تاريخ شفاهي تاريخي در دسترس و ميان مردم است

در سيزدهمين كارگاه يك روزه آموزش تاريخ شفاهي دفاع‌مقدس در استان كرمانشاه محسن غني‌ياري، پژوهشگر درباره اينكه چطور مي‌توان تاريخي متقن و به دور از آلایش نوشت، اظهار داشت: «همه مورخان معتقدند که برای نوشتن تاریخ نیازمند سند هستيم. بر همین مبنا مرکزملی اسناد دفاع مقدس در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس شکل گرفت. و وظیفه اش شناسایی، گردآوری، ساماندهی و بایگانی و خدمت‌رسانی و انتشار اسناد تاريخي است و بعد از آن در پی خدمت‌رسانی برای استفاده محققان و پژوهشگران تاريخي اين اسناد در اختيار آنها قرار مي‌گيرد.»
به گزارش سايت تاريخ شفاهي ايران؛ سيزدهمين کارگاه يك روزه آموزش تاریخ‌شفاهی دفاع‌مقدس، روز چ‌هارشنبه(30شهريور ماه) با حضور محققان و نويسندگان حوزه جنگ‌ تحميلي، در استان كرمانشاه برگزار شد. «علیرضا کمری» صاحب‌نظر حوزه اسناد و پژوهش دفاع‌مقدس، «علی فروزفر» استاد رشته علوم ارتباطات، «محسن غنی یاری» پژوهشگر و صاحب نظر در عرصه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس، در اين نشست سخنراني خواهند كردند.
سردار ويسي، مدیر کل بنیاد حفظ آثار ونشر ارزش‌های دفاع مقدس استان کرمانشاه آغاز شد و در ادامه سرهنگ كاظم فرامرزي، رئيس مركز ملي اسناد و كتابخانه دفاع‌نقدس با اشاره به روند برگزاري كارگاه‌‌هاي تاريخ شفاهي در استان‌ها و بازتاب و تاثيرات اين كارگاه‌‌ها اظهار داشت: «ورود به عرصه تاریخ شفاهی یکی از روزنه‌‌های امیدی است که می‌تواند حقیقت و رويداد‌هاي مهم تاريخ را روشن كند. گام نهادن در احياي فرهنگ تاريخ 8 سال جنگ تحميلي حركتي عظيم و ماندگار براي آيندگان است. در اين راستا سند و ظرفيت‌‌هاي مردمي كه نقش بسزايي در آن دوران داشتند، بسيار تاثيرگذار بوده و هست. بنابراين بايد براي جلوگيري از دست دادن اين ظرفيت‌‌هاي تاريخي كه هركدام خاطرات و گفته‌‌هاي نابي درباره تاريخ دفاع‌مقدس دارند برايمان حائز اهميت است.
 محسن غنی یاری، پژوهشگر، تاریخ را کالبد شکافی حیات اجتماعی بشر نامید و خاطر نشان كرد: «اگر این تعریف را مبنا قرار دهیم هرچه آن واقعه و رخداد بزرگ‌تر و مهم‌تر و تاثیرگذار تر باشد، کالبد شکافی آن واقعه به خودی خود سخت تر است و نیازمند پژوهش بیشتری است.»
وي افزود: «در ايران واقع‌هاي در سال 57 رخ داد به نام انقلاب اسلامی؛ نظریه پردازان علوم سیاسی و روابط امور بین الملل آن دوره را دوره یا عصر پایان انقلاب نام گذاشته بودند. یعنی انقلاب اسلامی‌زمانی پیروز شد که به نقل از نظریه‌پردازان علوم سیاسی و روابط امور بین الملل عصر پایان انقلاب‌ها بود. امام درباره انقلاب واژه‌ای به کار بردند و گفتند پیروزی انقلاب اسلامی ‌ایران معجزه قرن بود. در پی انقلاب اسلامی‌جنگ 8 ساله که ما از آن به عنوان «دفاع مقدس» یاد می‌کنیم اتفاق افتاد. این دو واقعه مهم تاریخ ایران، منطقه و بلکه جهان را دچار دگرگونی کرد. برای آن که تاریخ این دو واقعه بزرگ را بدانیم، پژوهش و تلاش بیشتری را می‌طلبد. نکته ديگر اينكه ما برای حفظ هویت فرهنگی خودمان و انتقال این هویت به نسل بعد نیازمند شناخت دقیق این تاریخ هستیم. بنابراین در پی این هستیم که تاریخ دفاع مقدس را به درستی بشناسیم و به دقت به نسل دیگر منتقل کنیم. این وظیفه انسانی و ملی ما است.»
غني‌ياري با اشاره به اينكه چطور مي‌توان تاريخي متقن و به دور از آلایش نوشت، تصريح كرد: «همه مورخان معتقدند که برای نوشتن تاریخ نیازمند سند هستيم. بر همین مبنا مرکزملی اسناد دفاع مقدس در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس شکل گرفت و وظیفه‌اش شناسایی، گردآوری، سامان دهی و بایگانی و خدمت‌رسانی و انتشار اسناد تاريخي است و بعد از آن در پی خدمت‌رسانی برای استفاده محققان و پژوهشگران تاريخي اين اسناد در اختيار آنها قرار مي‌گيرد.»
وي درباره نسبت سند با كارگاه تاريخ شفاهي خاطر نشان كرد: «در تاریخ نگاری سنتی سند تنها به کاغذ اطلاق می‌شد، الان هم بسیاری از اساتید تاریخ در استان ‌ها وقتی کلمه سند به کار می‌برند، کاغذ را ارده می‌کنند. در این تعریف بقیه موارد مانند صوت و فیلم و عکس دیگر سند نیستند و عنوان شواهد شفاهی نام مي‌گيرند. اما در تاریخ نگاری امروز که در دانشگاه ‌ها نیز غلبه پیدا کرده سند یعنی هرچیزی که ما را به دریافت حقیقتی از واقعه تاریخی رهنمون کند. حال، تاریخ شفاهی؛ تاریخی که اطلاعات ورودی‌اش شفاهیات باشد یا به عبارتی سند شفاهی باشد؛ تاریخ شفاهی نام دارد. منظور از تاریخ شفاهي تاريخي نیست که شفاهی باشد؛ تاریخ شفاهی را می‌توان در فیلم و نوار و عکس و کتاب نیز ارایه داد. بسیاری از رمان‌نویسان، و داستان‌پردازان از همین خاطرات شفاهی آثار ادبی فاخری در حوزه داستان و رمان تولید می‌کنند، اما این آثار تاریخ نیستند. تاریخ شفاهی یعنی خاطره به گون‌های دقیق گرفته شود که تاریخ شفاهی نام بگیرد. بنابراين هرچه خاطره دقیق‌تر و منظم‌تر باشد به سند شفاهی نزدیک تر است.»
غني‌ياري درباره و برتری تاریخ شفاهی به تاریخ مکتوب اظهار داشت: «تاريخ شفاهي، تاريخي از توليد به مصرف است در حالي كه اسناد مكتوب به سادگي در دسترس نيستند و ارايه آنها با تاخير يوده و اسناد رسمي و دولتي هستند كه با شرايط ويژ‌هاي در اختیار پژوهشگر قرار مي‌گيرد. تاريخ شفاهي تاريخي در دسترس و در ميان مردم است.»
در ادامه اين كارگاه «علی فروزفر» استاد رشته علوم ارتباطات، دامنه تاريخ شفاهي را بسيار گسترده دانست و گفت: «تمام سازمان‌ها و نهاد‌‌ها مي‌توانند تاريخ شفاهي و عملكرد خود را از آغاز بنويسند. تاریخ شفاهی قرار نیست همیشه به صورت صوت و شفاهي بماند. روزي اين پیام ‌های شفاهی اول به صورت مکتوب بدون روتوش، مکتوب می‌شوند و بعد براي چاپ و انتشار مكتوب شوند. بنابراین تاريخ شفاهي از لحاظ ماندگاری دست کمی‌از تاریخ مکتوب نخواهد داشت. اما صدا و لحن مصاحبه‌شونده در تاريخ شفاهي محفوظ است.
فروزفر در ادامه درباره فنون و مهارت‌‌های مصاحبه، زمان و مکان و موقعیت‌ها، سوالات، نحوه ارتباط برقرارکردن با مصاحبه شونده، ایجاد اطمینان و اعتماد، نگاه ریزبین و جزئی‌نگری صحبت كرد.
عليرضا کمری، صاحب‌نظر حوزه اسناد و پژوهش دفاع‌مقدس يكي ديگر از سخنرانان اين نشست اظهار داشت: «زمانی که کلمه جنگ را می‌شنویم بلافاصله تعبیر دفاع مقدس در ذهن ما می‌آید. این رویداد اساساً برای ما یک رخداد فرهنگی بوده است. حدود 8 هزار و اندی کتاب تا کنون درباره جنگ چاپ شده و به طور قاطع اغلب این کتاب ‌ها در حوزه ادبیات شکل گرفتند. زمانی که درباره آثار مکتوب جنگ حرف می‌زنیم خواه ناخواه ذهنمان متواتر می‌شود به سمت ادبیات.»
وي در ادامه گفت: «مثلاً وقتی شعر جنگ را، که چهره اعلا ارجح در ادبیات ماست، به لحاظ بسامد کلمات بررسی کنیم، می‌ببینیم چه تعداد کلمه شهید و ش‌هادت و امام حسین در میان کلمات و مضامین آن به کار رفته است. ادب تعلیمی ‌و اعتقادی زماني كه مصرف روز پیدا می‌کند صورت حقیقي هم پیدا می‌کند در واقع شعر جنگ ما هم تعلیمی ‌بوده و هم برانگیزاننده. ما در میان رشته‌‌های علمی‌و دانشگاهی رشته ‌های با عنوان مطالعات اقتصاد جنگ نداریم، علوم سیاسی معطوف به جنگ نداریم. مقاله ‌هایی نوشته شده اما هنوز ابعاد دیگر جنگ غیر از ادبیات کاربرد تعلیمی ‌ندارند. بنابراین ادبیات، دفاع مقدس اندک اندک به سمت مطالعات تاریخی سوق داده می‌شود.»
كمري تصريح كرد: «گستردگی گستره ادبیات جنگ و دفاع مقدس که وجه اعلم این پدیده است یک صورت همگانی پیدا کرده است. چه چیز باعث می‌شود که توده مردم وارد عرصه تولید ادبیات بشوند. شاید تحت عنوان جمهوریت ادبی بتوان از این پدیده نام برد. یعنی کسانی که گمان نمی‌کردند که نام شان به صورت چاپ شده بر روی جلد کتاب بیاید، خاطره‌ای گفته اند که مکتوب شده است. بنیاد و ژرفای هستی بخش دفاع مقدس «خاطره» است. منتها مقصود من از «خاطره»، کتابِ خاطره نوشته و خاطره گفته نیست. بلکه کلیات مفهوم خاطره مد نظرم است. ادبیات ما یک ادبیات خاطره گرا است. تمامیت ادبیات جنگ و دفاع مقدس بر مفهوم هستی بخش کلی خاطره شکل گرفته است. چرا که جان‌مایه و بطن و بن‌مایه ادبیات جنگ، «خاطره» است. حدود 2 هزار اندی عنوان کتاب ذیل خاطرات جنگ قرار می‌گیرند. در نهضت خاطره گویی و خاطره نویسی می‌توانیم از این عرصه ادبی یاد کنیم. چرا که یک ماجرا ادبی در ایران شکل می‌گيرد. خاطرات جنگ بسیار متعدد و متنوع‌ هستند و از ارزش‌‌های متفاوت برخوردارند و براساس موضوع و مضمون داراي اهمیت هستند.»
وي در پايان درباره تفاوت بین خاطره و تاریخ شفاهی گفت: «خاطره آن طور که ما سرکار داریم در دنیای ادبیات شکل می‌گیرد و تاریخ شفاهی با نگاه تاریخ شناختی باید نگاشته شود. بحث درباره تاریخ شفاهی بحث درباره تاریخ به ماهُوَ تاریخ است. این بحث با معرفت و شناخت تاریخی امکان‌پذیر است. واقعه تاریخی روند و روال خاصي را دنبال مي كند. زماني كه حرف از تاريخ مي‌زنيم مقصود رخداد و گزارش رخداد است.»