گزارش سومين نشست تخصصي خاطره‌نويسي دفاع مقدس

اسناد، كليد حل اختلاف‌نظر‌ها در تاريخ شفاهي‌

سومين نشست تخصصي خاطره نويسي دفاع‌مقدس، عصر(26 آذر 90) با محوريت تاريخ شفاهي اين حوزه با حضور «رحيم نيكبخت» نويسنده و كارشناس تاريخ، «مرتضي ميردار» مسوول بخش ضبط تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی و «يعقوب توكلي» پژوهشگر و نويسنده، با همكاري بنياد حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع‌مقدس در سراي اهل قلم برگزار شد.

يعقوب توكلي به عنوان نخستين سخنران اين نشست، تاريخ‌نگاري دفاع‌مقدس را داراي تقسيم‌بندي از نظر شكلي و ماهوي دانست و گفت: شناخت اين تقسيم‌بندي به نويسنده و محقق كمك مي‌كند تا مسير تحقيقات و مطالعات تاريخي را به نحوه بهتري پيدا و در ارزيابي مسايل تاريخي و گردآوري منابع مسير آسان‌تري را طي كند.

وي ادامه داد: در حوزه تاريخ شفاهي نيز مانند حوزه پژوهش تعدد ديدگاه و نظرات وجود دارد. اما در حوزه تاريخ شفاهي راوي خاطرات را بر اساس فلسفه ذهني خود بيان مي‌كند كه داراي آميختگي است و از تنوع ديدگاه يك محقق برخوردار نيست.

توكلي افزود: نكته قابل توجه در تاريخ شفاهي توجه به اين واقعيت است كه متون منتشر شده در اين حوزه بر اساس ديدگاه فلسفي راوي خاطره باشد. مانند خاطرات علي اميني (نخست‌وزير حكومت پهلوي) كه وقتي در كنار خاطرات احمد احمد (يكي از مبارزان در راه انقلاب) قرار مي‌گيرد، با يكديگر تفاوت و تعدد برداشت دارند.

وي گفت: متاسفانه هنوز هم بسياري از افراد متوجه تاثير‌گذاري بيان خاطره كه مي‌تواند ماهيت تاريخي داشته‌ باشد، نشده‌اند و ما موظفيم آن‌ها را متقاعد كنيم تا آنچه به عنوان خاطره از دوران جنگ دارند را بيان كنند و اين امر به توانايي نويسندگان براي اغناي مصاحبه شونده باز مي‌گردد.

توكلي از 5 گونه خاطره شفاهي خام، ويرايشي، تدويني، تلفيقي و تلفيقي با اسناد نام برد و افزود: كاري كه مي‌‌توان براي صحت خاطرات در تاريخ شفاهي انجام داد ايجاد تقاطع بين خاطرات نقل شده است كه مانع از اشتباه در نقل موضوع مي‌شود.

وي گفت: كسي كه مي‌خواهد خاطره را ضبط كند بايد قبل از مصاحبه به فرد نزديك شود و با فضاي ذهني او آشنا شود. در اين صورت مي‌‌توان با مصاحبه شونده ارتباط خوبي برقرار و خاطرات را به خوبي استخراج كرد.

رحيم نيكبخت در ادامه درباره اهميت تاريخ شفاهي اظهار كرد: حوادث تاريخي در كشور ما سازنده هويت همه مردم‌اند. انقلاب و دفاع مقدس نيز فراز‌هاي مهمي از جلوه‌هاي هويتي ايران را كه منجر به ايجاد همبستگي مي‌شود، بيان مي‌كنند.

وي در اين باره كه تاريخ شفاهي را كجا مي‌توان حجت دانست، اظهار كرد: راه‌هاي مختلفي براي سنجيدن خاطرات وجود دارند و استفاده از اسناد به صحت خاطرات كمك مي‌كند.

نيكبخت با تاكيد بر اين‌كه مي‌توان تاريخ شفاهي را وارد كتاب‌هاي درسي دانش آموزان كرد،‌ افزود: ارايه كتابچه و CD آموزشي به افراد علاقه‌مند به ضبط خاطرات مي تواند به جمع‌آوري خاطرات و جبران كاستي‌ها كمك كند.

وي به فراهم آوردن زمينه براي حمايت از نويسندگان شهرستاني در حوزه تاريخ شفاهي اشاره كرد و افزود: متاسفانه نگاه مسوولان در شهرستان‌ها به نويسندگان خوب نيست و تا از آنها كتابي در تهران چاپ نشده باشد يا لوحي نگيرند، مورد حمايت قرار نمي‌گيرند. اما مي‌توان با برگزاري همايش‌ها اين افراد را شناسايي و با سفارش كتاب از‌ آن‌ها حمايت كرد.

وي خاطرات افرادي كه به طور غير مستقيم با جنگ درگير بودند، مانند پزشكان، جهادگران، مهاجران جنگ‌زده و ... را بخشي از خاطرات فراموش شده دفاع‌مقدس دانست و گفت: نهاد‌هاي دولتي درگير جنگ و نهاد‌ها و تشكل‌هاي مردمي نيز بخش ديگر‌ي از گرو‌ه‌ها هستند كه خاطرات آن‌ها ثبت نشده‌اند.

مرتضي ميردار در ادامه سومين نشست تخصصي خاطره‌نويسي با اشاره به اين‌كه نگاه امنيتي داشتن به خاطرات هشت سال دفاع‌مقدس باعث مي‌شود اسناد لازم و ضروري در اختيار محققان و نويسندگان قرار نگيرند، اظهار كرد: اين اتفاق باعث نقص و اختلاف نظر در خاطرات مي‌شود. درصورتي كه نهاد‌هاي مربوط براي صحت بخشيدن به تاريخ شفاهي بايد اين اسناد را در اختيار افراد قرار دهند.

ميردار به راوي محور بودن كتاب‌هاي خاطرات اشاره كرد و اعتماد را يكي از نكات مهم در ضبط خاطرات خواند و گفت: نويسنده نبايد با راوي ماجراهاي كتابش خداحافظي كند. زيرا ممكن است سال‌ها بعد راوي اطلاعات جديدي را به نويسنده بدهد كه در سال‌هاي گذشته به دليل تكرار خاطره در ذهنش، دچار خيال‌پردازي درباره آن‌ها بوده است.

خبرنگار : اکرم دشتبان

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)