پاسخ دکتر مجد به مصاحبه با دکتر تفرشی

در شماره 172 آن هفته‌نامه، 5 شهریور 1393، گفتگویی با آقای دکتر مجید تفرشی، محقق محترم مقیم انگلستان، انتشار یافته که ایشان طی آن درباره کتاب «قحطی بزرگ» اینجانب مطالبی ابراز نموده‌اند. مطلع هستم که آقای تفرشی سال‌ها اوقات خود را صرف کاوش در آرشیوهای بریتانیا کرده‌اند و طبعاً منکر اهمیت اسناد فوق یا کارهای ایشان نیستم. هر چند آرشیوهای بریتانیا برای تاریخ‫نگاری ایران واجد اهمیت فراوان است، ولی طبعاً تنها آرشیوهای مفید موجود در جهان در این حوزه نیست. بویژه باید بر آرشیوهای ایالات متحده آمریکا تأکید کنم که سال‌های متمادی از عمرم را صرف کاوش در آن کرده‌ام و آثارم، از جمله «کتاب قحطی بزرگ»، مبتنی بر اسناد آن است.

کرامات امام رضا(ع) به روایت تاریخ شفاهی

دهه کرامت و تولد امام رضا(ع) بهانه‏ای است تا به بررسی موضوع «کرامات» در اندیشه برخی از مصاحبه‏شوندگان که طی سال‏های گذشته با آنها گفتگوهایی صورت گرفته، انجام شود. با شهادت امام رضا(ع) و ایجاد بارگاه مقدس و شکل‏گیری شهر مشهد، زائران و گروه‏های مختلفی به این شهر مهاجرت کرده و مقیم شده‏اند. ساختار مذهبی و باورهای مردم بخشی از فرهنگ عامه را تشکیل می‏دهند. که این باورها برگرفته از بینش مذهبی هر گروهی است. در باور عموم مردم حضور در شهری مقدس یک افتخار است‏.

ناصر کاتوزیان و چهل سال فعالیت علمی و فرهنگی

«ناصر کاتوزیان» در سال 1310 درخیابان رى به دنیا آمد. خاندان کاتوزیان از خانواده‌هاى کهن تهران است. نام خانوادگى اصلى آنها تهرانى بوده است که در زمان رضاشاه وقتى مجبور به دریافت شناسنامه مى‌شوند به دلیل علاقه به زبان اصیل پارسى، لغت «کاتوزیان» را از شاهنامه براى نام خانوادگى خویش اقتباس مى‌کنند و کاتوزیان به معناى «پارسایان» است. کاتوزیان گروهى بودند که تقریباً روحانیون دربار ساسانى را تشکیل مى‌دادند و در واقع طبقه باسواد زمانه خود بوده و از نفوذ فراوانى برخوردار بودند.

زمینه‏های شگل گیری جمعیت‏های موتلف اسلامی مشهد-2

در اواخر دهه بیست و به دنبال اوج‏گیری مبارزات سیاسی مردم ایران برای ملی شدن نفت، تشکل‏های عمده مذهبی مشهد نظیر: کانون نشر حقایق اسلامی، انجمن تبلیغات اسلامی، انجمن پیروان قرآن، انجمن سادات حسینی و دو تشکل بازاری‏ها و روحانیون مشهد و تعداد یکصد و ده هیات مذهبی این شهر در 5 آذر 1330، طی تشکیل جلسه‏ای در منزل شیخ محمود حلبی بنیان‏گذار انجمن خیریه حجتیه مهدویه با هم ائتلاف کردند، تا در حمایت از دکتر مصدق و آیت‏الله کاشانی، به طور هماهنگ و برنامه‏ریزی شده عمل کنند‏.

عالمی در کوچه باغهای غرب تهران

وقتی خبر رفتن استاد بزرگوارم به خانه ابدی را دریافت کردم از این که سعادت حضور مناسبت‏های یادبودش را نیافته ام بسیار متاثر و متألم هستم. شاید برای نخستین بار توفیق یافتم از معاشرت شانزده ساله خود با ایشان مطلبی بنگارم. در اوایل دهه 60 وقتی به تپه ماهورهایی که امروز تبدیل به اتوبان‏های سراسری و مجتمع‏های مسکونی متعدد شده است برای سکونت وارد شدیم پیش رویمان دو سه روستای آبادی مثل پونک و مرادآباد و فرحزاد و حصارک بود.

خاطرات هفده شهریور

روز شانزدهم شهريور از هفت صبح تا هفت بعد از ظهر، مردم در ميدان آزادي جمع شدند. نهايت قطعنامه خوانده شد. بعد از اينكه قطعنامه خوانده شد، همه خوشحال بودند از اينكه چنين موفقيتي كسب كردند و ارتشيها تقريباً به مردم پيوستند. در ركاب ماشينهاي ريوي ارتش، نيروهاي نظامي بودند و مردم روي تفنگهاي ژ ـ 3 آنها گل مي‌گذاشتند و نقل پخش مي‌كردند. خيلي هم با هم خوش و بش مي‌كردند.

2600مصاحبه با فعالان حقوق مدنی

آرشیو تاریخ شفاهی تاریخ‌سازان به نیمه‌ی راه دست‌یابی به هدف 5000 مصاحبه‌ی خود رسیده است و در جست‌وجوی همکارانی از کارولینای جنوبی است. از تمامی این افراد ویدیویی تهیه شده است که در آن داستان زندگی خود را برای طرح‌ی تاریخ‌سازان، بزرگ‌ترین آرشیو ملی از تاریخ‌های شفاهی سیاه‏پوستان آمریکا، بازگو می‌کنند. آرشیو تاریخ‌سازان که شکل‌گیری آن در سال 1999 توسط جولیانا ریچاردسون تاریخ‌نگار شیکاگو آغاز شد شامل بیش از 2600 مصاحبه با افراد مختلف است.

نگاهِ دقیق یک فیلمساز به گذشتة تاریک قحطی بزرگ چین

فیلم مستند «جرقه (Spark)» دربارة گروهی از دانشجویان است که می‌کوشند حقیقتِ سیاست «یک‌ گام بزرگ به جلو (Great Leap Forward)» (1) مائو را آشکار کنند که از سال ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۲ جانِ ده‌ها میلیون نفر را به علت گرسنگی گرفت. از نظر فیلمساز هو جی (Hu Jie)، بیان حقیقت دربارة قحطی بزرگ چین وظیفه‌ای مقدس است، هرچند سانسور دولتی و بی‌اعتنایی عمومی را به چالش می‌کشاند.

وقتی علم با تاریخ شفاهی بومیان روبرو می‏شود

در تاریخ شفاهی اسکیموهای اینوت؛ تونیت‏ها هم بزرگند و هم کوچک. تونیت‏ها مردمان متفاوتی بودند که قبل از اسکیمو‏ها در قطب شمال زندگی می‏کردند. بر اساس داستان‏ها، آنها بلندتر و قوی‏تر بودند، و عضله‏هایی به قدرتمندی خرس‏های قطبی داشتند. یک مرد تونیتی می‏توانست یک فُک 1000پوندی را برپشت خود حمل کند و یا یک شیر دریایی را روی زمین بکشد. همچنین می‏گویند که این مردمان هنگام خواب پاهای خود را در هوا قرار می‏دادند تا جریان خون را از پاهایشان به خود جذب کنند تا باعث سبک شدنشان شود، و به این دلیل حتی از گوزن هم سریعتر می‏دویدند.

‏سربازی که کلاه هیتلر را پیدا کرد در 88 سالگی درگذشت

سرباز عادی دوران جنگ جهانی دوم، ریچارد مارویتزRichard Marowitz یهودی آمریکایی در حالی که کلاه سیلندر آدولف هیتلر را در دست دارد. (عکس از تیچینگ هیتوری مترزTeaching History Matters). آلبانی، نیویورک (آسوشیتد پرس)- وقتی ریچارد مارویتز یک کلاه سیلندر را در کمد آپارتمان آدولف هیتلر شهر مونیخ پیدا کرد، فقط یک روز بود از دیدن صحنه‏های وحشتناک داخائو Dachau گذشته بود.

وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

● پرونده‌ای برای تاریخ شفاهی فرماندهان دفاع مقدس در «نگین ایران»

● آماده‌سازی عناوین دیگری از مجموعه تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران

● «طلایه‌دار بیداری» و مجله تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس

● بررسی روایت‌های شفاهی قصه‌های مثنوی

● برگزاری کارگاه جامعه شناسی تاریخی ایران

● نگاهی به دو تابستان دهه 1340 در نهمین شماره فصلنامه پانزدهم خرداد

● منبع‌شناسي مطالعات تاريخ مطبوعات دوره پهلوي

● کمک‌هزینه‌ی پژوهش‌های تاریخ شفاهی (انگلستان)

● جایزه 75 هزار دلاری کتاب‌های تاریخی

نظریه تاریخ شفاهی-۱۱
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

---

لذا آن وقتی که ما به مرحلة تفسیر می‌رسیم تا حدودی از اصل مصاحبه فاصله گرفته‌ایم. اکثر پژوهشگران و مورخان اجتماعی که در حوزة تاریخ شفاهی فعالیت می‌کنند دوست ندارند مصاحبه‌های‌شان بدون تفسیر و ویرایش باقی بماند، خواه این امر به خاطر اهداف بازسازی تاریخی باشد یا به خاطر تحلیل تفسیری از آنها. اکثریت مورخان هنوز هم گزیده‌هایی را از مصاحبه‌های‌شان جدا می‌کنند و کلمات آنها را از متن وقوع‌شان بیرون می‌آورند. به خاطر عموم مخاطبان هم که شده قطعاً باید چنین متونی را ویرایش نمود. مثلاً دانیل جیمز، که از پروژة تاریخ شفاهی‌اش در میان کارگران کارخانة بسته‌بندی گوشت در آرژانتین سخن گفتیم، اقاریر مصاحبه‌شونده‌اش، دونا ماریا، را به طور وسیعی بازتولید می‌کند، اما روایت آن زن ترجمه، تبدیل، و حتی کوتاه و فشرده و در هیئتی نو عرضه می‌گردد.(1)     
در مرحلة نهایی که به تفسیر پروژه می‌رسیم سه الگوی تاریخ شفاهی برای ما قابل شناسایی است. نخستین الگو را «الگوی اجتماعی (مردمی) و یادآوری»(2)  می‌نامم. در این الگو، مصاحبة تاریخ شفاهی صرفاً به منظور احیای صداهای خاموش و تبدیل آنها به سند و سابقة تاریخی صورت می‌گیرد. هدف غایی در چنین پروژه‌هایی گردآوریِ مواد و مصالح تاریخ شفاهی است اما معمولاً واج‌نگاشت‌های متعددی تولید می‌کنند و گاهی هم برگزیده یا متن کامل مصاحبه‌ها را منتشر می‌سازند. درون‌داد نظری در این الگوی عملی غالباً‌ مختصر و ناچیز است و بیشتر بر احیای اطلاعات و ضبط صدای خاموشانِ جامعه پیش از مرگ آنها و دفن خاطرات‌شان تأکید می‌شود.(3) الگوی دوم معروف به الگوی استنادی(4) (محکمه‌پسند) است که تاریخ شفاهی را برای گردآوری اسناد و شواهد و مدارک، کاربرد اقاریر مصاحبه‌شوندگان به عنوان داده، ارائة اطلاعات برای اثبات یک برهان منطقی و جدلی و تولید مطالب روشنگر برای انتشار به خدمت می‌گیرد. تاریخ شفاهی بر مبنای این مدل گویی از متن وقوعش مثله شده و در قالب گزیده‌های مختصر و مفیدی که به خاطر شاخصیت و بیان شیوا و فراموش‌ناشدنی‌شان انتخاب شده‌اند، به مخاطب عرضه می‌گردند. تحقیقات رابرتز دربارة زنان که بدان اشاره کردیم در این مقوله طبقه‌بندی می‌شود. تحقیقات مشترک تامسون، وایلی(5)  و لومیس(6) دربارة ماهیگیران انگلیسی و همچنین نخستین پروژه‌های تاریخ شفاهی خودم نیز عموماً در این ردیف قرار می‌گیرند.(7) الگوی سوم دارای ویژگی‌های نظری است و به دو رویکرد فرعی قابل تقسیم است: رویکرد نظری محض که مواد و مصالح تاریخ شفاهی را در کسوت منابع قابل استناد به میدان می‌آورد تا پیاده کردن یک الگوی تحلیلی ویژه بدین طریق ممکن شود. مورخانی که تحلیل‌هایی از این جنس را در فعالیت خود به کار برده باشند اندک‌اند اما مصالح مصاحبة تاریخ شفاهی غالباً توسط پژوهشگران سایر رشته‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. خانم روث فینِگان،(8)  از کارشناسان ادبیات و نمایش‌های شفاهی است که با بهره‌گیری از تجربه‌های علمی و ذهنیِ حاصل از تحلیل روایت و همچنین مردم‌شناسی فرهنگی و زبان‌شناختی موفق به تجزیه و تحلیل اقاریر شخصی انگلیسی‌های ساکن در یک شهر جدید شده است.