تأملی بر آرشیو سازی تاریخ شفاهی آزادگان در ایران

خاطرات آزادگان از محورهای انسانی مهم تاریخ جنگ است که مراکز زیادی به طور پراکنده درگیر آن بوده و به تناسب زیرساخت‏ها، سیاست‏ها و نیازهای اطلاعاتی نسبت به ضبط آن در یک دهه گذشته اقدام نموده‏اند. فراتر از این که مطالب جمع‏آوری شده خاطره است یا تاریخ شفاهی بررسی کارهای انجام شده نشان می دهد که نهادها و مؤسسات مختلفی به آن توجه کرده‏اند.

تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد -۲

پس از افتتاح دانشگاه پزشکی مشهد، دانشکده ادبیات دومین دانشکده‏ای است که اقدام به پذیرش دانشجو می‏کند. دانشکدۀ ادبيات براي اولين بار در سال 1334ش اقدام به پذيرش دانشجو کرد؛ طبق اعلان دفتر دانشکده از صبح روز پنج‌شنبه دوم آذرماه 1334، در محل دانشکده واقع در خيابان جنت دائر گرديده، داوطلبان براي ثبت‌نام قطعي مي‌بايد به دفتر دانشکده مراجعه مي‌کردند.

ایران و ایالات متحده و یک نگاه درونی به گذشته ناکام و راهی به سوی صلح

کتاب سیدحسین موسویان از اعضای اسبق تیم مذاکره‏کننده هسته‌ای ایران با عنوان «ایران و ایالات متحده و یک نگاه درونی به گذشته ناکام و راهی به سوی صلح»(2) در ۳۶۸ صفحه توسط انتشارات بلومزبری انتشار یافت. موسویان سفیر اسبق ایران در آلمان تحلیل عمیقی از آنچه در مذاکرات بین دو کشور رخ داده، با نگاهی حاکمیتی عرضه کرده است.

کشف تاریخ گمشده

انجمن تاریخ ایالت وایومینگ (Wyoming State Historical Society) خواستار ادارة تبادل اطلاعات برای تاریخ شفاهی است. «خاطرات مردم حاوی اطلاعات بسیار زیادی دربارة گذشته است که از منبع دیگری در دسترس نیست.» در اتاق عقبی مرکز تاریخ غرب دانشکدة کاسپر، کتاب‌های قدیمی و روزنامه‌ها و سندها قفسة پرونده‌ها را پُر می‌کنند.

پسامدرنیسم و فلسفۀ تاریخ

فلسفه تاریخ نظریه‌پردازان مدرنیست و پست مدرنیست (خواه فیلسوف‌ها، خواه تاریخ‌دانان) در مسیرهای سراپا متفاوتی پیش می‌روند، مسیرهایی که ممکن است هم‌پوشانی‌هایی موقتی داشته باشند، اما هم‌گرایی آن‌ها آن‌چنان بعید است که برخی تمایل دارند به جای گفتگوهای مشترک، سرگرم تک‌گویی‌های موازی باشند.

ثبت خاطرات کهنه‏سربازان تاونتون پیش از آن که از دست بروند

تاونتون– ده‏ها نفر از سربازان تاونتون بزرگ برای بازگویی و ثبت تاریخی از تجربیات خویش در انجمن تاریخ اولد کالنی ثبت نام نموده‏اند. با این که کلیه جلسات پر شده‏اند، اما سازمان همچنان به دنبال کسانی است که علاقه‏مند به شرکت در این فعالیت هستند. انجمن تاریخ سیلور سیتی Silver City طرح تاریخ شفاهی خود را آغاز نموده تا سرگذشت مردان و زنانی را ثبت و ضبط نماید که در نیروهای ارتش خدمت کرده‏اند.

تاریخچه نخستین دانشکده سیاه‏پوستان پنجره‏ای رو به تاریخ باز می‏کند

دیوید بلکول (David Blackwell) جوان آفریقایی-آمریکایی که دارای مدرک دکترای ریاضی بود در سال 1942 برای تدریس در دانشگاه برکلی مصاحبه داد. او در آن سال استخدام شد اما استخدام او چند سالی بیشتر دوام نیاورد.

سرگذشت بی‏خانمان‏های آمریکایی

طرح تاریخی شفاهی برخی از سرگذشت های کمتر شنیده شده جامعه آمریکایی: افرادی که سرپناه دائمی ندارند را مستند سازی می‏نماید «ما هر مصاحبه را با پرسش در مورد اسم فرد، سن او و جایی که شب قبل را به سر برده آغاز می‏کنیم». مارگارت مایلز Margaret Miles طرحی را که در مرکز خدمات علوم انسانی سنت استفان St. Stephen's در مینیاپلیس Minneapolis هدایت می‏کند، با جمله فوق شرح می‏دهد.

نیروهای مذهبی در دوره پهلوی دوم -۲۴

بررسی رقابت‏های انتخاباتی مذکور حاکی است، نامزد جمعیت امر به معروف و نهی از منکر به نام شیخ مرتضی خلخالی که به آیت‏الله کاشانی گرایش داشت، در رقابت‏های انتخاباتی مجلس هفدم در تبریز، موفق به کسب آرای لازم نشد.

تاريخ شفاهی تصويری افغانی-آمريكايی شهر فرمونت

علاقمندی آیااوکاو ا Aya Okawa به فرهنگ افغانی در سال‏های اخیر بیشتر شده و در این مدت پی برده است که کمتر می‏توان به روایت تجربه مهاجرین افغانی-آمريكايی دست یافت. اوکه فارغ‏التحصیل رشته مردم‏شناسی تصویری است به همین دلیل تصمیم گرفت با آموزش افرادی که باور داشت بهترین راویان این فرهنگ بودند، یعنی خود افغانی-آمريكايی‏ها، این وضعیت را تغییر دهد.

وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

● «رادیو روزگار» هر هفته به تاریخ شفاهی می‌پردازد

● انتشار «تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام (ره)»

● تاریخ شفاهی مبارزات آیت‌الله انواری کتاب می‌شود

● تلاش برای عملیاتی شدن فعالیت‌های مجموعه تاریخی و اسنادی «مهتاب»

● نگارش کتاب نیروی مسلح دفاع مقدس

● خاطرات زندانیان سیاسی قبل از انقلاب در دو کتاب

● اعلام زمان ارسال اثر برای انتخاب کتاب سال دفاع مقدس

● گفت‌وگوهایی درباره وقایع مرداد 1342 تا فروردین 1343

● راه‌اندازی سایت گردآوری خاطرات کشف حجاب و واقعه گوهرشاد

● زندگینامه انتقادی مفاخر معاصر در مجموعه «یاد»

● ناصر تكميل‌همايون و محله كليميان تهران

● خاطرات سالمندان خوانسار و دامغان مستند می‌شود

● ترجمه خاطرات رولان بارت، زندان نوشته‌های بابی ساندز و گفت‌وگوهای تارکوفسکی

● تحقیق دانشجویان در غنا 

نظریه تاریخ شفاهی-۷
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی

---

متقابلاً کتابی موسوم به «داستان دونا ماریا: تاریخ زندگی، خاطرات و هویت سیاسی»(1) به قلم دانیل جیمز(2)  که در سال 2000 منتشر شده است، یک جامعة کوچک کارگری در آرژانتین عصر مدرن را مورد مطالعه قرار داده و حول محور اقاریر یک زن می‌چرخد. چند مقالة تفسیری نیز به این اثر افزوده شده که همگی به اصلی‌ترین سؤالات نظری پرداخته و کوشیده‌اند تا نگاه خواننده را به عمق موضوعاتی نظیر عاملیت فردی،(3)  تجربه‌های جنسیتی(4)  و سیاست‌های کارگری در این کشور ببرد. قلب این تحقیق را اطلاعات تجربی جدید دربارة شاغلین کارخانة بسته‌بندی گوشت و همچنین مبارزات کارگری و نظام حکومتی پرونیستی در آمریکای لاتین به تپش وامی‌دارد و البته دانیل جیمز اطلاعات مذکور را با تحلیل پیچیده و ماهرانة تاریخ شفاهی از منظر یک متدولوژی ممتاز و متمایز به خواننده منتقل می‌سازد. از نظر او:
«داستان زندگی ذاتاً برساخته‌ای فرهنگی است که از گفتمانی عمومی کمک می‌گیرد یعنی گفتمانی که ساختار خود را مدیون طبقات اجتماعی و قراردادهای جنسیتی است. مقولة یادشده در توسل به طیف وسیعی از نقش‌های ممکن، خودانگاره‌ها و روایت‌های موجود تردیدی به خود راه نمی‌دهد. پس اگر می‌خواهیم به عمق معنای این داستان‌ها راه یابیم و دربارة پیچیدگی‌های زندگی و تجربیات تاریخی روایتگران آنها منصفانه به قضاوت بنشینیم باید راه و روش خواندن داستان‌های مذکور و کشف نمادها و منطقِ مستتر در آنها را بیاموزیم.»(5)
دانیل جیمز در کتاب خود از فن تاریخ شفاهی برای پرده‌برداری از شواهد جدید استفاده کرده و بدین لحاظ در نوع خود شاهکار آفریده است، اما به ما نشان می‌دهد که ارائة یک تحلیل ظریف از اقاریر شخصی چگونه می‌تواند فهم عمیق‌تر و پرمایه‌تری از نحوة یادآوری، بازآرایی و بازسازی گذشته توسط مردم در زمان اکنون را موجب شود.
اما رابرترز و جیمز هر دو عضوی از رشتة تاریخ شفاهی هستند و هر چند شیوه‌های تحلیلی‌شان وجوه مشترکی با هم ندارند، اما از این نظر که خود را نسبت به حفظ ارزش اقاریر شخصی و فنون عملی تاریخ شفاهی متعهد می‌دانند، در یک جبهه فعالیت می‌کنند.