معرفی کتاب:
گزارش عراق: تاریخ شفاهی جنگ به قلم روزنامه‌نگاران حاضر در منطقه
گردآوری مایک هویت، جان پالاتِلا و کارکنان کلمبیا ژورنالیسم ریویو
هوبوکن، نیوجرزی، انتشارات ملویل هاوس، 2007، 187 صفحه، با جلد نرم، 21.95$

گزارشگران دوست دارند، صحبت کنند. در کتاب گزارش عراق سردبیران نشریۀ کلمبیا ژورنالیسم ریویو Columbia Journalism Review با دعوت از ۴۴ روزنامه‌نگار، فرصتی فراهم آوردند تا آنها ماجرای خود را نه به صورت ستون‏های کوچک و مبهم، بلکه در قالب چندین مصاحبۀ مفصل تاریخ شفاهی در این نشریۀ بیان کنند. این مصاحبه‌ها در شماره نوامبر/دسامبر ۲٠٠۶ به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد انتشار این نشریه به چاپ رسید. کلمبیا ژورنالیسم ریویو این مجموعه گزارش را ابتدا به عنوان ضمیمۀ مقاله و به شکل تمام رنگی در پاسخ به کتاب ۲۱ روز تا بغداد: ماجرای محرمانۀ چگونگی پیروزی آمریکا در جنگ عراق منتشرکرد. انتشارات تایم کتاب ۲۱ روز تا بغداد را پس از سخنرانی مشهور رئیس جمهور آمریکا، جرج دبلیو بوش در می ۲٠٠٣ (اردیبهشت–خرداد ۱٣٨۲) مبنی بر اینکه «عملیات جنگی در عراق پایان یافته» به چاپ رساند. همانطور که مایک هُیت Mike Hoyt و جان پالاتِلا John Palattella در مقدمه کتاب گزارش عراق بیان می‏کنند، گزارشی‏ که در کتاب ۲۱ روز تا بغداد ارایه شده «نوشته‌ای است که به شکل شگفت آوری پاکسازی شده و کارت‏پستالی فریبنده‌ای از یک جنگ کوتاه‏مدت و از پیش تعیین شده است.» البته به سرعت اخبار واقعی عراق، بر رویدادهای میهن‌پرستانه ۲۱ روز تا بغداد خط بطلان کشیدند.
نشریه کلمبیا ریویو برای گردآوری کتاب گزارش عراق که مشتمل بر گزارش‏هایی بی‏سانسور و بدون هیچ اعمال نظر قبلی در انتخاب شاهدان عینی است، سه خبرنگار جنگی با تجربه به نامهای ویویِن والتVivienne Walt، جودیث ماتلوف Judith Matloff و کریستوفرآلبریتون Christopher Allbritton را استخدام کرد تا با چهل و شش نفر از گزارشگران، عکاسان، مترجمان و گزارشگران مستقل، درباره تجربیات گزارش نشده خود در زمان حضور در عراق مصاحبه کنند. متن این مصاحبه‌ها ابتدا در ضمیمۀ مجله و سپس به شکل مفصل‏تری در کتاب گزارش عراق به چاپ رسید.
محدودۀ زمانی برای انجام این مصاحبه‌ها، ۱۹ مارس ۲٠٠٣ تا اواخر تابستان ۲٠٠۶ تعیین شده است، یعنی از شروع حمله آمریکا به عراق تا زمان بروز آشفتگی شدید داخلی در عراق، دورانی که «بر اساس مشاهدات روزنامه‌نگاران محلی حاضر در منطقه، عراق پاره پاره شد.» (ص ۹). تمرکز بر محدودۀ زمانی نشان دهنده یک کار تاریخ شفاهی مهم است: به این صورت که نویسنده پس از بیان معیارهای طرح خود به بررسی ژرف این معیارها می‏پردازد. نویسندگانِ بسیاری از کتاب‏های تاریخ شفاهی، می‌توانند نکاتی را از گردآورندگان کتاب گزارش عراق فراگیرند، زیرا آنها روزشماری دقیق و عالی از دوره زمانی مورد نظر برای این کتاب تهیه کرده‌اند. همچنین در این کتاب فهرست روزنامه‌نگارانِ مورد مصاحبه به همراه نام سازمان خبری مربوطه‏شان و نیز تاریخ حضورشان در عراق آمده است.
گردآورندگان اثر، آن بخش از مصاحبه‏های نویسندگان، مترجمان و خبرنگاران خبرگزاری‏ها، عکاسان، گزارشگران مستقل، که با عبارت «در آغاز» شروع می‏شوند و به مشاهدات آنها از نخستین روزهای حمله و سرنگونی مجسمۀ صدام می‏پردازند را در یک فصل با همین عنوان گرد آورده‏اند. آن گارلز Anne Garrels از رادیو آمریکا مشاهدات خود را چنین بازگو می‏کند: «سرنگونی مجسمه صدام- بله؛ خیلی‏ها مشغول جشن و پایکوبی بودند، اما بسیاری هم در بهت ‌و حیرت ایستاده بودند. واقعاً یک مهمانی بزرگ برپا نبود، به نظر من این دوربین‏ها بودند که در صدد بودند چنین وجهه‏ای ‏به آن بدهند.... بسیاری از مردم فقط به امید روزهای بهتر، آنجا ایستاده بودند، اما شاد نبودند؛ مردم درباره حضور سربازان آمریکایی در میان خود احساس پیچیده‏ای ‏‌داشتند» (صص۲۶-۲۴). لَری کاپلاف Larry Kaplow از روزنامه کاکس Cox Newspapers می‌گوید: «ما در آن روز شاهد عبور سربازان آمريكايي بوديم که انگار از فضا آمده بودند، هیچ نمی‌دانستند از كدام مسير بروند یا چه بکنند و که را تعقيب کنند، و در عین حال با عراقي‌ها گرم می‏گرفتند و در آبميوه فروشی‏ها ‏برای نوشیدنی توقف می‏کردند» (ص۲٧).
احساسات ناشی از پيروزي، هر چه که بود، به سرعت رنگ باختند. مصاحبه شونده‌ها، توضیح می‌دهند که چگونه دولت ائتلافي موقت به شکلی روزافزون در محاصره شورش‏ها در داخل منطقۀ سبز قرار گرفت. شورشهایی که پیش از همه، روزنامه نگاران از آنها اطلاع داشتند. برخي از آنها از کابوس‏هایی می‏گویند كه همچنان به عنوان خبرنگار جنگی هنوز هم گرفتارشان هستند، کابوس‏هایی که بی‌شباهت به کابوس‏های فعلی سربازان نیست.
مصاحبه‏شونده‌ها به تفصیل از چالش‏هایی گفته‏اند که پیش‏روی یک فرد غربی در عراق بود و از مزایای آشکاری که از توانایی صحبت کردن به زبان عربی یا حداقل تلاش برای شبیه آنها شدن، ناشی می‏شد. جیمز هایدر James Hider از نشریۀ تایمز لندن به یاد می‏آورد که در اوایل ۲٠٠٥ موهای قهوه‌ای‌اش را (با این که یک بار هم موهایش آبی رنگ کرده بود) سیاه کرد تا بیشتر شبیه عرب‏ها باشد. البته سرانجام تلاش‏های او نتیجه داد: «واقعاً روش خوبی بود. منظورم این است که وقتی موهایم را رنگ کردم عده‌ای با من به عربی صحبت ‌کردند. احساس می‌کردم شبیه روح رُی اربیسونRoy Orbison شده‌ام، حتی مردم به عربی از من یک چیزهایی می‏پرسیدند.» (ص ۱۲٨).
در کنار این خاطراتِ بعضاً شاد، بودند عکسهایی که به دلیل نمایش صحنه‌های خونین جنگ، هرگز در تیراژ عمومی هیچ نشریه‌ای به چاپ نرسیدند.
طرح منظم روزشمار و موضوعی کتاب بی شباهت به شیوۀ نگارش استادز تِرِکِل Studs Terkel نیست که در آثار متعددی  استفاده شده است. ولی همانند کتاب‏های تِرِکِل، گزیده‌های گردآمده در این اثر نیز گاه متنشان ناقص است و چه بسا تاریخ ‌شفاهی کاران ممکن است به درستی بپرسند: چه پرسشهایی مطرح شده است؟ تا چه حدی متن این مصاحبه‏ها ‏ویرایش شده؟ این روزنامه نگاران دارای چه تجربیاتی در گذشته بوده‏اند و آیا این تجربیات تاثیری بر گزارش آنها از عراق داشته است؟ و این مصاحبه‌ها در کجا بایگانی شده‌اند؟
شاید این کتاب از نظر رویکرد علمی به تاریخ شفاهی دچار کمبودهایی باشد، اما با این حال، سهم بزرگی در بهبود آثار رو به رشد مرتبط با رویدادهای تاریخی و جاری داشته است. در واقع بخش بعدی کتاب، شامل مصاحبه‌های جدیدی است که با گروه از خبرنگاران انجام شده که شمارشان رو به کاهش است. این خبرنگاران تا سال ۲٠٠۶ مسئول تهیه خبر در عراق بودند و باید گفت که این بخش، روشنگر ابعاد جدید و مهمی برای کسانی است که علاقه‌مند به دانستن چگونگی کار گزارشگری و دریافتن دلایل دشواری درک کشمکش‏های خارجی هستند.
خواندن این کتاب در واقع مانند استراق سمع گفتگوی خبرنگارانی است که در کافه مورد علاقه خود گرد هم آمده‌اند تا آنچه را که می‌دانند و امکان گزارش کردن آن را ندارند، با یکدیگر در میان بگذارند. آن طور که هُیت Hoyt و پالاتِلا Palattella اشاره می‏کنند: «روزنامه‌نگارانی که نامشان دراین کتاب آمده، به تهیۀ خبر از رویدادی پرداخته‌اند که همچنان یکی از مهمترین رویدادهای روزگار ما است و این افراد این کار را در شرایطی انجام داده‌اند که باورش کمی سخت است.... بسیاری از این روزنامه‌نگاران حتی بیش از سربازان، دیپلمات‏ها ‏و نیروهای امدادی برای انجام مأموریت خود درعراق بوده‏اند. آنها از مطالبی باخبرند و این ماجرای آنها است» (ص۱٠).

مِری کی کوئیـنـلان Mary Kay Quinlan
دانشگاه نبراسکا- لینکلن University of Nebraska – Lincoln

مترجم: عادله حاجی میرزایی

منبع: The Oral History Review, Volume 37 Issue 2 Summer-Fall 2010, pp: 304-306