تاریخ شفاهی و اهمیت آن در محلی‏نگاری تاریخ جنگ تحمیلی در ایران

تاریخ شفاهی به عنوان ابزار و روش پژوهشی در چند دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران در حوزه‏ها‏ی مختلف فکری و تحقیقاتی در دنیا بوده است و با توجه به گستردگی استفاده از آن در زمینه‏ها‏ی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ثابت نموده که به تناسب ظرف زمانی و مکانی هر دوره قابلیت شکل‏گیری دارد. یکی از دلائل شکل‏گیری و گسترش تاریخ شفاهی در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به خاطر مستندسازی تاریخ جنگ بوده است و بسیاری از آثار تألیفی با استفاده از مصاحبه‏ها‏ی تاریخ شفاهی به نگارش در آمده است.

رویاهای گمشده یک نویسنده

تخیل‏پردازی و ورود به زمان گذشته از جمله مسائلی است که محققان تاریخ شفاهی در گفتگوهایی که با مصاحبه‏شوندگان انجام می‏دهند به آن ورود پید می‏کنند. این موضوع منجر می‏شود تا مصاحبه‏شونده ضمن ترسیم جزئیات یک حادثه یا واقعه به طور دقیق موضوع را بیان کند. مصاحبه‏کننده هم همگام با راوی خود را در حوادث گذشته یا معابر قدیمی یک شهر می‏بیند. وجود حافظه قوی موجب می‏شود تا در مستندسازی‏ها‏ مصاحبه‏شوندگان ترسیم خوبی از فضاها داشته باشند. به خصوص در مستندسازی محلات شهری و قرار گرفتن مصاحبه‏شوندگان در این فضاها کمک می‏کند تا تخیلات فرد ترسیم خوبی از گذشته داشته باشد.

جنبش دانشجویی پلی‌تکنیک تهران (دانشگاه امیرکبیر) 1338 تا 1357

جنبش دانشجویی ایران بخش مهمی از جنبش سیاسی منتهی به انقلاب است و دانشکده پلی‌تکنیک تهران (دانشگاه امیرکبیر کنونی) نیز یکی از پایگاه‌های مهم این جنبش بود. کتاب حاضر از یک سو دغدغه نویسنده در پاسخ به این پرسش تاریخی است که چرا در ایران انقلاب شد؟ و از سوی دیگر علاقه و ایفای دین نسبت به دانشگاه پلی‌تکنیک تهران است که خود نیز روزگاری عضوی از دانشجویان سیاسی این دانشگاه بوده، از این‌رو کوشیده است که پاسخ به پرسش‌های دغدغه اول خود را از طریق تحلیل جنبش دانشجویی پلی‌تکنیک از بدو تأسیس (1338) تا پیروزی انقلاب (1357) به دست آورد.

بازکشف تاریخ و فرهنگ در تاریخ فرهنگی

محمدعلی اکبری تاریخ فرهنگی محصول دو بازکشف است: یکی بازکشف تاریخ و دیگری بازکشف فرهنگ. وقتی ما در تاریخ فرهنگی از بازکشف فرهنگ حرف می‌زنیم به‎طور مشخص این را مدنظر داریم که فرهنگ از یک سو به‎عنوان یک حوزه از مطالعات و تحقیقات و از سوی دیگر به‎مثابه دریچه‌ای برای فهم، تحلیل و شناخت انسان و یا جامعه‌ی انسانی است.

دفاع مقدس و خاطره نویسی پیرامون آن در گفت و گو با سردار گلعلی‌بابایی

گلعلی بابایی درباره خاطره نویسی پیرامون جنگ گفت: خاطرات روزهای دفاع مقدس برای اصلاح جامعه و مبارزه برای حل معضلات اجتماعی و برای نشان دادن سبك زندگی و نشان دادن شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه لازم است و می‌تواند برای ساختن زندگی ما الگو باشد. 31 شهریور تا 5 مهرماه هر سال به عنوان هفته دفاع مقدس نام گذاری شده است. هفته‌ای كه با حمله ارتش بعث عراق به ایران در سال 1359 آغاز می‌شود و با مناسبت شكست حصر آبادان در سال 1360 به پایان می‌رسد. تاریخ هشت ساله جنگ تحمیلی ایران و عراق سرشار از تحلیل‌ها، تبیین‌ها، خاطرات و درد دل‌هایی است كه می‌توان از زبان كسانی كه در آن دوران زیسته‌اند، شنید.

تاریخ شفاهی در متیوس ویرجینیا

فارست مرگان Forrest Morgan از انجمن تاریخ متیوس گفت که هدف این طرح حفظ تاریخ متیوس است تا از نابودی و گزند حوادث در امان مانده و به فراموشی سپرده نشود. در تلاشی مضاعف برای رسیدن به این هدف، جشنواره تاریخ شفاهی و فرهنگ عامه برای اواخر اکتبر برنامه‏ریزی شده است. طرح چندماه قبل با کمک بنیاد ویرجینیا برای بشریت، انجمن تاریخ وابسته به دانشجویان فارغ‏التحصیل دانشگاه ویرجینیا و جسیکا تیلور Jessica Taylor، متخصص تاریخ شفاهی با انجام 25 مصاحبه با مردم محلی، شروع شد.

خاطرات آفریقا‏: دومین همایش سالانه‏ی مطالعات بر حافظه

این همایش پیرو افتتاحیه‏ی همایش مطالعات بر حافظه در دانشگاه کوازولو-ناتال (UKZN) سازمان دهی شده است که در سپتامبر سال 2013 برگزار گردید. امسال، این رویداد ابعاد گسترده‏تری یافته و طی دو روز برگزاری این همایش، سطوح ملی و فراتر از آن پوشش داده می‏شوند. هدف از برگزاری این همایش، ایجاد پلتفرمی چند منظوره برای تبادل اطلاعات، مباحث انتقادی و نمایش تحقیقات اخیر محققانی است که تحقیقاتشان بیشتر بر خاطرات تمرکز داشته یا از چهارچوب نظری تحقیقات در زمینه‏ی حافظه الهام می‏گیرد.

سیزدهمین همایش بین المللی ابعاد تازه علوم انسانی

همایش علوم انسانی سال 2015 در ونکور کانادا از تاریخ 17 تا 19 ماه ژوئن و در دانشگاه بریتیش کلمبیا برگزار خواهد شد. این همایش از پیشنهادات مقاله، جلسات پوستر، کارگاه‏های آموزشی، بحث‏های متمرکز، و یا ارائه لکچرهایی استقبال می‏کند که در به علوم انسانی و از نقطه نظر مباحث تهیه شده باشند:

آرشیو و خاطره/ خاطره آرشیو

من اغلب با قبطه و حیرت به شیوه های بدون مرزی می اندیشم که واژه‏سازها با آنها واژگان را به هم پیوند می دهند. تلاش‏ها‏ی این واژه سازها در به هم پیوند دادن یک فکر به فکر دیگر و یک تصویر به تصویر دیگر کامل می‏شود. من همچون بافندگان زیباترین و ظریف‏ترین سبدها،‏ در آفریقا و ورای آن الگوها و نقش و نگاره‏ها‏ی ظریفی را دیده‏ام که با طرح‏ها‏ پیوند می‏خورند و در سیر حوادث محکم و پابرجا هستند و همیشه چشمان ناظران را به آنچه در داستان‏ها‏،‏ روایت‏ها‏،‏ نگاره‏ها‏ یا اشیاء آمده جلب می‏کنند و ‏ نوعی پیام خاص دارند.

وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

● پیگیری مصاحبه‌های تاریخ شفاهی صنعت نفت

● درگذشت راوی تاریخ شفاهی «بیمارستان جنگی»

● انتشار جلدهای 26 و 27 «تقویم تاریخ دفاع مقدس»

● هدیه سپر یکی از سربازان شاه عباس اول به رئیس‌جمهوری

● پژوهش اسنادی دو نویسنده آمریکایی درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

● نگاهی به سرگذشت گروه‌های تجزیه‌طلب

● بررسی نقش فرانسه در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران

نظریه تاریخ شفاهی-۱۴
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

---

 ما در تاریخ شفاهی، بر خلاف سایر شیوه‌های تحقیقات تاریخی، با انسان‌های زنده ارتباط برقرار می‌کنیم. شاید این موضوع آنقدر بدیهی به نظر بیاید که تکرارش لازم نباشد، اما همواره باید به یاد داشته باشیم که ما با مردم واقعی طرف هستیم: یعنی پژوهشگری که طرح سؤال می‌کند و پاسخگویی که نهایت تلاش خود را برای پاسخ به سؤالات او به کار می‌بَرَد؛ بی‌همتاییِ تاریخ شفاهی دقیقاً از همینجا ناشی می‌شود. تمام صفاتی که وجه متمایز تاریخ شفاهی را تشکیل می‌دهند ریشه در همین یک عنصر دارند. تبدیل مردم به «منبع مستند» پیچیدگی‌های عجیبی را به وجود می‌آورد که تحلیل و تفسیر مخصوصی را می‌طلبند. اکنون باید پرسید که آن خصیصه‌های ممتاز و متمایزکننده چیست؟ نخست آنکه در تجزیه و تحلیل ابعاد مختلف یک انسان، یک سند مکتوب، یک یادگاری مادی یا یک انگارة تصویری/دیداری نمی‌توان همه را به یک چوب راند. با وجودی که می‌توان سؤالات مشابهی را دربارة موضع سوژه (کیستی تولیدکننده منبع)، شرایط منجر به تولید (چرایی تولید منبع) و مخاطبان هدف پرسید، با این حال، مورخی که بهره‌برداری از منابع تاریخ شفاهی به انتخاب او بستگی دارد، متوجه می‌شود که زمینِ زیر پای او با زمینِ زیر پای همقطارش فرق می‌کند زیرا همقطار او بر اسناد مکتوب یا چاپی اتکاء دارد، خواه اسناد دولتی، منشورات، عکس‌ها یا یادگاری‌ها و زیرا تاریخ شفاهی در ذات خود یک فرایند گفتگومحور   (1) است؛ مکالمه‌ای در زمان واقعی و بین یک مصاحبه‌گر و راوی واقعی، و سپس بین راوی و مؤلفه‌ای که نام گفتمان بیرونی یا فرهنگ برازندة آن است. در پیامد این مکالمه‌ها-مکالمه‌ای که بر زبان جاری می‌شود و مکالمه‌ای که در خودآگاه راوی صورت می‌گیرد (یعنی فرایندی که راوی بی‌سر و صدا به سؤالات پژوهشگر می‌اندیشد و پاسخ مناسب را برای آنها پیدا می‌کند) مورخ با مجموعه‌ای از عناصر مواجه می‌شود. مورخی که هدفش دستیابی به یک تفسیر هدفمند و عمیق از مصاحبه است باید به همه این موارد توجه نماید.
پورتلی شش عنصر را به قرار زیر شناسایی نموده که منابع تاریخ شفاهی به واسطة وجود آنها «اصالتاً» از «سایر منابع تاریخی» متمایز می‌شوند: شفاهیت، (2) روایت، ذهنیت، اعتبار،(3)  پدیدآورندگی(4)  و عینیت.(5) بسیاری از نظریه‌پردازان می‌توانند عناصر دیگری مانند کنش‌مندی،(6) تغییرپذیری(7)  و تشریک مساعی(8)  را نیز بیفزایند.  در ادامه تا حدودی از مسیر نقشة پورتلی جلو خواهم رفت.
شفاهیت
سر و کار تاریخ شفاهی با کلام شفاهی است لذا تحت فرمان شفاهیت نفس می‌کشد. اهمیت مضاعف واج‌نگاری و همچنین سهولت کار با متن مکتوب در قیاس با مصاحبة ضبط‌شده غالباً موجب فراموشی این کیفیت یا بایگانی شدن آن در پسِ ذهن می‌شود.