یکی از معدود طرحهای پژوهشی تاریخ شفاهی که میتواند به نقش اساسی مردم در مسائل سیاسی بپردازد «تاریخ شفاهی انتخابات» است. پرداختن به موضوعی مهم در یکی از بزرگترین رقابتهای سیاسی کشور که موجب میشود آراء و نظرات افرادی که در این امرنقش اساسی دارند روشن شده و تجربهای تلقی شود برای حال و آینده.
تفاوت اساسی این موضوع تاریخ شفاهی با دیگر موضوعات انجام شده در موقعیت و زمان انجام طرح است. در دیگر طرحهای تاریخ شفاهی معمولاً مدت زمانی از رویداد یا اتفاق مورد بررسی گذشته است و مصاحبهکننده احتمالاً آن شرایط درک نکرده و بر اساس مطالعاتی که داشته است به موضوع احاطه پیدا میکند. در طرح «تاریخ شفاهی انتخابات» مهمترین مسئلهای که جریان دارد این است که پژوهشگران میتوانند در شرایط امروز نسبت به ثبت تاریخ برای آیندگان اقدام کنند. یعنی هم مصاحبهکنندگان و مصاحبهشوندگان در زمان حال به ریشهیابی و بررسی شرایط موجود میپردازند. هرچند این موضوع خالی از آسیب نیست و مسائل حاشیهای میتواند اثرات نامطلوبی روی موضوعات ثبت شده داشته باشد، ولی قطعاً نگاه تاریخی و مستندسازی انتخابات در یک شهر میتواند پژوهشی جدید در مطالعات تاریخ شفاهی ایران محسوب شود. مسئله مهمی که تا کنون دور از دید آرشیوهای تاریخ شفاهی بوده است و شفاهیکاران چندان به آن نپرداختهاند. علیرغم ضرورت انکارناپذیر و اساسی این گونه طرحها برای امروز، این پژوهشها به خاطر روبرو بودن با محدودیت زمانی فرصت انجام طرح پژوهشی، با مشکلاتی خواهند بود.
نخست اینکه این طرح باید به صورت گروهی انجام شود یعنی عدهای از مصاحبهکنندگان درنقاط مختلف یک شهر نسبت به ثبت این موضوع در قالب طرحی مشترک اقدام به مصاحبه نمایند. انجام مصاحبههای مستمر با نامزدها و مسئولان ستادهای انتخاباتی میتواند موضوع مورد نظر را تبیین نماید.
آنچه در این طرحها مورد نظر است نگاه جزئی به مسئله است و قطعا کلی گوییها نمیتواند به اهداف طرح پژوهشی کمک نماید. مصاحبهکنندگان باید با خطوط کلی طرح آشنا شده و افراد مورد مصاحبه با اهداف و برنامههای «تاریخ شفاهی انتخابات» آشنا شوند. این موضوع موجب میشود تا هرآنچه در ذهن مصاحبهشوندگان وجود دارد ثبت شود و احیاناً صحبتهایی که جنبه شعاری دارد، مورد نظر مصاحبه کنندگان قرار نگیرند.
بخش اول مصاحبهها باید در روزهای تبلیغات انجام شود و تلاش در این راستا باشد که از تمام قابلیتهای موجود در جهت مستند نمودن انتخابات در یک شهر استفاده شود.
مهمترین اهداف «تاریخ شفاهی انتخابات» عبارتند از:
1- جمع آوری سخنرانی نامزدهای انتخاباتی
در هر دوره از انتخابات صدها ساعت سخنرانی و جلسات پرسش و پاسخ در گوشه و کنار شهرها انجام میشود. جمعآوری و آرشیو این موارد میتواند کمک مهمی به طرح نموده و پژوهشگر را با زوایای مختلف انتخابات آشنا نماید.
2- آرشیو عکس و پوسترهای انتخاباتی
عکس و پوسترهای تبلیغاتی، بخصوص شیوههای تبلیغات در داخل شهر میتواند موضوع مهمی باشد تا با جمعآوری آن به جزئیات تبلیغات بخصوص شعارها و زندگینامه نامزدهای انتخابات آشنا شد.
3- مصاحبه با نامزدهای انتخابات و تحلیل آنها دربارۀ شرایط موجود
یکی از قسمتهای اصلی طرح «تاریخ شفاهی انتخابات»، مصاحبه با نامزدها و ثبت نظرات آنها دربارۀ موضوع انتخابات است. اگر شرایط موجود ایجاب کند میتوان به تحلیلهای قابل توجهی نیز دست یافت.
4- مصاحبه با مسئولان ستادهای انتخاباتی
مسئولان ستادهای انتخاباتی و مشاوران تبلیغاتی میتوانند دیدگاه کلی و اتفاقاتی که در ستادهای انتخاباتی به وقوع پیوسته است را بیان نموده و مصاحبه کنندگان آن را ثبت نمایند.
5- مصاحبه با عموم مردم
از جمله مواردی که میتواند به دیدگاه گروههای مختلف بپردازد مصاحبه با بخشی از مردم دربارۀ انتخابات و جریان تبلیغات در یک شهر است. ثبت نظرات گوناگون این امکان را به پژوهشگر تاریخ شفاهی میدهد تا با افکار متفاوت آشنا شده و در تحلیل موضوع بهتر ارائه نظر نماید.
6- گردآوری و تحلیل نشریات در موضوع انتخابات
با توجه به اینکه موضوع انتخابات دور از دید رسانهها نیست، جمعآوری بریده جرائد دربارۀ انتخابات میتواند موضوع را از نگاه نشریات مورد بررسی قرار دهد.
محورها و مداخل کلی مصاحبه را میتوان در موارد زیر خلاصه نمود.
- ثبت نظر مردم نسبت به انتخابات
- بررسی ائتلافها، احزاب موثر در انتخابات، نحوه ورود افراد به ائتلافها و حمایتها
- آگاهی ازهزینههای انتخابات
- ثبت شعارهای انتخاباتی و وعدهها
هر یک از افرادی که بعنوان نامزد انتخاباتی حضور دارند تلاش میکنند با طرح شعارهای زیبا به اهداف و برنامههای خود اشاره کنند. شعارهای انتخاباتی برگرفته از طرز بینش و تفکر فرد نسبت به یک موضوع خاص است.
در مرحله دوم طرح که بعد از انتخابات و نهایی شدن نتایج انتخابات شکل میگیرد، پژوهشگر به سراغ دو گروه از افراد مورد نظر میرود: نخست افرادی که بیشترین رای به خود اختصاص داده و در واقع پیروز انتخابات هستند و دوم گروهی که ناکام بوده و نتوانستهاند پیروز باشند. تحلیلها و نگاه این دو گروه میتواند به نتایج طرح کمک کند.
فوائد طرح: با توجه به اینکه موضوع در زمان حال انجام میشود به بسیاری از جزئیات هم پرداخته میشود. اما عمده مشکل این گونه طرحها شعارگونه بودن و حواشی موضوع است که با توجه به محدود بودن زمان اجرای طرح، قطعاً با آسیبهایی همراه خواهد بود.
غلامرضا آذری خاکستر
