شماره 191    |    24 دي 1393

   


خاطره‌گویی یا تاریخ‌نویسی

بارها به هنگام خواندن کتابی با محتوای خاطرات، با این مسئله روبرو شده‌ایم که متن و محتوای کتاب، چیزی بیش از ذکر خاطرات و یادمانده‌های ذهنیِ صاحب اثر است. یعنی علاوه بر این که خاطره گو به بیان مشاهدات و شنیده‌های خود در دوران حیات خویش پرداخته، به دفعات یا به مقتضای احساس ضرورت، به بیان اوضاع و شرایط و قضایایی پرداخته که خود شاهد آنها نبوده، یا حتی از فرد دیگری هم آنها را نشنیده است؛ بلکه آنها را سالها بعد و چه‌بسا چند دهه بعد در کتابها و نشریات و گفته‌ها و سخن‌ها خوانده و شنیده، حال با نگاهی دیگر، دوباره آنها را در لابه‌لای خاطراتش جای داده است.


مراسم عروسی كرمانج های لايين به روایت تاریخ شفاهی

در گذشته آداب و سوم و فرهنگ شفاهی مناطق مختلف ثابت و به ندرت در حال تغییر بودند. در واقع بخشی از آداب و رسوم ریشه در تاریخ یک قوم دارند و بیانگر هویت فرهنگی و طرز نگرش آنها به مسائل پیرامون شان است. وجود باورها و اشتراکات فرهنگی در بین مردمان یک منطقه مبتنی به نوع نگرش، طبیعت و روحیه آنها است. ولی با تحولات تدریجی بخصوص مدرنیزه شدن جوامع شاهد تغییرات شگرفی در آداب و رسوم مناطق مختلف هستیم. مسئله ای که موجب شده دامنه تغییرات به سرعت تمام مناطق را در برگیرد؛ استفاده از تکنولوژی و رسانه های ارتباط جمعی است. آیا محقق تاریخ شفاهی می تواند با ثبت این مراسم و تبدیل آن به متن به پژوهشگران مختلف اعم از تاریخ و جامعه شناسی کمک کند؟


خاطره یک جلسه مصاحبه

مصاحبه با علما و مراجع تقلید و ضبط خاطرات آنان، شرایطی متفاوت با سایر اقشار اجتماعی دارد. بسیاری از عالمان دین به دلایلی از مصاحبه و ثبت خاطرات اجتناب می ورزند که مهمترین آنها پرهیز از طرح نام خود و عدم تمایل به گفتن مطالبی حاوی شبهه غیبت است و همچنین اشتغال به امور علمی و دینی فرصت پرداختن به سایر امور را برایشان فراهم نمی کند؛ اگر هم به این کار رضایت دهند، چندان تمایلی به بحث پیرامون جزئیات ندارند. به همین دلیل فعالان حوزه تاریخ شفاهی، کمتر به سراغ این گروه اجتماعی و مرجع در تاریخنگاری معاصر می روند.


ماموریت در ایران

در میان منابع مطالعاتی و تحقیقاتی انقلاب اسلامی ایران، كتب خاطرات كه توسط بازیگران و ناظران این واقعه مهم تاریخ معاصر ایران نوشته شده اهمیت ویژهای دارند. چنین آثاری هم توسط ایرانیان بازیگر نقش در انقلاب، اعم از وابستگان به حكومت پهلوی و مخالفان آن و هم توسط خارجی‌‌‌‌‌‌‌‌های صاحب نقش در رویدادهای انقلاب انتشار یافته است. این آثار زوایای پنهان تاریخ ایران عصر پهلوی دوم به ویژه واپسین سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آن را تا حدود زیادی روشن كرده است. یكی از این آثار، كتاب «مأموریت در ایران» (1) نوشته ویلیام سولیوان است.


یادهای ناماندگار

خاطرات کسانی که در طول هشت سال جنگ تحمیلی، از نزدیک شاهد وقایع و رویدادهای گوناگون بودند و به نوعی طعم تلخ جنگ را با تمام وجود لمس کردند، سرمایه های تاریخی ایران در زمینه دفاع مقدس به شمار می روند. مشروط بر اینکه گردی از خاک زمان بر حافظه بازگوکنندگان خاطرات ننشسته و مورخ یا تدوینگر، هوشمندانه و با احاطه بر موضوع، به واکاوی خاطرات پرداخته، صحت و سقم آنها را با کنار هم گذاشتن پازل های اطلاعاتی گوناگون، استخراج کرده و به مخاطبان عرضه کند.


اعلام محورهای ششمین همایش تاریخ مجلس

محورهای ششمین همایش تاریخ مجلس نگاهی به ساختار و کارکرد مجلس شورای ملی در دوره­‌های بیست و یکم و بیست و دوم (1350-1342) خورشیدی اعلام شد. به گزارش روابط عمومی و امور فرهنگی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دکتر علی ططری مدیر مرکز اسناد کتابخانه با اعلام این خبر گفت: نخستین جلسه اعضای کمیته علمی همایش تاریخ مجلس با حضور اساتید دانشگاه تهران، شهید بهشتی، یاسوج، آزاد اسلامی، اصفهان،‌ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی در مرکز اسناد برگزار شد.


هشتمین نشست تاریخ شفاهی کتاب

هشتمین نشست تاریخ شفاهی کتاب که هر هفته به همت «مرکز کتاب‌پژوهی» مؤسسه خانه کتاب برگزار می‌شود، این هفته به قدردانی از امیر حسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس اختصاص داشت. در این نشست که دوشنبه (22 دی‌ماه) برگزار شد، علاوه بر حسین‌زادگان، محمدعلی جعفریه مطبعه‌چی، مدیر انتشارات ثالث و نادر قدیانی، مدیر انتشارات قدیانی نیز حضور داشتند. دبیری این نشست که به صورت میزگرد انجام گرفت، به عهده نصرالله حدادی بود و وی با یادکردی از زنده‌یاد مرتضی احمدی که کتاب‌هایش از سوی نشر ققنوس منتشر شده پرسش‌هایش را آغاز کرد و حسین‌زادگان به‌ آنها پاسخ داد.


«تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی،ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک» نقد شد

تفرشی: نویسنده کتاب «تمامیت ارضی» منافع ملی را فدای علایق شخصی نکرده است/ ایران‌زدایی بریتانیا از خلیج فارس؛ ته‌مانده یک سیاست درازمدت مجید تفرشی، تاریخ‌نگار معتقد است: کتاب «تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی،ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک» به دلیل انصاف تاریخی و توجه به منافع ملی مثال زدنی است. بهمنی قاجار در آثارش منافع ملی را فدای اغراض و علایق شخصی نکرده و به منافع استراتژیک توجه دارد. از طرفی پژوهش وی به دلیل غنای تاریخی و روش تحقیق، پژوهشی ارزشمند است.


گرامیداشت کهنه سربازان جنگ جهانی اول در شهر کین

ساعت 11:11 صبح روز 11 نوامبر 1918 بود که جنگ جهانی اول به تاریخ پیوست. آن گاه که کهنه سربازان جنگ جهانی اول بالاخره از ابرهای گاز کلر، انفجار گلوله و بمب، درد مشقت بار گاز خردل، قطع عضو ناشی از عفونت پا و کار گذاشتن نارنجک ها رها شدند, مردم آمریکا مقامشان را گرامی داشتند. زمانی که سربازان جان به در برده از جنگ در 1919 به خانه بازگشتند، مردم در سراسر آمریکا پایان جنگ جهانی اول را جشن گرفتند. رژه ها برگزار شد، سخنرانی هایی برپا شد و یادبودها به افتخار افرادی که جان خود را در میدان های جنگ فرانسه به خطر انداختند برپا شد.


دیدار کشیش با ثمره کارش در نمایشگاه تاریخ اسپانیایی تباران

مهم ترین دلیل آن که پدر آنتونیو ال. رودریگزAntonio L. Rodriguez در اوایل دهه ی 50 میلادی به بوفالو در ایالت نیویورک آمد، بیشتر به خاطر خدمت به کارگران مهاجری بود که برای چیدن محصولات مزارع در مکان هایی چون بارکر Barker و کولینز شمالی North Collins آمده بودند. کشیش کم سن وسال توانست آن جامعه را به خوبی بشناسد و مروج این ایده بود که کارگران باید مشاغل مناسب داشته و از آموزش خوب برای فرزندانشان بهره مند باشند. کاسیمیرو د. رودریگز Casimiro D. Rodriguez Sr.، رئیس شورای میراث اسپانیایی بوفالوی نیویورک غربی (WNY)، که نسبت فامیلی هم با کشیش ندارد گفت: «به خاطر او بود که بسیاری از مهاجران اینجا ماندند و زمانی که صنعت رونق داشت مشاغلی در حیطه ی راه آهن و فولاد یافتند. برخی نیز تجارت های شخصی خودشان را شروع کردند.»


وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

 


 

◄ ثبت تاریخ شفاهی رزمندگان حوزه بهداشت و درمان در دفاع مقدس
◄ تاریخ شفاهی فعالیت‌های قرآنی در استان مرکزی تدوین می‌شود
◄ آغاز طرح تدوین تاریخ شفاهی وقایع سال 1388 از سوی حوزه هنری
◄ گردآوری تاریخ شفاهی شهرستان‌های خراسان رضوی در دستور کار قرار دارد
◄ تاريخ شفاهي ستاد پشتيباني و امداد امام (ره) کتاب شد
◄ واکاوی تاریخ شفاهی مازندران
◄ دومین جشنواره «ما مردم مشهد» و تاریخ شفاهی
◄ انتشار نکته‌های کاربردی در مصاحبه برای خاطرات شفاهی
◄ «خاطرات مرضیه حدیدچی(دباغ)» به چاپ پانزدهم رسید
◄ حضور 70 هزار نفر در مسابقه مطالعه خاطرات معصومه آباد
◄ خاطرات نیم قرن فعالیت میلاد کیایی در «راز آشکارا»
◄ توجه مردم روسیه به خاطرات «پس از کرملین»



نظریه تاریخ شفاهی-۲۸
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی


جذابیت کار خانم لیند در اینجاست که او بعضی از مفاهیم انتزاعی و پیچیده دربارة روایت و زبان را با مثال‌های معمولی و همه‌فهم توضیح می‌دهد. داده‌هایی که وی از آنها استفاده می‌کند دستاورد مصاحبه‌هایی است که با عده‌ای از سفیدپوستان طبقة متوسط آمریکا دربارة گزینه‌های شغلی‌شان انجام داده بود. انتخاب موضوع شغل بدین علت بود که فرایندهای نقل داستان زندگی را به خوبی نمایش می‌داد زیرا به اعتقاد لیند انتخاب شغل «یکی از مؤلفه‌های ضروری ابراز خویشتن(1)  به شمار می‌آید».(2) عبارت پرسشی «چه کاره هستید؟» یکی از استراتژی‌های ارتباطیِ بسیار شایع در میان طبقة متوسط کشورهای صنعتی غرب است که در بسیاری مواقع بهانة آغاز گفتگوی دو یا چند فرد را فراهم می‌سازد و حتی هویت و پایگاه اجتماعی افراد را نیز برملا می‌کند. پاسخگو در  جواب این پرسش باید چیزی دربارة خود بگوید و شنونده بر اساس پاسخ او مفروضات جدیدی می‌سازد. بهتر است برای تببین این نکته از خودم مثال بزنم. مثلاً پاسخ من به چنین سؤالی بسته به اینکه چه کسی آن را بپرسد و در چه موقعیتی مطرح شود یکی از این موارد خواهد بود: «استاد دانشگاه»، «مورخ» یا «من تاریخ تدریس می‌کنم». هر یک از پاسخ‌های مذکور به مفروضات مختلفی در ذهن پرسشگر دامن می‌زند. پاسخ «استاد دانشگاه» این فرض را در ذهن شنونده پدید می‌آورد که من تحصیلات دانشگاهی دارم (درست)، از طبقة متوسط اجتماع هستم (غلط) و سبک زندگی یا اولویت‌های فرهنگی خاصی دارم (مثلاً موسیقی سنتی را به موسیقی پاپ ترجیح می‌دهم-غلط). اما وقتی خودم از برچسب «استاد دانشگاه» برای معرفی شغلم استفاده می‌کنم بدین معناست که بدم نمی‌آید تا شنونده نیز من را با چنین مفروضاتی بشناسد.


شیوه‌های مختلف برای روایت «خود»

تیپ‌شناسی از نوعی که در بالا ذکر کردیم کاربرد جهانی ندارد و این به نوبة خود مشکل‌ساز است. به ما انتقاد می‌کنند که خود-روایتگری از نوعی که متکی بر تصور «خود»ِ مستقل و متفرد می‌باشد به بعضی از گروه‌ها و فرهنگ‌ها قابل تسری نیست. در قرن نوزدهم روایاتی از نسل اول بردگان آفریقایی‌تبار آمریکا گردآوری شد. ویلیام اَندروز(3) می‌نویسد برای آنکه گزارش خود‌زیست‌نامه‌ای این بردگان بتواند حس همدردی خوانندة سفیدپوست را برانگیزد و شکاکیت او را برطرف سازد باید به دو چیز توسل می‌کرد: نخست آنکه برده «انسان و برادر» خوانندگان روایت است، و دوم اینکه راوی راستگو و قابل اعتمادی است.(4) با این وجود، بردگان راوی در رعایت مبنایی‌ترین قراردادهای خودزیست‌نامه‌نویسی نیز با مشکلاتی مواجه می‌شدند مثلاً عبارت آغازین خودزیست‌نامه که تاریخ و محل تولد، نسَب خانوادگی و مواردی از این دست را مشخص می‌سازد دربارة بردگان به شکل دیگری بیان می‌شد و همین امر نیز اعتبار روایت آنان را زیر سؤال می‌بُرد. در اینجا بخش کوتاهی از روایت اَندی اَندرسون اهل ایالت تگزاس را ارائه می‌کنیم که در قالب پروژة سازمان پیشرفت کارخانجات در سال 1937 با وی مصاحبه شده است:

«من اسمم هستم اَندی جِی اَندرسون و من تولد شد در مزرعیه ارباب جَک هایلی در استان ویلیامسون توی ایالت تگزاس. ارباب هایلی بودش مالک خونواده‌ای من و دوازده تا خونواده‌ای ذیگه. چطوری من گرفت اسم اندرسون به جای هایلی؟ این جوری هستم، پاپام مالِ ارباب اندرسون بودش که اونو فروخت به ارباب هایلی، خب اسم اندرسون روش موند. اونا به من می‌گفتن هایلی اما بعد از تسلیم، اسمم عوضی شد به اندرسون تا مثل اسم پاپام شدی.»  




 
 

       تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.