ارزش واقعی خاطرات به ميزان بيان ناگفته‌هاست

عمادالدين فياضي، عضو هيات علمي رشته تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي در «نشست تخصصي خاطره‌نويسي دفاع‌مقدس» در سراي اهل قلم گفت: ارزش واقعي خاطرات، به ميزان بازگويي حقايق و ناگفته‌هاست و اگر خاطره‌اي يك واقعيت را دگرگون نشان دهد، يك ضد خاطره محسوب مي‌شود.

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) نشست تخصصي خاطره‌نويسي دفاع‌مقدس، عصر شنبه (29 مهر ماه) با حضور «مسعود كوثري» استاديار و مدير گروه ارتباطات اجتماعي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران، «عمادالدين فياضي» عضو هيات علمي رشته تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي واحد شهرري و «مسعود اميرخاني» مترجم و فعال در حوزه ادبيات دفاع‌مقدس و مدير اين نشست، در سراي اهل‌قلم برگزار شد.

اميرخاني در آغاز اين جلسه، به برگزاري نخستين كنگره خاطره‌نويسي دفاع‌مقدس به همت بنياد حفظ آثار در آينده‌اي نزديك اشاره كرد و گفت: اين كنگره، حاصل برگزاري جشنواره‌هاي استاني خاطره‌نويسي دفاع‌مقدس است و اين سلسله نشست‌ها به اين بهانه برپا مي‌شوند.

وي ادامه داد: نخستين جلسه از اين سلسله نشست‌ها به بررسي چيستي خاطره مي‌پردازد و در جلسه‌هاي بعدي، خاطره‌نگاري جنگ مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

سپس مسعود كوثري، به بيان تعاريفي از حافظه و خاطره و مقايسه اين دو مفهوم پرداخت و اظهار كرد: اين تفاوت به ذائقه جوامع برمي‌گردد و خاطره در ايران، بيشتر به معناي ادبي آن اطلاق شده و در غرب،‌ بيشتر به مفهوم حافظه استفاده مي‌شود.

اين استاد دانشگاه ادامه داد: بنيان روان‌شناسي خاطره با 4 نكته شامل «ساماندهي اطلاعات»، «نظم دادن به اطلاعات»، «ايجاد تصوير در ذهن» و «تكرار، بازنگري و تمرين» سر و كار دارد.

كوثري در ادامه، در تعريف «خاطره جمعي» گفت: اين بحث، حدود 100 سال قبل توسط «موریس هالبواکس» فرانسوي در كتابي با محوريت قالب‌هاي اجتماعي حافظه مطرح شده است. او معتقد است كه به يادآوردن يا فراموش كردن خاطرات توسط ملت‌ها تحت تاثير چارچوب‌هاي اجتماعي صورت مي‌گيرد.

وي با تاكيد بر تاثير نظام‌هاي سياسي حاكم بر خاطرات جمعي ادامه داد: براي مثال در دوره پهلوي، زوايايي از تاريخ ايران مورد تاكيد قرار داشتند و پس از انقلاب اسلامي، به مقاطع تاريخي مغفول مانده توجه شد.

اين استاد علوم ارتباطات افزود: خاطرات جمعي، مجموعه‌اي از باورهاي ما راجع به گذشته‌اند. اين خاطرات با داوري‌هاي عاطفي همراه بوده و بُعد شناختي خاطره نيز با نظام سياسي و ايدئولوژي حاكم، مرتبط است.

مسعود كوثري، خاطرات جمعي را گزينشي دانست و تاكيد كرد: اين خاطرات بر اساس مواضع و منافع قدرت حاكم، انتخاب مي‌شوند و هويت ملت را مي‌سازند.

وي در ادامه نشست تخصصي خاطره‌نويسي دفاع‌مقدس، تلخ بودن وقايع و فراموشي عمدي خاطرات براي يادآوري مجدد را از جمله دلايل فراموش كردن خاطرات جمعي ارزيابي و اظهار كرد: براي مثال، جنگ‌هاي جهاني اول و دوم با تكيه بر روش دوم، در مقطعي از زمان به فراموشي سپرده شدند و همچنان شاهد تدوين كتاب‌هاي شاخص دراين‌باره ايم.

سپس عمادالدين فياضي با اشاره به جدي‌تر شدن بحث خاطره در ايران، پس از وقوع انقلاب اسلامي افزود: در تاريخ معاصر با انبوهي از خاطرات و سفرنامه‌ها مواجهيم. اما به نظر مي‌رسد كه هنوز اسلوب و چارچوب‌ نظريه‌پردازي در حوزه خاطرات، جاي كار و پژوهش دارد.

وي درباره فلسفه و اهميت خاطرات به عنوان يكي از مهم‌ترين منابع تاريخي گفت: فلسفه خاطره‌نويسي و مفهوم شناخت انسان از زندگي، با تعقل و خردورزي و تلاش انسان براي شناخت هستي و شوق انسان براي رسيدن به تعالي همراه است.

اين استاد دانشگاه با اشاره به تكامل و پويايي دايم انسان و تاريخ ادامه داد: خاطره، بازتاب وقايعي است كه شايستگي ماندگاري و يادآوري را داراست و باعث ايجاد غم يا شادي در انسان مي‌شود.

نويسنده كتاب «زن‍دگ‍ی‌‍‌نامه‌ و ش‍خ‍ص‍ی‍ت‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ س‍ی‍اس‍ی‌ آی‍ت‌ال‍ل‍ه‌‌ال‍ع‍ظم‍ی‌ ح‍اج‌ ش‍ی‍خ‌ ع‍ب‍دال‍ک‍ری‍م‌ ح‍ائ‍ری» تاكيد كرد: ارزش واقعي خاطرات، به ميزان بازگويي حقايق و ناگفته‌هاست و اگر خاطره‌اي يك واقعيت را دگرگون نشان دهد، يك ضد خاطره محسوب مي‌شود.

فياضي، ايجاد حس پيوستگي، برقراري ارتباط بين پيري و جواني و ارتباط هميشگي با آينده را از جمله ويژگي‌هاي خاطره دانست و تاكيد كرد: تقابل تجربه و افق انتظارات به لطف پيوند خاطره با حال و آينده، برداشتي سودمند و الگويي مناسب براي آينده ايجاد خواهد كرد.

وي در ادامه، خاطرات را به سه بخش خاطرات خودنوشت، واقعه‌نگاري و تلفيقي از اين دو نوع، تقسيم كرد و گفت: يادداشت‌هاي روزانه سردار شهيد حسن باقري، در بخش سوم قرار مي‌گيرد. چون علاوه بر خاطرات شخصي، جزيي‌ترين مشاهدات خود را از صحنه نبرد بيان كرده است.

اين محقق حوزه تاريخ در پايان تصريح كرد: خاطرات جنگ نبايد يك جانبه ديده شوند بلكه بايد نگاهي كامل و جامع به همه زواياي آن‌ها داشت.

خبرنگار : مريم اسدی جعفری

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)