کتاب "فلسفه انتقادی تاریخ" به قلم دکتر سیدابوالفضل رضوی به همت سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برای نخستین بار منتشر شده است.
فلسفه انتقادی تاریخ از اقسام فلسفه علم است و از پیوند میان فلسفه و تاریخ حاصل می شود؛ بنابراین از جمله فلسفه های مضاف قلمداد می شود و به لحاظ معرفت شناسی در حوزه معرفت شناسی مقید مورد مطالعه قرار می گیرد.
در فلسفه انتقادی از منظر معرفت شناسی به تاریخ پرداخته می شود و حوزه ای است که با تاریخ نگاری، هم پوشی و تداخل دارد. این حوزه معرفتی، از ارتباط متقابل مورخ و گذشته تاریخی و تداخل افق های زمانی حال و گذشته به وجود می آید و شناخت و تحلیل تاریخ را در پرتو نگرشی ساختاری و نظام مند مورد نظر دارد.
کتاب فلسفه انتقادی تاریخ که نتیحه تلاش علمی دکتر سیدابوالفضل رضوی است، به ساز و کار پیدایش و تحول علم تاریخ می پردازد. برخلاف فلسفه نظری تاریخ که سابقه ای بس طولانی داشته و می توان سابقه آن را تا شروع حیات جمعی انسان و دغدغه وی نسبت به هستی و حیات به عقب برگرداند؛ فلسفه انتقادی تاریخ، دانش جدیدی است که در قرن بیستم به بار نشسته و به مباحثی چون عینیت و جایگاه امر واقع در تاریخ، علیت در تاریخ، تبیین در تاریخ، تعمیم و قانون مندی در تاریخ، تفسیر در تاریخ، روش شناسی تاریخی و جایگاه رویکردهای مختلفی از قبیل رویکرد پوزیتیویستی و هرمنوتیکی در تاریخ می پردازد.
این کتاب در 2 بخش و 4 فصل تنظیم شده که مطالب هر فصل بنا بر ملاحظه های کیفی، به لحاظ کمی برابر نیستند و در حکم ضرورت فصل دوم بخش دوم طولانی تر از دیگر فصل ها است. فصل اول بخش نخست به مفهوم پردازی درباره موضوع پرداخته و ماهیت فلسفه تاریخ، موضوعیت آن، نسبت میان تاریخ و فلسفه، سابقه طرح موضوع و ابهام هایی را که در این عرصه وجود دارد، مورد نقد و بررسی قرار می دهد.
در ادامه بر پایه تقسیم بندی رایج در فلسفه تاریخ، دو برداشت متفاوت که با عنوان های فلسفه نظری و فلسفه انتقادی تاریخ از آنها یاد می شود، مطرح شده و جایگاه نگرش های دوری و خطی در فلسفه نظری آمده است. فصل دوم این بخش در حکم ضرورتی که پژوهش های حاضر در حوزه فلسفه تاریخ کمتر بدان پرداخته اند، ضمن طرح پیشینه و سابقه مباحث مربوط به فلسفه انتقادی تاریخ و بررسی سهم دیدگاه ها و مکتب های تأثیرگذار در سیر تعالی معرفت تاریخی در قرون جدید، با رویکرد انتقادی نگرش های سلبی درباره جایگاه معرفتی تاریخ را بررسی می کند و دیدگاه تاریخی اندیشمندانی چون ارسطو در دنیای باستان و دکارت در رأس قرون جدید را مورد نقد و نظر قرار می دهد.
علم تاریخ در افق پست مدرنیست و رهاوردی که نگرش های پست مدرنی در حوزه معرفتی تاریخ به همراه داشته، آخرین مبحثی است که در فصل دوم بخش اول بررسی شده است. فصل اول بخش دوم با عنوان روش شناسی و ساز و کار معرفتی تاریخ، نخست جایگاه تاریخ را در نسبت میان علم و معرفت برسی می کند و آنگاه با در نظر داشتن ساز و کار پیدایش علوم به طور کلی، به ساز و کار تکوین و تحول علم تاریخ می پردازد و آن گاه این پرسش مهم را جست و جو می کند که آیا تاریخ علم است یا خیر؟
در ادامه، اهمیت و جایگاه روش شناسی در تاریخ را با اهتمام به دیدگاه های پوزیتیویستی و ایدئالیستی بررسی می کند و سپس همگرایی میان تاریخ و علوم اجتماعی و اهمیت درک بین رشته ای در تاریخ را مورد نظر قرار می دهد. فصل دوم این بخش با عنوان مبادی و مبانی فلسفه انتقادی تاریخ مباحث مهمی همچون عینیت، علیت، تبیین، تعمیم و قانونمندی و تفسیر در تاریخ را با در نظر داشتن دیدگاه ها و نقطه نظرهای مختلف مطرح در هر حوزه بررسی می کند؛ به خصوص در مبحث تفسیر در تاریخ ارتباط هرمنوتیک و معرفت تاریخی بررسی شده و اهمیتی که رویکردهای هرمنوتیکی می توانند به عنوان روشی در فهم بهتر معرفت تاریخی به کار بیایند را مورد نظر قرار داده است. در این مبحث ضمن شرح پیشینه و سیر تحول هرمنوتیک، در هنگام طرح دیدگاه های اندیشمندان مختلف، به اقتضای بحث، بررسی ارتباط آرای هرمنوتیست‌ها و چگونگی تأثیرگذاری آنها در شأن معرفت تاریخی موردنظر بوده است.
یاداور می‌شود، کتاب فلسفه انتقادی تاریخ به قلم دکتر سیدابوالفضل رضوی در قطع رقعی، 356 صفحه، 2000 نسخه و بهای 7000 تومان برای نخستین بار به همت سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
منبع: خبرگزاری مهر
