نگاهی به جشن تاجگذاری محمدرضا پهلوی
وقتی رضا شاه روی کار آمد حاضر نشد برای مراسم تاجگذاری تاج شاهان قاجار را بر سرگذارد و دستور داد تاج دیگری ساختند. در سال 1304 گروهی از جواهرسازان زیر نظر سراج‌الدین جواهری تاجی ساختند که تاج پهلوی نام گرفت. الگوی آن را از تاج پادشاهان ساسانی گرفتند.
محمدرضا پهلوی نیز در کاخ گلستان در چهارم آبان 1346، در سالروز تولدش همین تاج را برسرگذاشت. این تاج سپس نشان رسمی کشور هم شد و در سربرگ‌ها، میدان‌های اصلی شهرها و پرچم‌ها به کار گرفته شد. روز 16 شهریور 1346 مجلس موسسان چهار اصل از متمم قانون اساسی را بشرح ذیل تصویب کرد:
- ولیعهد وقتی می تواند شخصاً امور سلطنت را متصدی شود که دارای بیست سال تمام شمسی باشد
- اگر به هنگام مرگ پادشاه، چنانچه ولیعهد به سن قانونی نرسیده باشد، فرح پهلوی بلافاصله جای او را می‌گیرد، مگر اینکه شاه شخص دیگری را به عنوان نایب‌السلطنه تعیین کرده باشد،
- در صورت فوت یا کناره‌گیری نایب‌السلطنه، شورای نیابت سلطنت از طرف مجلسین از غیر خانواده قاجار تشکیل شود.
- وظایف نایب‌السلطنه با مشورت شورایی از نخست وزیر و رؤسای مجلسین و رئیس دیوان عالی کشور و افراد دیگر انجام گیرد
- نایب‌السلطنه از رسیدن به مقام سلطنت ممنوع است.(1)
به دلیل شرایط سیاسی در ایران اشغال شده، پس از اینکه محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران در مجلس شورای ملی سوگند خورد و پادشاه ایران شد، خواستار تغییر در قانون اساسی شد مینی بر این که وی حق تعیین نایب‌السلطنه را داشته باشد و سن قانونی به سلطنت رسیدن ولیعهد بیست سالگی باشد و تا هنگامی که ولیعهد به بیست سالگی نرسیده، نایب‌السلطنه در رأس کشور قرار داشته باشد. در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۴۰ تغییرات یادشده در قانون اساسی تصویب شد. محمدرضا پهلوی در این باره گفت: «هنگامی که نیازهای اصلی و اساسی مردم ایران بر آورده بشوند و چهارچوب اقتصاد ایران گسترش یابد، می باید پای در راه تمدن بزرگ بگذاریم و این تغییرات در قانون اساسی راه ما را به سوی تمدن بزرگ هموار می سازد».
در اولین گام برای برگزاری این مراسم، مکاتبه با 45 سفارتخانه ایران بویژه در کشورهای اروپایی بود. در نامه ارسالی از سوی فرح برای آقای ظهیر سفیر ایران در هلند آمده است «خواهشمند است با مراجعه به مقامات دولتی کشور پادشاهی هلند اطلاعات جامعی راجع به برنامه تاجگذاری‌هایی که انجام شده و مراسم و تشریفات معموله کسب و گزارش فرمایید که به عرض پیشگاه مبارک برسد».
چند روز پیش از برگزاری این مراسم، روزنامه‌های خارجی در وصف آن اخبار زیادی منتشر نمودند. روزنامه آ.ب.ث چاپ استانبول ترکیه نوشت: «تاجگذاری ملکه فرح دیبا در تهران به افسانه‌های هزار و یک شب شباهت خواهد داشت. در این مراسم فاصله بین کاخ سلطنتی و کاخ گلستان که در حدود 20 کیلومتر می باشد با قالی‌های ایرانی مفروش خواهد گردید».(2)
در مراسم آخرین پادشاه ایران، همسر او فرح دیبا نیز تاجگذاری کرد و به عنوان جانشین وی تعیین گردید. برای همسر محمدرضا که جاشین شاه بود تاجی ساختند که در مراسم تاجگذاری برسرگذارد. تا آن زمان شاه دو بار از سوء قصد جان سالم به دربرده بود و نگران آینده سلطنت خود بود و از آنجا که سن پسرش رضا برای جانشینی بسیار کم بود قانونی تصویب کردند که فرح دیبا تا رسیدن رضا پهلوی به سن قانونی، جانشین سلطنت ( نایب‌السلطنه) شاه باشد. محمدرضا پهلوی پیش از آغاز مراسم گذاردن تاج بر سر فرح پهلوی طی سخنانی اعلام داشت: «از خداوند سپاسگزارم که به من فرصت داد تا جایی که در قدرت من بود به مملکت و ملتم خدمت کنم. از خداوند می‌خواهم که قدرت ادامه آنچه را که تاکنون انجام داده‌ام به من اعطا فرماید. شرف و افتخار ملت و کشورم تنها هدف زندگی من است. من تنها یک امید دارم و آن حفظ استقلال، حاکمیت ایران و پیشرفت مردم ایران است و برای رسیدن یه این هدف آماده‌ام تا در صورت لزوم جان خود را فدا کنم. باشد که خداوند توانا به من فرصت دهد کشوری خوشبخت و جامعه‌ای آبادان به نسل‌های بعد تحویل دهم و پسرم، ولیعهد نیز در انجام رساندن این بار سنگین تحت توجهات باری تعالی موفق گردد».(3)
ساخت تاج نایب‌السلطنه را به جواهرسازان فرانسوی سفارش دادند. به نوشته یکی از روزنامه‌ها «... تاجی که علیاحضرت فرح در روز جشن تاجگذاری بر سر خواهند گذاشت تقریبا دو کیلو وزن دارد و جواهرات آن در میان طلا و طلای سفید کار گذاشته شده است، قیمت این تاج را به هیچ وجه نمی توان تخمین زد و یا حساب کرد. این تاج میلون‌ها دلار ارزش دارد.(4) برای شرکت در این مراسم از هیچ رئیس دولت خارجی دعوت به عمل نیامده بود.
مراسم تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی و فرح پهلوی در کاخ گلستان انجام پذیرفت. یکی از کسانی که نقش مهمی در این مراسم داشت اسدالله اعلم بود. وی در آبان ۱۳۴۵ به وزارت دربار منصوب شد. تاجگذاری محمدرضا پهلوی و جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در دوران وزارت دربار او انجام شد.
در جریان این جشن‌ها حکومت از مساجد خواسته بود که هنگام برپایی مراسم اذان پخش کنند و مسجدها را چراغانی نمایند. همچنین از روحانیون بلند پایه خواسته بود به شخص شاه تبریک بگویند. در همان ایام جامعه روحانیت تهران علیه برپایی مراسم تاجگذاری و جشن‌های آن با اشاره به زندان، تبعید و دستگیری روحانیون و فقر و محرومیت در جامعه در اطلاعیه مفصل و افشاگرانه ای نوشت: «آیا چنین جشنی فرخنده است؟ آیا چنین مردمی واقعا در جشن و شادی شریک‌اند؟ آیا اگر لبخندی احیانا بر لب یک ایرانی نقش می‌بندد، لبخند تمسخر نیست؟ جواب این سؤالات با کسانی است که از درد دل مردم فلک زده ایران باخبرند».(5)
با پخش این اعلامیه در میان مردم و انعکاس آن در روحیه رژیم که تاثیر جدی برجای گذاشت موجب گردید که رژیم توسط ساواک بر مراقبت ها و کنترل مخالفین خود بیفراید . لذا جلسات کمیته امنیتی جشن تاجگذاری به طور جدی و مستمر پیگیری شد. در یکی از جلسات این نشست موارد ذیل با حضور تیمسار سپهبد یزدان پناه ریاست شورای عالی تاجگذاری تصویب شد :
- مراقبت دقیق فعالیت کلیه احزاب و دستجات سیاسی مخالف و یا آنهایی که سابقه مخالفت و فعالیت مضره داشته‌اند.
_ احزاب و دستجات و افرادی که مرتکب کوچکترین فعالیت مضره سیاسی گردند مسئولین و مسببین آن بلافاصله دستگیر و تحت بازجویی دقیق قرار خواهد گرفت.
- شدت مراقبت از شروع مراسم تا پایان مراسم ادامه خواهد داشت.
جشن تاجگذاری آخرین شاه سلسله پهلوی که با تاخیری 16 ساله و با الگو پذیری از بیگانگان و برای نمایش قدرت و جلال و جبروت سلطنت برگزار شد. جشنی مملو از شکوه و جلال مصنوعی و افراطی بود و شاه سعی داشت تا با بهره گیری از این تجملات و زیور آلات و ابزار نمایشی، خود را در زمره پادشاهان بزرگ و نامدار ایران قرار دهد و میلیون‌ها دلار از ثروت این مردم محروم و فقیر ایران زمین را صرف این جشن نمود.
منابع :
- تاریخ سیاسی معاصر، جلال الدین مدنی، ج 2، دفتر انتشارات اسلامی.
- دایره المعارف انقلاب اسلامی، سوره مهر، 1384.
- نهضت امام خمینی، حمید روحانی، ج 2، انتشارات بنیاد شهید، 1364
- جشن تاجگذاری، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1385.
محمود فاضلی
