شماره 181    |    7 آبان 1393

   


ماه محرم در خاطرات و تاریخ شفاهی

ماه محرم در فرهنگ تشیع یادآور حماسه خونین حسینی است، حماسه‏ای که فرهنگ عاشورا را سینه به سینه منتقل و دستاوردهای آن را برای مسلمانان ارزشمند و مهم کرده است. اصولاً محرم و حوادث تاریخی آن به خاطر تقدس، بیشتر درجنبه‏های روایی و شفاهی نمود پیدا کرده‏اند. هرکس در زندگی اجتماعی این موضوع را از افراد مختلف شنیده و در ذهنش ثبت کرده است. در گذشته به خاطر عدم دسترسی به منابع مکتوب معمولاً ماه محرم اختصاص به بیان روایت‏های شفاهی داشت که بار فرهنگی آن همیشه همراه فرد بود.


دیداری دوباره با تاریخ

محمد حسنین هیکل(1) در کتاب «دیداری دوباره با تاریخ» شرح دیدارهای خود با هفت تن از مطرح‌ترین شخصیت‌های قرن بیستم از جمله «خوان کارلوس» پادشاه اسپانیا، «آندروپوف» دبیرکل سابق حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، «فیلد مارشال مونتگومری» فرمانده ارتش بریتانیا در جنگ سرنوشت ساز العلمین که با پیروزی در این جنگ توانست سرنوشت جنگ جهانی دوم را به سود نیروهای متفقین پایان دهد، «آلبرت انیشتین» فیزیکدان، «جواهر لعل نهرو» نخست وزیر هند، «محمد رضا پهلوی» آخرین پادشاه ایران و دیوید راکفلر(ثروتمند آمریکایی) را به رشته تحریر درآورده است.


تاریخ فرهنگی ایران مدرن در گفت‌وگو با دكتر نعمت‌الله فاضلی؛

وقتی ما از منظر تاریخ فرهنگی به ایران مدرن نگاه می‌كنیم اساسا ما با نوعی تجزیه و تحلیل نظری درباره ایران معاصر سر و كار داریم. ما تلاش می‌كنیم تا به كمك مفاهیم و نظریه‌ها و دیدگاه‌های مجموعه علوم اجتماعی كه نه‌تنها در تاریخ بلكه در مطالعات فرهنگی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، حقوق و دیگر حوزه‌های علوم انسانی مثل فلسفه، نظریه‌های فرهنگی تولید شده است به كمك این مفاهیم و نظریه‌ها به نوعی به درك مفهومی از معنای داده شده به ابعاد مختلف جامعه، انسان و هستی‌های گوناگون دست پیدا كنیم.


نابینایان از پنجاه سال پیش تاکنون

نمی دانم چرا جامعه فرهنگی کشور هیچ گاه یادی از گذشتگان و خدمتگزارانی که نیم قرن پیش پایه تحصیلی نابینایان ایران را ریختند فراموش کرده است. از بیست و هفت مهر 1343 تا امروز آیا کسی از خود پرسید چه کسی بنیانگزار نظام نوین آموزشی برای نابینایان ایران است؟ راستی او و شیرانی که همراهش بوده اند را می شناسیم؟ وقتی برای اولین بار در حدود سال‏های 1360 و 61 خورشیدی همراه با پدر و مادرم یک روز صبح به یک مجموعه خوش آب و هوای زیبا وارد شدم فکر می کردم اینجا یک پارک یا تفریح گاه عمومی است.


گزارش نشست تاریخ شفاهی مطبوعات ایران

اولین نشست از سلسله نشست‎های تاریخ شفاهی مطبوعات ایران با سخنرانی بهروز بهزادی سردبیر سابق روزنامه اطلاعات، ایران و اعتماد در سالن همایش‎های کتابخانه ملی برگزار شد. در ابتدای این نشست کاظمی دینان با نام خدا سخن خود را شروع کرد و ادامه داد: باید با خدا و بندگان خدا ارتباط برقرار کنیم و در کلیت یک ارتباطاتی باشیم. قلم باعث دانایی انسان‎ها شد و اگر خوب از این قلم‎ها استفاده شود بسیار مفید است.


كتاب «پشت تپه‌های ماهور» در زنجان نقد شد

مرتضی سرهنگی مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری با اشاره به ادبیات دفاع مقدس گفت: این نوع ادبیات انواع مختلفی دارد و یك راه برای ترویج فرهنگ دفاع مقدس محسوب می‌شود. به گزارش پایگاه خبری حوزه هنری، نشست نقد كتاب «پشت تپه‌های ماهور» با حضور سردار گلعلی بابایی رئیس سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، مرتضی سرهنگی رئیس دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، ساسان ناطق رئیس حوزه هنری استان اردبیل، حمیدرضا اسماعیلی رئیس حوزه هنری استان زنجان، علی مهدی‌خانی مدیركل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان زنجان و جمعی از نویسندگان و نقادان استان زنجان برگزار شد.


گوشه‌هایی از زندگی تقی مکی‌نژاد زیر ذره‌بین

کتاب «خاطرات روزگار سرکشی (گوشه‌هایی از زندگی تقی مکی‌نژاد یکی از اعضای گروه پنجاه و سه نفر و فعالان حزب توده ایران)» به کوشش یوسف نیک‌فام و «اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان (از فارابی تا ابن خلدون)» تالیف تقی آزاد ارمکی منتشر شد. به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) «نگاهی به زندگی تقی مکی‌نژاد»، «خاطرات و یادداشت‌های تقی مکی‌نژاد»، «گفت‌و‌گویی با تقی مکی‌نژاد»، «پیوسته (نمونه‌ای از آراء و آثار)» و «اسناد و تصاویر» فصل‌های مختلف این کتاب 212 صفحه‌ای است. در بخشی از کتاب آمده است:


کارورزان تاریخ شفاهی سخن می‏گویند(1)

آليسون پنر: نام من آليسون پنر است. من در دانشگاه كلمبيا در نيويورك در كنار ران گریل هستم.‏‏ امروز پاندهم ژوئن سال 2012 است و ما در مورد عملكردهاي تاریخ شفاهي و تجربه ران در اين مورد مصاحبه مي‏‏كنيم.‏‏ فكر مي‏‏كنم از اينجا شروع كنم كه بپرسم چه چيزي باعث شد شما به تاريخ شفاهي جذب شويد؟ شما چطور مورخ شفاهي شديد؟


محلی ها مشمول طرح گردآوری تاریخ شفاهی می شوند

برخی از ساکنان گرندفالز در شهر ویندسورکانادا امروز دیدگاه هایشان را در مورد محل زندگی خود، به عنوان بخشی از طرحی ملی با هم در میان گذاشتند. چارلز کچاباCharles Ketchabaw و آنه مک ایون Annie Mc Ewen تمایل زیادی به گردآوری تاریخ شفاهی شهرهای بزرگ و کوچک سرتاسر کانادا دارند. آنها به مدت 150 روز با وسیله نقلیه ای به نام استوری موبایل Story Mobile [کاراوان مسافرتی که به استودیوی ضبط متحرک تبدیل شده است] در جاده بودند و سفری را به سرتاسر نیوفاندلند و لابرادور، برای انجام طرحی تحت عنوان داستان یک شهر –کانادا شروع کردند.


چرخی در جاده خاطرات، جاده 66

اسپرینگفیلدSpringfield- جاده تاریخی که66 از شیکاگو تا سانتامونیکا در عرض آمریکا گسترش یافته است یادآور دهه دلپذیر 1950 و دنیای پر از چراغ‏های نئون و اتومبیل‌ های کروکی شورلت آن روزگار است. دانشگاه ایالتی میسوری (که در نزدیکی زادگاه جاده 66 واقع شده است) اکنون به عنوان یکی از منابع مرکز اسناد جاده 66 برای سهولت دسترسی به پژوهشگران و متخصصان انجام وظیفه می کند. دیوید ریچاردز David Richards ، دانشیار دانشکده علوم کتابداری و توماس پیترز Thomas Peter، رئیس کتابخانه ها در دانشگاه ایالتی میسوری پژوهانه‏های متعددی به منظور مطالعه درباره این شاهراه پررونق دریافت کرده بودند.


وقتي براي ما مي‌نويسيد...
وقتي براي هفته‌نامه الکترونيکي تاريخ شفاهي مطلبي مي‌نويسيد، دوست داريم نکته‌هايي را در نظر بگيريد.
اين هفته‌نامه نوشته‌ها و دانسته‌هاي ما را درباره مباحث مهم؛ خاطره‌گويي، خاطره‌نگاري، يادداشت‌نويسي روزانه، سفرنامه‌نويسي، وقايع‌نگاري، روزشمار نويسي و... نشان مي‌دهد. حتي براي زيرشاخه‌هاي رشته تاريخ هم جا باز کرده‌ايم؛ و چشم به راه خبرها، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقاله‌ها، يادداشت‌ها و... شما هستيم.
خوب است نام و فاميل‌تان را کامل بنويسيد. سابقه علمي و نشاني الکترونيکي را هم حتماً بنويسيد، چکيده مقاله‌ها هم که جاي خود دارد!
به ما اجازه بدهيد دست‌مان براي ويرايش، اصلاح، چينش و ترجمه مطالب شما باز باشد. در اين‌باره با خودتان هم مشورت خواهيم کرد.
دل‌مان مي‌خواهد شأن علمي و ادبي تاريخ شفاهي و اين هفته‌نامه، با نوشته‌هاي متين و موقر شما حفظ شود. حيف است خداي نکرده قلم‌مان از دايره اخلاق بيرون برود.

 


 

● نشریه تاریخ شفاهی هفته آینده منتشر نمی شود

● ثبت تاریخ شفاهی، مقدمه نظریه‌پردازی است

● تاریخ شفاهی آموزش عالی ایران کتاب شد

● برگزاری کارگاه «روش‌شناسی تاریخی» و پرسش از ژانرهایی که گذشته را توصیف می‌کنند

● «نگاهی اجمالی به عصر زرین فرهنگ ایران» در قالب مصاحبه

● کتاب‌های خاطرات حسین نصر، داریوش همایون، علینقی عالیخانی و عبدالله آذربرزین منتشر می‌شوند

● روایت احمد مسجدجامعی از خاطرات کودکی‌اش در محله‌های قدیمی تهران

● یک کتابخانه تاریخی تهران در فهرست 1001 کتابخانه‌ای که پیش از مرگ باید دید



نظریه تاریخ شفاهی-۱۸
نویسنده: لین آبرامز
Lynn Abrams
مترجم: علی فتحعلی آشتیانی


سنت‌های شفاهی
نقاط پیوند تاریخ شفاهی با سنت شفاهی، یعنی پیام‌ها یا داستان‌هایی که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر می‌رسند، بسیار است. اما همانگونه که یان وانسینا،(1)  مردم‌شناس و مورخ آفریقا، بیان کرده، اصلاً شیوة تاریخ شفاهی تفاوت‌های بی‌شماری با سنت شفاهی دارد. «آن دسته از پیام‌هایِ شفاهیِ متکی بر پیام‌های شفاهیِ گذشته را که طی دست کم یک نسل به ما رسیده باشند» سنت شفاهی می‌گویند.(2) پس سنت شفاهی به تاریخ یا وقایع معاصر ربطی ندارد، مبتنی بر یک شجره‌نامة تاریخی است و می‌توان به عنوان یک منبع تاریخی، به خصوص در فرهنگ‌های نانویسا،(3)  بدان استناد یا تکیه کرد، اما غالباً تعیین زمان دقیق آفرینش یا ابداع چنین سنتی امکان‌پذیر نیست زیرا به خاطر حلقه‌های نهفته در زنجیرة انتقالش از گذشته به اکنون، ماهیتاً بی‌ثبات و متلون است.(4) از سوی دیگر، «یادآوری رویدادها و تجربه‌های رخ‌داده در محدودة عمر راوی» را تاریخ شفاهی می‌گویند که طبیعتاً تعیین جدول زمانی مشخص برای آن چندان دشوار نیست.(5) فرض ما بر این است که رویدادها و تجربه‌های یادآمده در مصاحبة تاریخ شفاهی را شخص راوی با تمام وجود خود دیده و لمس کرده است مگر آنکه خلافش را صراحتاً بیان کند.
مسلماً تاریخ شفاهی و سنت شفاهی همپوشانی‌هایی هم دارند. در بعضی از تاریخ‌های شفاهی ممکن است داستانی نقل شود که سینه به سینه به راوی رسیده اما تجربه‌ها و رویدادهایش را خود او نه دیده و نه لمس کرده است. و در سنت شفاهی نیز به گفته وانسینا ممکن است به شواهد و مدارک تاریخی استناد شود مخصوصاً جایی که بتوان صحت و سقم داستان منقول را با ابزارهای مشاهده‌ای اثبات نمود.(6) آیا می‌توان برای سنت شفاهی، به خصوص در جوامع بومی‌ای که اسناد مکتوب در آنها مرسوم نبوده یا به ندرت یافت می‌شود، جایگاهی همچون مستندات تاریخی قائل شد؟ این سؤال مدت‌هاست که ذهن بسیاری از صاحب‌نظران را به خود مشغول ساخته است. البته از مقطعی که وانسینا به چنین درکی در باب تاریخ شفاهی رسیده بود مسئلة فوق دچار تحولات چشمگیری شده است، اما نکات اصلی‌اش همچنان به قوت خود باقی مانده‌اند. سنت شفاهی ماهیتاً پویاست؛ بدین معنا که دائماً در حال سفر از نسلی به نسل دیگر و از حالی به حال دیگر درآمدن است. ترجمه‌ای که از کنش شفاهی به دست ما می‌رسد از شرایط حاکم بر لحظات و دقایق نقل ماجرا تأثیر می‌پذیرد. تاریخ شفاهی در واقع روایت تجربه‌ای از گذشته است که در هر زمانی می‌توان نقل نمود.




 
 

       تمام حقوق اين نشريه متعلق به سايت تاريخ شفاهي ايران [oral-history.ir] است.