اسناد لانه جاسوسی، پس از 32 سال

حركتي كه دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در 13 آبان 1358 با تسخير لانه جاسوسي آمريكا در تهران آغاز كردند، بي‌ترديد در تاريخ مبارزات ملت‌هاي تحت سلطه نقطه عطف به شمار مي‌رود. دانشجويان دست به‌اقدامي زدند كه ‌از نگاه ‌امام خميني انقلابي بزرگتر از انقلاب اول بود. دانشجویان در جریان فعالیت‌های خود در سفارت تلاش گسترده‌ای را برای مطالعه، طبقه بندی و انتشار اسناد لانه جاسوسی آغاز کردند. دانشجویان با وجود آنکه در زمینه ‌امور اطلاعاتی و کشف رمز اسناد پیچیده تجربه نداشتند اما بخوبی از عهده ‌آن برآمدند. این اسناد از اسرار‌ جاسوسی‌ها و دخالت‌های بیشمار آمریکا در ایران و کشور‌های مختلف جهان پرده برمی‏داشت و اسامی ‌بسیاری از عوامل و رابطین آمریکا و انواع شیوه‏‌های جاسوسی و تحرکات سیاسی این کشور را در مناطق مختلف جهان افشا می‏کرد.
 یکی از دانشجویانی که موفق می‌شود قبل از نابودی کامل اسناد کاغذی و میکروفیلم‌ها، به بخشی از آن دست یابد می‌گوید: «ما به دنبال اسناد و مدارک محرمانه‌ای می‌گشتیم که بتواند ماهیت عمل آمریکایی‌ها را در سفارت به خوبی نشان دهد. در انتهای یکی از راهرو‌ها با یک دیوار بلند فولادی برخورد کردیم که خیلی مشکوک بود. صدا‌‌های خفیفی هم از آن سوی دیوار، به گوش می‌رسید که بعد‌ها فهمیدیم صدای دستگاه خرد کن اسناد بوده‌است. یکی از گروگآنها را که در بازجویی‌ها فهمیده بودیم توانایی بازکردن قفل‌های رمزدار را دارد به کنار آن دیوار آوردیم و گفتیم باید اینجا را باز کنی. اول امتناع می‌کرد. بالاخره با اصرار زیاد آن در فولادی را که به شیوه خاصی رمزگذاری شده بود باز کرد. وقتی وارد آن محوطه شدیم، دیدیم آنجا دنیایی از میکروفیلم، میکروفیش و انواع وسایل انهدام اسناد موجود است. تعدادی آمریکایی با دستگاه‌های موجود مشغول خرد کردن و انهدام اسناد و مدارک محرمانه بودند. بلافاصله همه را بازداشت و دستگاه‌ها را خاموش کردیم. به‌این ترتیب، توانستیم به بخشی از اسناد دست پیدا کنیم. در حالی که بخش قابل توجهی هم از بین رفته بود».(1)  
 مهندس سیف اللهی یکی از دانشجویان خط امام در رابطه با چگونگی دسترسی به‌این اسناد نیز می‌گوید: «اسناد سه قسمت بود. یک قسمت آنها که دست نخورده باقی مانده بود، اینها اسناد عادی بودند اگر چه بعضی از اسناد طبق بندی شده هم در اینها وجود داشت و آمریکایی‌ها فرصت نکرده بودند آنها را از بین ببرند. یک قسمت اسناد بیشتر حالت عادی داشت و به‌ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از مسائل انقلاب و کشور ما می‌پرداختند و بعضی از اسناد هم که طبق بندی داشت و به نظر می‌آمد فرصت نکرده بودند کاری نسبت به‌ آنها انجام بدهند. یک بخش از اسناد هم پودر شده بود. بشکه های مختلف و دستگاه‌های متعددی در قسمت‌های طبق بندی شده وجود داشت که در چند ساعتی که ما مشغول راه پیدا کردن و ورود به ساختمان مرکزی بودیم اینها فرصت داشتند و با آن دستگاه‌ها آنها را پودر کرده بودند. ما نتوانستیم این پودر‌ها را بازسازی کنیم».(2) 
 دکتر محمد‌هاشم پور یزدان ‌پرست از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نیز در خصوص اسناد لانه می‌گوید: «یکسری از اسناد و میکروفیلم‌‌ها که زیر دستگاه پودر شد هنوز هم بازسازی‌اش ممکن نشده‌است. یک سری هم رشته شده بود که بچه‌‌ها رشته‌‌ها را کنار هم چیدند و با تلاش شبانه روزی آنرا باز سازی کردند و یک سری اسناد هم در نوار‌های کاست به رمز تبدیل شده بود که جاسوسان آمریکایی به علت عجله نتوانسته بودند این نوار‌ها را از بین ببرند. پشت کامپیوتر‌ها افتاده و از دید آنان پنهان شده بودند. در دفتر کار کاردار هم مقداری اسناد پیدا شد که ‌اینها هم دست اول و فوق سری بود. کاردار زمان تسخیر رفته بود وزارت خارجه و یک سری اسناد بسیار مهم و فوق سری را با بی مبالاتی روی میز کارش گذاشته بود. بعداً در آمریکا اظهار کرده‌است که این اسناد را در گاو صندوق ویژه گذاشته بودم و چون مأموران امحای اسناد، رمز آن صندوق را نداشتند نتواستند آنها بیرون آورده و خرد کنند و این دروغ بزرگی بود. برای فرار از مجازات بی مبالاتی در نگهداری اسناد، این دروغ را بافته‌است. به هر حال اسناد اولیه که ما منتشر کردیم، بیشتر درباره دخالت آمریکا در امور ایران بود. یکسری اسناد هم در آمد که ما صلاح نمی‌دیدیم آنها را مطرح کنیم چون فکر می‌کردیم اختلاف بوجود می‌آورد. با امام که مشورت شد. امام گفتند: «همه‌اسناد را همان گونه که هست برای مردم بخوانید».(3)
 عمده‌این سند‌ها درباره ‌اوضاع سیاسی، اقتصادی و نظامی ‌و مسائل داخلی ایران بود. اگر چه کارکنان سفارت به محض احساس خطر، اسناد طبقه بندی شده و مهم را با دستگاه کاغذ خردکن از بین بردند، اما دانشجویان به همراه گروهی از داوطلبان بسیاری از سند‌های به جا مانده را بازسازی نمودند. این گروه با حوصله و پشتکار رشته‌های باریک کاغذ را با توجه به رنگ و جنس کاغذ یا اندازه حروف از هم جدا کردند و با کنار هم گذاشتن آنها اسناد مهمی‌را بدست آوردند که بعضی آنها در مطبوعات روز و یا بصورت جزوه‌های کوچک به نام اطلاعیه‌افشاگری به چاپ رسید. این اسناد به مرور در 74 جلد به دو زبان فارسی و انگلیسی انتشار یافت، این کتاب‌ها تا مدت‌ها از کتاب‌های جنجال برانگیز و مورد توجه بود. هریک از این کتاب‌ها به یک موضوع خاص داخلی و یا خارجی اختصاص یافت.(4)
 حسین شیخ‌الاسلام دیگر دانشجوی پیرو خط امام در رابطه با اسناد چنین می‌گوید: «بعد از مدتي كه فهميديم مي‌شود اسناد را درست كرد از مدارس دانش آموزان آورديم. يكسري از دانشجويان در مدارس تدريس مي كردند و از شاگردان آنها استفاده كرديم. اين كار خيلي سخت بود. در ميان كوهي از رشته‌‌ها بايد دنبال اين بوديم كه كدام رشته در كنار كدام رشته قرار بگيرد. خانم ابتكار هم اسنادي را كه تكميل شده بود ترجمه مي كردند».(5)
 هنگامي كه ‌اسناد موجود در سفارت و گزارش‌‌هاي مستند دخالت آمريكا در جریان افشاي اسناد لانه جاسوسي‌ به دست آمد، در عمل مشخص شد كه ‌اگر مبارزه تنها با سقوط نظام استبدادي پايان يافته تلقي شود، باز هم امكان توطئه دشمنان و تكرار حوادث تلخ گذشته فراهم خواهد بود و آنچه ‌اين نظريه را تكامل مي‌بخشد، تحقيق عميق در اسناد لانه جاسوسي آمريكاست‌. از بزرگترين دستاورد‌هاي اين حركت‌، افشاي اسنادي است كه در اين رويداد به دست آمد. با آن كه بيش از سه دهه‌از تصرف لانه جاسوسي آمريكا گذشته‌، اين اسناد مي‌توانست در پژوهش‌‌هاي دانشگاهي در پايان‌نامه‌‌هاي كارشناسي ارشد و دكتراي رشته‌‌هاي تاريخ‌، علوم سياسي و روابط بين‌الملل مورد استفاده قرار گیرد اما بنظر می‌رسد نه در ايران و نه در ساير كشور‌هاي جهان‌، اقدام قابل توجهي در اين زمينه صورت نگرفت. البته با توجه به نفوذ ايالات متحده در اكثر مراكز دانشگاهي جهان و اعلام ممنوعيت ورود كتاب‌هاي منتشره لانه جاسوسي به‌امريكا، اين بي‌توجهي عمدي در غرب دور از انتظار نيست‌، اما غفلت از اين موضوع در داخل كشور توجيه‌پذير نيست‌.
 اسناد منتشر شده‌، ده‌ها موضوع كوچك و بزرگ را در شيوه‌‌هاي اعمال سلطه و نحوه مداخله در امور ايران و ساير كشور‌ها توسط آمريكا را نشان مي‌دهد و اینکه بين جناح‌‌هاي امنيتي (سازمان سيا)، نظامي (پنتاگون‌) و سياسي (وزارت امور خارجه‌) اختلاف ‌نظر‌ها و تحليل‌‌هاي متفاوتي وجود داشته‌است‌. همچنین خاطرات منتشر شده دست‌اندركاران آمريكايي نیز نشان مي‌دهد كه ‌آنچه در مورد غربي‌‌ها و به ويژه‌امريكايي‌‌ها درباره برنامه‌ريزي‌‌هاي دقيق و بلندمدت تبليغ مي‌شود، عمدتاً اغراق‌آميز و به دور از واقعيت است‌. این اختلافات در آمريكا گاهي به حذف طرف مقابل به هر وسيله و شيو‌هاي مي‌انجامد. به علاوه‌، اين تفكر كه‌ابرقدرت‌ها براي ده‌ها سال آينده برنامه‌ريزي كرده و ديگران تنها مجري سياست‌هاي از پيش تعيين‌شده‌ آنها هستند با ترديد جدي روبرو مي‌شود.
 ابراهیم اصغر زاده‌ از دانشجویان پیرو خط امام در خصوص اسنادی که در لانه جاسوسی وجود داشت و برخی از آنها انتشار یافت و بخشی از آن نیز تحت نظر گروهی از دانشجویان قرار گرفت و اینکه نحوه‌ اتخاذ تصمیم درباره ‌انتشار آنها چگونه بود معتقد است: «مجموعه‌اسناد لانه جاسوسی که به دست آمده چه ‌آنهایی که مربوط به بخش‌های غیر سازمان سیا سفارتخانه بود اعم از تحلیل‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی ‌و بخش‌های مختلف و چه‌ اسنادی که مربوط به سازمان سیا است، در حقیقت بخش جاسوسی و کار‌های جاسوسی آمریکا در منطقه را توضیح می‌دهد، مجموعه گرانبهایی است که باید سرمایه‌های ملی ما حساب شود، چون همه ‌اینها حاوی عملکرد آمریکا در طول سال‌های حکومت شاه بر ایران بودند».(6) 
 وی همچنین تأثیر سیاسی افشای این اسناد را چنین توضیح می‌دهد: «انتشار این اسناد از لحاظ سیاسی هم برای آمریکائی‌ها ضربه بود، برای اینکه شیوه‌های کار سند برداری آنها در دنیا افشا شد. اسناد مربوط به 22 بهمن 57 تا 13 آبان 58 از این نظر دارای اهمیت و توجه‌است که نشان می‌دهد آمریکا به هیچوجه در رابطه با انقلاب اسلامی، حاضر نیست رای مردم ایران را بپذیرد و دائما دنبال نقشه‌است که بگونه‌ای سناریو‌های خودش را طراحی کند. این اسناد برای تاریخ انقلاب ما بسیار گرانبهاست. برای منطقه هم خیلی مهم است چون سفارت ایران در منطقه مرکزیت داشته و مقدار زیادی از رونوشت اسنادی که در کشور‌های دیگر برای سازمان سیا و وزارت خارجه‌امریکا جمع آوری و ارسال می‌شده یک نسخه‌از آنها در اینجا نگهداری می‌شده‌است. بعضی از اسنادی که ما بدست آورده‌ایم و در کتاب‌های مختلفی منتشر شد‌هاند، اسناد مربوط به هند، پاکستان، عراق و اسناد مربوط به ‌امنیت خلیج فارس هستند».
 به گفته وی: «هنوز تعدادی سند از آنهایی که به‌هم می‌چسبانند، اوراق رشته رشته شده، هستند که تقریباً به‌اخر رسیده و کار بسیار مشقت باری بوده ‌است. چون از آن دسته ‌از رشته‌هایی هستند که با هم مخلوط شده‌اند و بدست آوردن آن وقت و دقت فراوانی را می‌برد. زیرا به ‌هم چسباندن رشته‌هایی که عرض‌شان عمدتاً کمتر از یک دوم عرض یک حرف انگلیسی است کار بسیار طاقت فرسائی است. یکسری میرکوفیلم‌هایی هم بود که بچه‌ها طرح‌‌هایی را دنبال می‌کردند تا از آنها استفاده کنند. ولی اینها هیچکدام به جای خیلی بالایی که بتوانیم آن را به عنوان دستاورد‌های عظیم محسوب کنیم نرسیده‌است. به هر حال شاید چند جلد از اسناد بیشتر برای انتشار باقی نمانده باشد. یکسری اسناد فنی هم هست که در امور کارشناسی بیشتر موثر است و باید ارگآنهای مربوط از آن استفاده کنند از قبیل وزارت دفاع، وزارت نفت یعنی وزارت خانه‌هایی که این اسناد به نوعی به ‌آنها مربوط می‌شده‌است».
 در سال‌های اخیر تلاش «مؤسسه مطالعات و پژوهش‌‌هاي سياسي» بر آن است تا مجموعه ‌اسناد لانه جاسوسي را كه قبلاً توسط دانشجويان پيرو خط امام در 74 جلد منتشر شده و يك جلد منتشر نشده كه حاوي زندگينامه تعدادي از رجال سياسي است را در 8 جلد به بازار نشر عرضه كند. در مجموعه جديد، براي كاهش حجم صفحات و سهولت استفاده محققين‌، متن اسناد حروفچيني شده و تصاوير اسناد هر جلد در يك قطعه CD با قابليت جستجو در متن به همراه كتاب ارائه مي‌شود. در هر جلد از مجموعه‌، علاوه بر فهرست مطالب در ابتدا، فهرست اعلام نيز در پايان كتاب آمده‌است‌. براي حفظ اصالت متن اوليه كه‌اينك يك سند تاريخي شمرده مي‌شود، متن پيشين عيناً در حروفچيني چاپ جديد نيز آمده و هيچ گونه دخل و تصرفي در محتوا و متن اسناد انجام نشده‌است‌. مؤسسه‌ اميدوار است اين اثر مورد توجه بيشتر پژوهشگران و محققين تاريخ معاصر ايران و علوم سياسي قرار گيرد. در این مجموعه محققان و مورخان می‌توانند تاحدودی به عمق و ابعاد دخالت‌های بیگانگان در سرنوشت کشور، وابستگی رجال سیاسی و درباری به بیگانه و توطئه‌های غرب علیه کشور و نیز دخالت‌ها در سال‌های 1320 ـ 1357 پی ببرند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
  ۱- امیر رضا ستوده، بحران 444 روزه در تهران، موسسه نشر ذکر 1378، ص 89-90.
  ۲- فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 30، پائیز 1389.
  ۳- پایگاه خبری سحر، 20آبان 1388. 
  ۴- دایره‌المعارف انقلاب اسلامی‌، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی‌، جلد اول.
  ۵- مصاحبه حسین شیخ الاسلام با خبرگزاري فارس، 13/8/1388.
 ۶- اشغال لانه جاسوسی آمریکا به روایت اصغر زاده، بی طرف و بهزادیان http://yaranleader.persianblog.ir

محمود فاضلی