|
سفرنامه برادران امیدوار
 |
کتاب سفرنامه برادران امیدوار عنوان آشنایی برای مورخین و جهانگردان ایران است و همین آشنایی باعث شده که کار مرور این کتاب سخت تر بشود. اگر بخواهیم به شیوه معمول به این کتاب ارزشمند بپردازیم، تکرار مکررات کرده ایم و نهایتا به خواننده را به فشردن یک کلید و گذر از صفحه تاریخ شفاهی وادار می‌کنیم. این مسئله و همچنین وجود درگاه اینترنتی برادران امیدوار، موزه آنها در مجموعه کاخ سعد آباد و دهها گزارش موجود در باره کتاب سفرنامه آنها در فضای مجازی، ما را بر آن می‌دارد که با نکته سنجی و نگاهی جدید پا به دنیای خاطرات برادران امیدوار بگذاریم. نگاهی که در ابتدا به دنبال انگیزه چنین سفری می‌گردد تا خود سفر.
آنطور که منابع نشان می‌دهند، آتش شوق این سفر ده ساله یک شبه شعله ور نشده بود. برادران امیدوار، مخاطرات خود را در ابتدا با عضویت در باشگاه کوهنوردی نیرو و راستی(دماوند امروزی) آغاز کرده بودند. صعود به قله‌های سهند و سبلان، دماوند از جبهه شمالی، دره یخ آر، تخت سلیمان، علم کوه از جبهه شمالی و جنوبی، از مخاطراتی بودند، که این دو برادر به همراه باشگاه نیرو و راستی انجام دادند.
انگیزه مضاعف بعدی را یک دوچرخه سوار فرانسوی به نام لیونل برانس به آنها داد. در زمانی که عیسی امیدوار عضو باشگاه کوهنوردی بود، " لیونل برانس" Lionel Brans که قصد داشت با دوچرخه از پاریس به "سایگون" Saigon پایتخت ویتنام جنوبی برود و در مسیر راه از تهران گذشت و مورد استقبال بچه های کوهنورد باشگاه قرار گرفت. این ملاقات دلیلی شد برای عیسی امیدوار تا در سال 1330 شمسی، با یک دوچرخه کورسی ساخت کارخانه پژو (26 Peujeot) راه مرزهای غربی ایران را پیش بگیرد تا سر از کشورهای ترکیه، سوریه و عراق درآورد. حال باید این نکته را هم در نظر بگیریم که جاده های آن زمان اغلب شوسه بودند و امکانات جاده ای در حد صفر بود. با این وجود عیسی امیدوار مشکلاتی همچون برف و باران های بی موقع در مسیر آنکارا را پشت سر گذارد. این سفر با عبور از شهرهایی همچون آنکارا، استانبول، حلب، دمشق، بغداد، سامرا، کربلا و نجف، به مرزهای خسروی ایران منتهی شد تا پس از چهار ماه، عیسی امیدوار را مجددا به تهران برساند.
عبدلله نیز در سال 1331 ه. ش پس از گذشت 6 ماه از سفر عیسی، به همراه دوستش با دوچرخه از تهران به سمت شمال و خراسان حرکت نمودند و با عبور از حاشیه کنار کویر لوت ، بیرجند ، قائن ، زاهدان به بندرعباس رفتند و سپس به سمت غرب ایران ، همدان ، اراک و.... در نهایت به تهران رسیدند. انگیزه سفر اصلی پس از این سفرها بوجود آمد که در سال 1333 محقق شد.
عیسی و عبدالله امیدوار در یک روز مطبوع آفتابی (صفحه اول کتاب)، در سال 1333 سفرشان به دور دنیا را با دو دستگاه موتور سیکلت ماچلس (Matchless) انگلیسی آغاز کردند. خود عیسی امیدوار درباره دلیل انتخاب موتور سیکلت اینگونه می‌گوید: «ما برای این موتورسیکلت را انتخاب کردیم که بتوانیم به همه کوره‌راه‌ها سرک بکشیم و راحت بتوانیم سوار کشتی‌ها شویم. مطمئنا اگر از ناخدای یک کشتی می‌‌خواستیم موتور سیکلت های ما را حمل کند، این کار را انجام می‌داد. اما اگر سفر را به‌وسیله اتومبیل آغاز می‌کردیم مشکلات زیادی برایمان به همراه داشت و دستمان بسته می‌شد. البته برادرمان موسی هم موتور سیکلت بزرگی داشت که قبل از سفر از آن استفاده می‌کردیم.»
سفر به سمت شرق آسیا آغاز میشود و آنها با گذشتن از افغانستان ، پاکستان ، سیلان ، هندوستان ، تبت ، برمه ، مالایا ، سنگاپور و اندونزی به سواحل اقیانوس آرام می‌رسند. سپس به استرالیا ، زلاند نو (نیوزیلند) ، فیلیپین ، ویتنام جنوبی ، کامبوج ، سیام ، هنگ کنگ و ژاپن می‌روند.
از آنجا راه سرزمینهای شمالی را پیش می‌گیرند و شش ماه را در آلاسکا و قطب شمال سر می‌کنند.
مقصد بعدی قاره امریکاست که از کانادا آغاز میشود و به آمریکا در امریکای شمالی منتهی میشود.
اما نیمه جنوبی امریکا یکی از پرحادثه ترین بخشهای سفر آنها را رقم می‌زند مکزیک ، گواتمالا ، السالوادور ، کاستاریکا ، پاناما ، کلمبیا ،اکوادور ، پرو ، بولیوی ، شیلی ، آرژانتین ، اروگوئه ، پاراگوئه ، برزیل کشورهایی هستند که برادران امیدوار نواحی گمنام و اسار آمیز انها را برای سفر انتخاب کردند.
مسیر برگشت برادران امیدوار شامل کشورهای انگلستان ، فرانسه ، آلمان ، اتریش ، سوییس ، ایتالیا ، یوگوسلاوی ،یونان و ترکیه است. در نهایت نیمه اول جهانگردیهای این دو برادر در سال 1340 به پایان می‌رسد.
در همین سال شرکت سیتروئن فرانسه، یک خودرو از سری دوسیلندر سبک استیشن محصولات خود -Citroen Acadiane که در ایران به ژیان معروف بود - را به برادران امیدوار هدیه داد. قابلیتهای صحرانوردی این خودروی سبک و انگیزه دو برادر برای فتح ناشناخته های قاره افریقا دلیلی شد تا در همان سال قصد سفر به افریقا کنند.
آنها از جنوب ایران وارد وادی های کویت و عربستان شدند و پس از به جا آوردن اعمال حج، دریای سرخ را قطع کردند تا وارد سودان و اوگاندا شوند. سپس به سمت جنوب آفریقای شرقی رفتند تا به جایی که امروزه کنیا نامیده میشود رسیدند. کشور زنگبار ( تانزانیای فعلی) مقصد بعدی برادران امیدوار بود تا در آن سامان با شیرازیهای زنگبار – که نوادگان تاجری کازرونی به نام حسن بن علی بودند – دیدار کنند. کنگو، زیمبابوه (آن زمان رودزیا نامیده می‌شد)، افریقای جنوبی، آنگولا، چاد ،کامرون ، نیجریه ،غنا، ساحل عاج ، گینه، الجزایر، موریتانی و نهایتا مراکش در شمال آفریقا مقصدهای بعدی جهانگردی این دو برادر در قاره سیاه بودند. سفر برادران امیدوار به افریقا سه سال طول کشید. این سفر، آخرین سفری بود که دو برادر با هم به اکتشاف پرداختند. پس از این سفر، برادر کوچکتر، به شیلی رفت و در آنجا سکنی گزید و عیسی در ایران ماند.
مدتی بعد (احتمالا سال 1344) عیسی امیدوار به تنهایی راهی هند و پاکستان میشود و از طرف دیگر عبدالله امیدوار که دیگر ساکن شیلی شده بود،در سال 1345 به اتفاق یک گروه علمی‌سفری به قطب جنوب می‌کند.
از نکات جالب سفرنامه برادران امیدوار، سلیقه آنها در انتخاب مکان سفر است. آنها نه به دنبال رزق و برق شهر ها، بلکه به دنبال نواحی بومی‌و سنتی کشورهای مختلف بودند. از این رو به محض ورود به هر کشور، آدرس نواحی بومی‌نشین و قبیله نشین آن را می‌گرفتند و سعی می‌کردند حداقل چند ماهی را در میان آن قبایل – که عمدتا بدوی بودند – زندگی کنند و با آداب و رسومشان اخت پیدا کنند. یادداشت عیسی امیدوار بر جلد کتاب، گواه همین نکته است. البته این دو برادر توقف هایی را هم در شهرهای مختلف و دانشگاههای بزرگ انجام می‌دادند تا اکتشافات، عکسها و فیلمهایی که از زندگی با بومیان مناطق مختلف بدست آورده بودند را با محققین درمیان بگذارند و در کنار آن هزینه سفرهای آتی خود را تامین کنند. این مطالب در مجلات مختلف ایرانی و خارجی به صورت پیوسته به چاپ می‌رسید. در ایران هم مجله اطلاعات هفتگی نقش به سزایی در انعکاس اخبار سفر این دو بر عهده داشت.
برادران امیدوار در کنار جهانگردی، به نوعی در نقش سفیر ایران هم ظاهر می‌شدند. آنها به محض امکان با رؤسای جمهور، نخست وزيران، پادشاهان و شخصيت های فرهنگی کشورهای جهان ديدار می‌کردند و علاوه بر معرفی خود و زادگاهشان، از تجربیات خود برای این مقامات صحبت می‌کردند. ظاهر شاه(پادشاه وقت افغانستان)، دکتر سوکارنو ( رئیس جمهور اندونزی)، خانم ایندریا گاندی (نخست وزیر هند)، ملک سعود(پادشاه عربستان) از جمله افرادی هستند که تصویر آنها در کتاب به چاپ رسیده است.
نکته دیگر دقتی است که آنها برای کشف ریشه های ایرانی در مقاصد خود دارند، شیرازیهای زنگبار، زرتشتیان یا پارسیان هند و هنگ کنگ، ارامنه ایرانی ساکن در اندونزی و حتی افاغنه مقیم استرالیا، هیچ کدام از نگاه و قلم این دو برادر مخفی نمانده اند.
به نظر می‌رسد که امیدوارها فقط به نقاط کمونیست نشین دنیا، از جمله چین و شوروی، سفر نکرده اند که آن هم شاید به دلیل شرایط کشورهای کمونیستی در دوره پس از جنگ جهانی و اواسط جنگ سرد بوده است. البته در کتاب (صفحه 186) و در قسمتی که به سفر هنگ کنگ پرداخته شده، اشاره میشود که در صورت سفر به چین و خوردن مهر این کشور به پاسپورت این دو برادر، ورود آنها به خاک امریکا ممنوع می‌شد.
سفرنامه برادران امیدوار از جنبه سیاسی هم کاربرد دارد. آنها در دوره پس از جنگ جهانی به جهانگردی می‌پردازند و خوشبختانه پس از ورود به هر کشور، گذری هم به تاریخ آن دارند. علاوه بر اینکه شرایط خاص آن زمان را هم توضیح می‌دهند. اگر با نگاه سیاسی و تاریخی کتاب را تورق کنیم، در ویتنام، افغانستان، فیلیپین و به‌ویژه در کشورهای مستعمره افریقایی، به اهداف خوبی خواهیم رسید. چون بسیاری از سرزمینهایی که در آفریقا از آنها نام برده شده، در آن زمان یا مستعمره بودند و یا در حال بازپس گیری استقلال خود بودند که افریقای جنوبی مهمترین آنهاست.
کتاب با زبان یک سفرنامه پر از حادثه نگاشته شده است. حتی عناوینی هم که برای فصول این کتاب انتخاب شده اند ماجراجویانه هستند و ما را به یاد کتابهای ژول ورن می‌اندازند: جایی که جهنم سبز نام دارد، جاده وحشت، دلهره و مرگ، مسافر یخ زده قطب جنوب، در سرزمین افسانه آمیز خورشید پرستان، سرزمین برده فروشان و .... حتی قلم نگارنده نیز به همین سبک ساییده شده است.
البته شرایط زمان را نمی‌توان کتمان کرد. بخصوص اینکه سطح اطلاعات و سواد مردم شصت سال پیش قابل قیاس با مردم امروزی نیست. ما حتی نمی‌توانیم خود را با 20 سال پیش خودمان مقایسه کنیم. امروزه به یمن وجود اینترنت، و انواع شبکه های تلویزیونی، به راحتی می‌توانیم به اطلاعات و تصاویری چندین برابر کتاب سفرنامه برادران امیدوار از مناطق گوناگون بدست آوریم. حال آنکه در دهه چهل، چاپ چنین اطلاعاتی همانند یک معجزه می‌نمود و این نوع نگارش جذابیتش را دوبرابر می‌کرد. در کنار این موضوع، برادران امیدوار جزو اولین هایی بودند که دست به چنین اکتشافاتی می‌زدند و همین نکته ارزش کار آنها را چند برابر می‌کند. در انتها باید گفت، با وجودی که لایه نازکی از غبار زمان به سفرنامه برادران امیدوار نشسته است، هنوز هیچ کس نمی‌تواند کتمان کند که خواندن این کتاب برایش جذابیت، اطلاعات و تازگی نداشته است.
آن طور که در درگاه اینترنتی برادران امیدوار آمده است، کتاب سفرنامه برادران امیدوار ، نخستین بار در سال 1334 شمسی به چاپ رسیده و تا کنون به چاپ پنجم رسیده است. هم اکنون امتیاز چاپ آن بر عهده انتشارات جمهوری است و چاپ آخر آن در سال 1386 و در 776 صفحه منتشر گشته است.
احمدرضا امیری سامانی
|
