به تازگي از دیدن بحثي جالب در يك صفحه اعلان اينترنتي درباره تاريخ موهاوك (Mohawk) [شاخهای از سرخپوستان آمریکا.م] لذت بردم. در اين بحث حاميان تاريخ مكتوب و سنن شفاهي در برابر هم صفآرايي كرده بودند. پس از خواندن همه اين بحث من واقعاً مجبور شده بودم درباره آن و راهي كه ما سعي داريم واقعيت را كشف كنيم و به صحت منابع تاريخي پي ببريم، بيانديشم.
براي يافتن واقعيت و صحت در دانش سنتي و تاريخ ما بايد اطلاعات زيادي را از منابع گوناگون جمعآوري كنيم. این منابع ممكن است از مكانهاي مختلفي آمده باشند از جمله مصاحبههايي با تجربه آموخته و شخصي و بله با واژه مكتوب. در حالي كه كار جمعآوري اطلاعات ممكن است گاهي اوقات سخت و زمانبر باشد، سخترين بخش در جستجو دانش رمزگشايي واقعيت و تشخيص صحت آن است. براي دستيابي به اين مهم فرمول زير ميتواند در اين مسير به ما كمك كند.
با استفاده از عناصر ضربالمثل معماي جيگسا jigsaw، دانش روشنگري غيرقابل استخراج و تكهتكۀ به هم پيوسته است كه تنها زماني كه مجموعهاي از اعضاي اين معما به درستي در كنار هم قرار گيرند واقعيت و صحت آنها تشخيص داده خواهند شد. تكههاي اين معما (كه استعارهاي از اطلاعات با تحقيق بدست آمده است) در اشكال و اندازههاي مختلف هستند كه برخي ا ز آنها دقيق و موثق هستند و برخي ديگر ممكن است حاوي كمترين مقدار اطلاعات صحيح باشند. اما به موقع با استفاده از استدلال مقايسهاي و حساب عمومي، شباهتها و سازگاريها الگويي را مشخص خواهد كرد كه ما را به تناسبي مناسب براي اين عناصر تاريخي رهنمون خواهد ساخت و در نهايت راز اين معما گشوده خواهد شد. با استفاده از اين فرمول میتوان قطعاً از همه اطلاعات بهره برد. همه آن چه كه در اين زمينه مورد نياز است هنگام دستيابي به منابع و هنگام تحليل آن، هشيار بودن است.
واژه مكتوب ابزاري ارشمند است و تهديدي براي سنت به شمار نميرود زيرا با خود و هنگام استفاده از آن هر دوي مسئوليت و احتياط را به همراه دارد. با اطمينان اگر افرادي مانند ست نيوهاوس (Newhouse Seth) يا جان نورتون (John Norton) از گزارشهاي خود رونويسي نكرده بودند، مردم قطعاً بيشتر دانشي را كه با نسل آنها از بين ميرفت از دست ميدادند. علاوه بر اين اگر به خاطر نژادشناساني مانند هوراتيوهاله (Horatio Hale) نويسنده كتاب آداب ايروكويس (Iroquois Book of Rites) نبود، شوراي تسليت (Condoling Council) در سال 1964 احتمالاً قادر به تكميل نصب قسمتهاي مهم موهاك (Mohawk) در كانهساتاكه (Kanehsatake) نبودند. اين تنها يك مورد بود كه كتابي در واقع مراسمي را ثبت كرد، اما تنها مثالي بود كه براي نشان دادن بيفايده بودن واژه مكتوب لازم بود. به يك معنا واژه مكتوب تمديدي است از خطوط تصويري قديمي كه روي ستونهاي چوبي حضور و غياب و يا اظهار تسليت به منظور كمك به از بر خواندن سخنران ظاهر میشوند. كتابها اين امكان را براي ما فراهم میكنند كه لحظهاي ثابت از تاريخ را مورد بررسي قرار دهيم و محتويات آن را از ديدگاهي متفاوت تحليل كنيم.
با اين وجود در برخود با واژه مكتوب كه مستلزم مقداري هوش از طرف خواننده است بايد مقداري احتياط به خرج داد. به ويژه نوشتههاي تاريخي ممكن است نادرست، فردي و جعلي باشند. گاهي اوقات شرايط اجتماعي نويسنده ممكن است به صورت ناآگاهانه بر واقعيت و صحت واژگان وي تاثير بگذارد و شايد اثري فاسد و گمراه كننده بر جاي بگذارد.
براي نمونه كتاب روابط يسوعيون نوشته پدر لافيتاو (Father Lafitau) ميتواند امكان يك بررسي دقيق از ايروكوياي Iroquoia قرن هفدهم را فراهم كند. اما هنگام مطالعه اين كتاب بايد واژگان قديمي و گاهي اوقات موهني را كه به همراه تهمايههاي مذهبي مورد استفاده قرار ميگيرند و تا حد زياد واقعيت و صحت بعدي را تحت تاثير قرار ميدهند تشخيص داد. در واقع اين واژگان و عقايد اجتماعي نويسندهاي كه زبان نوشتارياش زبان مادري وي نيست در خصوص نوشته وي حكم به احتياط ميكند زيرا مشاهدات ثبت شده اين نويسندهها منعكسكننده رابطهاي از تجربيات داخلي آنها نيست.
نمونهاي ديگر از تاثير شرطي را میتوان در دست نوشته ست نيوهاوس Seth Newhouse پيدا كرد كه در آن شرايط اجتماعي و سياسي گرند ريور (Grand River) بر شيوه اي كه وي اطلاعاتش را توصيف كرده تاثير زيادي گذاشته است. در ادامه نسخه خلاصه شده پاركر (Parker) از دست نوشته نيوهاوس تبديل به فراگيرترين و محفوظ ترين نسخه از قانون اساسيهادنونسائوني (Haudenosaunee Constitution ) شد. تبعات اين موضوع متاسفانه عقيدهاي منفرد را پشت سندي مملو از نادرست بودن و فساد تقويت كرد. آن چه در مورد دست نوشته نيوهاوس اتفاق افتاد منعكسكننده جنبه منفي ديگري از اطلاعات مكتوب است و اين جنبهي تمايل به بسيار وابسته شدن و محترم متون مقدس است. به همين شيوه است كه مسيحيان به انجيل مقدس مينگردند، ما در نهايت در مورد معناشناسي و تفسير به عنوان مواردي كه با ماهيت واقعي اين پيام تعارض دارند توقف میكنيم.
سنت شفاهي تا حد زيادي قديمترين شيوه برقراري ارتباط است و براي يافتن دانش ضروري است. به يك معنا سنت شفاهي تكهاي زنده و روان از تاريخ است. تاريخ همچون زندگي رشد خواهد كرد و ادامه خواهد يافت از اين رو چه چيز بهتر از اين است كه اطلاعات تاريخي را از طريق سنت شفاهي ذخيره كنيم. با اين شيوه اطلاعات از كساني دريافت خواهد شد كه خود آنها را تجربه كردهاند و داستانهاي خود را با احساسات انساني و همدردي كه هنگام خواندن كتابها احساس نخواهد شد مربوط خواهند كرد.
مشكل اوليه در مورد سنت شفاهي احتمال ساختگي بودن عمدي و فساد ناآگاهانه آن است. در واقع بايد در مورد گوينده مراقب بود و شرايط كلي زندگي وي را كه به صورت بالقوه براي گزارشش تاثير میگذارد، در نظر گرفت. گاهي اوقات برخي ممكن است تحت تاثير عواملي خارجي براي ساختن گزارشي به منظور پيشبرد برنامه خود قرار گيرند. براي نمونه هنگامي كه مرحوم رئيس جيك توماس (Chief Jack Thomas) اغلب دانشش را در زمينه كايانره كوا (Kaianere Ko:a) با دستيارانش و جنگسالاران مربوط ميكرد وي در اين ميان معمولاً نظري فردي را از جانب جامعه جنگجويان ارائه ميكرد موضوعي كه به نظر میرسيد به منظور تاكيد و تعبير عناصر تاريخي كه موضع سياسي وي در اين خصوص را توجيه میكرد بوده است.
با اين حال به احتمال زياد بيشتر افراد از روي بدخواهي هيچ قصدي براي مخدوش كردن واقعيت و يا صحت گزارشها ندارند و اين گونه موارد اغلب نتيجه فراموشكاري ناخودآگاه يا برداشت اشتباه است. اين عوامل باعث میشود در جستجود براي دانش سنت شفاهي گاهي اوقات غير قابل اعتماد اما با اين حال بخشي جدايي ناپذير باشد.
بنابراين مهم است كه ارزش هر دوي آثار مكتوب و سنت شفاهي را بپذيريم زيرا از هر دوي آنها به طور مساوي میتوانيم اطلاعات كسب كنيم. نبايد يكي را بر ديگري ترجيح داد زيرا هر دو ابزاري نمادين براي دستيابي به واقعيت و صحت در روشنگري تاريخي و فرهنگي هستند. دانشجو فقط لازم است به جايگاه خود در پازل بزرگ دانش دسترسي پيدا كند.
پيش به سوي اخبار خوب از صلح و قدرت!
توماس دير
Thomas Deer
teyowisonte@hotmail.com
ترجمه: محمد ایوبی
