الولید، از حماسه تا روایت

جنگ آغاز شده بود و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ‌ایران، در یکم مهر ماه 1359 و تنها یک روز بعد از شروع جنگ، ضربه‌ای کاری به نیروی هوایی عراق وارد آورد که طی آن 140 فروند از شکاری بمب افکن‌های نیروی هوایی در عملیاتی به نام "کمان 99" اکثر پایگاه‌های هوایی عراق را بجز پایگاه الولید، بمباران کرده بودند.
در این زمان، شهر آبادان از سه طرف در محاصره بود و نیرو‌های زمینی عراق می‌توانستند با پشتیبانی هوایی به هدف اصلی خود در آبادان برسند. در همین هنگام عراقی‌‌ها که هنوز خاطره حمله 140 فروندی روز اول جنگ را فراموش نکرده بودند، به این فکر افتادند که شاید در آستانه این عملیات پایگاه‌های هوایی آنها مورد هدف عقابان تیز پرواز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی‌قرار گیرد. لذا تصمیم گرفتند که کلیه هواپیما‌های اصلی خود را به نقطه‌ای منتقل کنند که هیچ یک از اِسکادران‌های ایرانی نتواند به آن جا برسد و آن را هدف قرار دهد. پس با هماهنگی‌ها لازم، در تاریخ 21 دی 1359 عراق بخشی از هواپیما‌های عملیاتی خود را به مجموعه پایگاه‌های الولید در غرب عراق و در جاده بغداد-امان در نزدیکی مرز اردن انتقال داد. این پایگاه خود به یک پایگاه اصلی و دو پایگاه فرعی تقسیم می‌شود که به آن "اچ 3" می‌گفتند و از پدافند قدرتمندی نیز برخوردار بود.
اما از این سو ایران هم بیکار نماند. وقتی نیروی هوایی ایران از انتقال هواپیما‌های عراقی با اطلاع شد، سرتیپ شهید "جواد فکوری" فرمانده وقت نیروی هوایی، در 15 بهمن ۱۳۵۹ در جلسه فرمانده‌هان نیروی هوایی پیشنهاد حمله به این پایگاه‌ها را مطرح نمود که برای طرح‌ریزی این عملیات، بخش ویژه طرح‌های نیروی هوایی کار روی آن را آغاز کردند و پس از مدتی این کار را غیر ممکن قلمداد کردند. اما باز هم ارائه طرح‌ها و نقشه‌ها ادامه یافت، چون نیروی هوایی عراق بیشتر هواپیما‌های با ارزش خود را به پایگاه هوایی الولید منتقل کرده بود. حد اقل دو اسکادران از بمب افکن‌های Tu-22B و حداقل شش بمب افکن Tu-16 به همراه هواپیما‌های دیگری مانند میگ 23 و Su-20 در الولید مخفی شده بودند تا اینکه در اواخر اسفند همان سال یکی از چندین طرح ارائه شده برای حمله به الولید به تصویب رسید.
در 15 فروردین ۱۳۶۰، هشت فروند فانتوم و بمب‌افکن اف ۴ ایرانی دوربردترین حمله هوایی در تاریخ نیروی هوایی ایران را به انجام رساندند. در این عملیات غرور آفرین، هشت فروند هواپیمای F4 با عبور از نوار مرزی دو کشور ترکیه و سوریه با پرواز ارتفاع پست و انجام 4 مورد سوختگیری در حال حرکت توانستند به پایگاه الولید برسند که سه برابر برد پروازی این هواپیما‌ها با ایران فاصله داشت. آنها در نهایت موفق شدند 48 فروند از هواپیما‌های رژیم بعث را منهدم و بدون تلفات به میهن اسلامی‌باز گردند.
 حمله ایران به پایگاه هوایی الولید، موفقیت‌آمیزترین عملیات علیه یک پایگاه هوایی از 1967 است و شاید هیچگاه در تاریخ جنگ‌‌های هوایی، 8 فروند هواپیما نتوانند این چنین خسارت سنگینی را به دشمن تحمیل کنند. در جریان این عملیات حدود 80 درصد نیروی هوایی عراق به طور کامل نابود شد و تا یک سال بعد از آن نتوانست مأموریت مهمی‌انجام دهد.
موضوع جالب دیگر این است که در جریان جنگ خلیج فارس (1991) نیروی دریایی ایالات متحده مأمور حمله به الولید شد و در جریان بمباران الولید، سه فروند F-14D نیروی دریایی ایالات متحده، هدف موشک‌‌های سام 6 قرار گرفتند و ساقط شدند!(1)
از همان ساعتی که خبر بمباران الولید دنیا را تکان داد تا به امروز، مطالب زیادی درباره این عملیات متهورانه گفته و نگاشته شده است و از آن به عنوان یکی از موفقیت آمیز ترین عملیات‌های هوایی یاد کرده‌اند. در ایران هم دو جلد کتاب و یک فیلم سینمائی به کارگردانی شهریار بحرانی، به این عملیات پرداخته‌اند.
اولین کتاب با نام «اچ 3» در 1386 به قلم عزت الله معظمی‌گودرزی منتشر شد. این کتاب در دوازدهمين دوره انتخاب كتاب سال دفاع مقدس مورد تقدیر هم قرار گرفت.
کتاب دوم اما نمونه ای متفاوت است که با روش تاریخ شفاهی قلم خورده است. این کتاب که باعنوان «حمله هوایی به الولید» در 1389 راهی بازار شد، چگونگی انجام عملیات حمله به الولید را از زبان لیدر عملیات و سایر شرکت کنندگان روایت می‌کند. وجه تمایز  این کتاب نویسنده آن سرتیپ خلبان دکتر احمد مهرنیا است که خود یکی از خلبانان تیم حمله کننده به الولید بوده است. او تک تک اعضای دخیل در این عملیات از خلبان گرفته تا پرسنل راداری را می‌شناخت. از این رو پس از بررسی اسناد و مدارک در دسترس، به سراغ هشتاد تن از آنها رفت و با تکیه بر معیار‌هایی همچون اشراف بر اطلاعات فنی، خاطرات مشترک با مصاحبه شونده و تنظیم مصاحبه بر اساس تخصص فنی مصاحبه شونده، اطلاعات خود را گردآوری نمود.
از دید امیر مهرنیا کتابی که در 1386 روانه بازار شده بود، دارای ایراد‌های زیادی بود. خود او در مصاحبه‌ای (۲) که در اول اردیبهشت 1389 با خبرگزاری فارس انجام داده به این نکته اشاره نموده است و آن کتاب را جفایی در حق عملیات الولید قلمداد نموده است. اما باز هم در انتهای پیشگفتار اشاره می‌کند که با توجه به عدم استفاده از مدارک نیروی هوایی، احتمال آن وجود دارد که تفاوت‌هایی جزئی در ارائه ماجرا وجود داشته باشد.
در کتاب حمله هوایی به الولید تمامی‌مراحل عملیات از زمان طراحی تا انتها روایت می‌شوند و شرکت کنندگان در آن، خاطرات خود را در لابلای این روایت تعریف می‌کنند. آنطور که در این کتاب روایت شده، عملیات دوبار به صورت ناموفق اجرا می‌شود تا در نهایت تمامی‌نواقص آن برطرف شود و در روز پانزدهم فروردین 1360 با موفقیت انجام شود. کل عملیات در 5 ساعت اجرا شد و تمامی‌اعضای شرکت کننده در آن، سالم به وطن باز گشتند. امیر مهرنیا نهایت تلاش خود را نموده است تا تصاویر روایان را بدست آورد و در کنار خاطرات مربوط به آنها به چاپ برساند. تصاویر هواپیما‌ها و مهمات و موشک‌های مختلف هم با زیرنویس و اطلاعات کافی درج شده‌اند. او هرکجا که لازم بوده است، اطلاعات تکمیلی مورد نیاز خواننده را در پاورقی‌ها ارائه کرده است تا هیچ نکته ای ناگفته و گنگ باقی نماند. حتی در انتهای کتاب فهرستی از مهمات به کار رفته در این عملیات و همین طور نمونه تصاویری از دفاتر ثبت پروازی را ارائه کرده است. این اطلاعات تکمیلی، کتاب را به یک دانشنامه کوچک در زمینه نبرد‌های هوایی تبدیل کرده است و خواننده پس از مطالعه آن، دید خوبی از واژه‌ها و اصلاحات هوایی بدست می‌آورد.

کتاب حمله هوایی به الولید تولید دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است. چاپ اول آن در 1389 منتشر شد و تا کنون به چاپ سوم رسیده است که چاپ سوم آن با تغییر در طرح جلد و ویرایش جدید در 259 صفحه توسط سوره مهر عرضه شد.