، اما نتیجه آن خلق آثاری است که ماندگاری چندانی ندارند و اگر حمایت دولتی را نداشته باشند شاید به چاپ دوم هم نرسند. نگاه تبلیغی و تکرار شعارها در قالب جملات یک کتاب، ناکامی در جذب مخاطب را به همراه خواهد داشت. حال آنکه ذکر واقعیات بیش از هر شعار و کلیشه تبلیغی بر ذهن مخاطب تأثیرگذار هستند و او را به خواندن یک اثر ترغیب می‏کنند.
آنچه که محسن کاظمی در کتاب خاطرات احمد احمد دنبال کرده است، رسیدن به همین نکته است؛ درج واقعیات عصر مبارزه به دور از درگیر کردن احساسات ایدئولوژیک خود و حتی راوی در قالب کتابی که با عنوان خاطرات منتشر می‏شود. وقتی خاطرات احمد احمد را ورق می‏زنیم، با هیچ پرسشی که راوی بخواهد به آنها پاسخ بگوید روبرو نیستیم. اما روشن است که یک مصاحبه‏گر پرسا و کوشا با سئوالاتی هدفمند در پی یافتن حقیقت از لابه لای خاطرات یک مبارز بوده است. یکی از نشانه‏های ادبیات شعاری وجود آدمهای تماماً سیاه و یا تماماً سفید در متن یک اثر است و آنچه که کاظمی تلاش کرده است در خاطرات احمد احمد به آن دست یابد رسیدن به یک نگاه خاکستری برای بیان خصوصیات آدم‏هاست، هرچند سبوعیت برخی آدم‏ها همچون شکنجه‏گران ساواک رنگی جز سیاهرویی برایشان باقی نگذاشته است. اما کاظمی حتی درباره آن سیاهرویان نیز تلاش کرده در پانویس‏های خود با ذکر سرگذشت و پیشینه آن آدم‏ها دلایل آن سیاهی را برای مخاطبش روشن کند.
بیان واقعیات به همان شکلی که بوده است، بی آنکه راوی یا تدوینگر بخواهند چیزی به آن بیافزایند و یا بکاهند، امتیاز برجسته خاطرات احمد احمد است. بی‏گمان اشراف مثال‏زدنی کاظمی بر تاریخ دوره‏ای ‏که به آن می‏پردازد و افراد مؤثرش و آگاهی از ارتباطات میان آدم‏ها، سازمان‏ها و دیگر عناصر مؤثر در روند مبارزات آن دوران در طراحی سئوالاتی که هنگام مصاحبه با احمد داشته، نقشی اساسی ایفا کرده است. این تسلط بر موضوع باعث شده است، به رویدادها با جامعیت پرداخته شود و اگر این جامعیت در بیان راوی نیامده است خواننده در پانویس‏ها می‏تواند از نگاه دیگر منابع چون اسناد و یا روایت دیگر راویان به آن دست یابد. لایه دیگر این توضیحات صحت‏آزمایی گفته‏های راوی است. کاظمی گرچه بیشتر به دنبال تأیید گفته‏های راوی است، لکن دیدگاه‏های دیگران درباره یک رویداد را نیز آورده است و تا حدی تفاوت نگاه شاهدان یک واقعه قابل درک است. البته محدودیت‏هایی چون حجم کتاب و حفظ وزن غالب برای متن راوی و نیز هراس از دور شدن از روند اصلی خاطرات مانع از آن بوده است که برای همه رویدادها چنین شواهدی آورده شوند.
ادبیات روان و بدون پیچیدگی دیگر خصوصیت جاری در این کتاب از آغاز تا انجام است. البته فرهنگی و اهل مطالعه بودن راوی در این میان بی تاثیر نیست. پرهیز از جملات بسیار طولانی و غامض و رعایت اصول ساده‏نویسی ذهن خواننده را خسته نمی‏کند. این کشش از سوی دیگر با تعدد حوادث و افت وخیزهای ماجراهای احمد تقویت می‏شود. خاطرات احمد احمد از آن دست آثاری است که با خواندن فصل نخست، خواننده نمی‏تواند از خیر دیگر فصل‏ها بگذرد و تا پایان با احمد زندگی می‏کند. شاید این امر برخاسته از زیرکی تدوینگر در انتخاب سوژه باشد. کاظمی در میان سوژه‏های متعددی که برای گزینش در اختیار داشته، کار روی خاطرات فردی را برگزیده است که شاید تا پیش از انتشار خاطراتش برای بسیاری از مردم ناشناخته و گمنام بود. این گمنامی ذهن مخاطب را کنجکاو می‏کند تا قهرمانی را که نام و شهرتش یکی است بشناسد.
در خاطرات احمد انسانیت و افت و خیزهای عواطف انسانی در لحظاتی که خوی حیوانی بر زمین و زمان حاکم است، نظر خواننده را به خود جلب کرده و گاه تا عمق جانش نفوذ می‏کند. تیمار کردن هم بند گمنامی که با شکنجه از پای افتاده، مقاومت تا پای جان برای حفظ جان رفیقی که هنوز فرصت گریختن دارد، فرو ریختن احمد وقتی در می‏یابد شعارهای مارکسیستی همسرش را از او ربوده‏اند، اندیشیدن به خودکشی با سیانور در جایی که ظاهراً آخر خط است، بلاتکلیفی در زندان و تحمل رنج روحی که شاید بارها سخت‏تر از شکنجه است و ده‏ها نمونه دیگر همگی جلوه‏های از عواطف انسانی هستند که احمد آن‏ها را زندگی کرده و برای مخاطبانش روایت کرده است. تصویر شدن این لحظات با قلم توانای کاظمی گاه ذهن مخاطب را به بن بستی فلسفی می‏رساند که چرا؟!
همه آنچه گفته شد دلایل ما بود برای آنکه این کتاب را بار دیگر در معرض دیدگان علاقه‏مندان تاریخ شفاهی ایران قرار دهیم. خاطرات احمد احمد تاکنون شانزده بار تجدید چاپ شده و علاوه بر آن به صورت پاورقی در یکی از نشریات کثیرالانتشار کشور و نیز به صورت صوتی از رادیو پخش شده است و اشکال دیگری از آن نیز در رسانه‏ها مورد استفاده قرار گرفته است.