انعکاس حوادث جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در اسناد بین‌المللی و به ویژه سازمان ملل متحد، دامنه همواره فعال و جهانی برای ورود به مباحث دفاع از حق جمهوری اسلامی ایران است.
حاصل هر نشست، شامل بیانیه، قطعنامه و دیدگاه‌های دبیرکل سازمان ملل و نهادهای مرتبط با آن، در قالب اسناد مکتوب، ثبت شده و در دسترس‌اند. با وجود اهمیت انتشار این اسناد برای محققان و پژوهشگران جنگ و با گذشت 23 سال از اتمام جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه، تنها سازمانی است که در سال‌های اخیر، به ترجمه و انتشار اسناد سازمان ملل متحد اقدام کرده است.
تاکنون 10 جلد از مجموعه کتاب‌های «جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد»، دربرگیرنده مباحثی مانند ادعاهای نقض آتش‌بس و نامه‌های نماینده ایران در سازمان ملل درباره تسریع در اجرای قطعنامه 598 منتشر شده‌اند. جلد دهم این مجموعه به انعکاس اسناد صادر شده از دی ماه سال 1367 تا تیر ماه سال 1368 (ژانویه تا ژوئن 1989 میلادی) اختصاص دارد.
آمارهای گوناگونی درباره حجم اسناد سازمان ملل مانند قطعنامه، گزارش‌ها، مکاتبه‌های ایران و عراق و سایر کشورها با سازمان ملل متحد از ابتدای جنگ تا سه سال پس از پذیرش قطعنامه 598 وجود دارند که برآورد خسارات جنگ تحمیلی عراق علیه ایران توسط هیأت منصوب دبیرکل سازمان ملل، از جمله اسناد مهم پس از جنگ‌اند.
دکتر محمدباقر نیکخواه بهرامی که برای تدوین کتاب درباره کاربُرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بخش زیادی از اسناد سازمان ملل را مورد مطالعه قرار داده، درباره وضعیت آرشیوی این اسناد در ایران می‌گوید: «تمامی گزارش‌ها، بیانیه‌ها و قطعنامه‌های صادر شده در سازمان ملل متحد در طول جنگ هشت ساله، در آرشیو اسناد معاونت بین‌الملل وزارت امور خارجه، دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، اداره اسناد معاونت آموزش وزارت امور خارجه و آرشیو خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران وجود دارند.»
وی با اشاره به انتشار تدریجی این اسناد توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه، ادامه می‌دهد: «این مرکز پژوهشی جنگ از طریق وزارت امور خارجه به اسناد سازمان‌ ملل متحد دسترسی پیدا کرده و مجموعه کتاب‌های جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد را منتشر می‌کند.»
نویسنده کتاب «ماشین روحیه»، چاپ این اسناد را وظیفه وزارت امور خارجه می‌داند و تأکید می‌کند: «تمامی مواضع مسؤولان سازمان ملل متحد اعم از دبیرکل، مدیران ارکان سازمان ملل متحد، سازمان‌ها، دفاتر، شورای امنیت، کمیته خلع سلاح شیمیایی و دادگاه بین‌المللی لاهه باید با طبقه‌بندی موضوعی منتشر شوند.»
مسؤول تبلیغات قرارگاه‌های جنوب و کربلا در سال‌های دفاع مقدس، با انتقاد از منتشر نشدن کامل اسناد سازمان ملل متحد درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، خاطرنشان می‌کند: «حجم اسناد منتشر شده برای محققان و پژوهشگران، مناسب نیست. انتشار بخشی از این مدارک توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، حرکتی شایسته است، اما برخی نهادها این اسناد را احتکار کرده و در اختیار محققان و علاقه‌مندان قرار نمی‌دهند.»
نیکخواه بهرامی می‌افزاید: «ما با فقر اسناد روبه‌رو نیستیم. تنها مشکل ما این است که این مدارک در دسترس ما قرار ندارند. حدود صد هزار برگ سند در سازمان ملل متحد درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران وجود دارند که عمدتاً‌ مواضع سازمان ملل و دیگر کشورها در قبال این جنگ را به تصویر کشده و حدود 80 درصد آن‌ها در ایران نگهداری می‌شوند.»
وی معتقد است: «علاوه بر انتشار اسناد سازمان ملل متحد، بررسی، کشف و چاپ اسناد سازمان‌های غیردولتی مانند پزشکان بدون مرز، صلیب سرخ و N.G.Oها درباره جنگ، برای تنویر افکار عمومی و از بین بُردن ابهامات و سؤالات مردم ضروری به نظر می‌رسد.»
این محقق جنگ، در تشریح بازتاب مثبت انتشار اسناد خارجی مرتبط با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در جامعه می‌گوید: «سال‌های دفاع مقدس، بخشی از تاریخ ایران را شکل داده‌اند و هر اندازه که مردم نسبت به حوادث گذشته وقوف پیدا کنند، حساسیت بیشتری نشان می‌دهند.»
نویسنده کتاب «گاه شمار حملات شیمیایی عراق در هشت سال دفاع مقدس» اضافه می‌کند: «وقتی اقشار مختلف جامعه به ویژه محققان، استادان دانشگاه و نویسندگان را به عکس‌العمل ترغیب کنیم، آنان هم با خلق آثار تأثیرگذار، در تنویر اذهان عمومی مؤثر خواهند بود.»
محمدباقر نیکخواه بهرامی در ادامه، به بیان زوایای دیگری از اسناد منتشر نشده خارجی مرتبط با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌پردازد و تأکید می‌کند: «بسیاری از چهره‌های سیاسی کشورهای حامی عراق در جنگ با ایران، بعد از حمله این کشور به کویت و از روی بغض و تناقض منافع با عراق، به افشاگری درباره حمایت‌های خود از صدام در جنگ با ایران پرداخته‌اند که انتشار این اسناد هم ضروری است.» وی با اشاره به اسناد سازمان ملل درباره وقایع حساسی مانند سقوط هواپیمای مسافربری ایرباس در خلیج‌فارس، بمباران شیمیایی مناطق جنگی و مسکونی و لزوم پیگیری غرامت جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تصریح می‌کند: «درست است که تاکنون به این مباحث کمتر پرداخته شده، اما جنایات زیاد دیگری از ارتش متجاوز صدام مانند بمباران مدارس، بیمارستان‌ها و مناطق مسکونی، بدرفتاری با مجروحان و اسیران جنگی ایرانی، انتقال مردم مناطق اشغالی به عراق برای تغییر عقاید آنان نیز مورد بررسی محققان قرار نگرفته‌اند.»

مریم اسدی جعفری

منبع: کتاب هفته شماره 305، شنبه 30 مهر 1390