متن و گزاره‌هاي تاريخي با ذهن مورخ سر و كار دارد

چهاردهمين کارگاه آموزش تاریخ‌شفاهی دفاع‌مقدس، روز چهارشنبه (6 مهر ماه 90) با حضور محققان و نويسندگان حوزه جنگ‌تحميلي، در عصر در سالن آمفي تئاتر پايگاه علمي و فناوري استان يزد برگزار شد.
به گزارش سايت تاريخ شفاهي ايران؛ «علیرضا کمری» صاحب‌نظر حوزه اسناد و پژوهش دفاع‌مقدس، «علی فروزفر» استاد رشته علوم ارتباطات، «محسن غنی یاری» پژوهشگر، حجت الاسلام سعيد فخرزاده، رئيس دفتر تاريخ شفاهي انقلاب اسلامي و صاحب نظر در عرصه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس، در اين نشست درباره مباحث نظري و عملي در حوزه تاريخ شفاهي سخنراني كردند.
علیرضا کمری، اساس و مبناي فهم و عمل در تاريخ شفاهي را «مطالعات تاريخي» و «تاريخ‌ پژوهي عميق و دقيق» مي‌داند؛ وی درباره تفاوت نگرشی و معرفتی در حوزه ادبیات و تاریخ به شرح و تفصیل سخن گفت و داستان‌نویسان و روزنامه‌نگاران را از ورود بی‌مهابا به مسائل تاریخ پژوهی و اظهار نظرهای تاریخ‌شناسانه بر حذر داشت.
كمري در ادامه با توجه به سوال يكي از دانشجويان شهر ميبد يزد مبني بر آفت‌های تاريخ‌نگاري كه دلبستگي‌هاي مورخ به امر ثبت خاطرات و تاريخ و يا خودسانسوري مصاحبه شونده  است، اظهار داشت: تمام مورخان دارای چارچوب ذهنی هستند که نمی توانند از آن دست بکشند. بنابراین طبیعی است که در هر متن و گزاره تاریخی با ذهنیت مورخ سر و کار داشته باشیم. هیچگاه شما به متن تاریخی خالص که در آن اندیشه مورخ بازتاب نیافته باشد، دست نمی‌یابید. در تاریخ واقعیت روایت است.
در ادامه چهاردهمين و آخرين كارگاه آموزش تاريخ شفاهي دفاع‌مقدس در استان يزد حجت الاسلام سعید فخرزاده، رئيس دفتر تاريخ شفاهي انقلاب اسلامي و صاحب نظر در عرصه تاریخ انقلاب و دفاع مقدس با بيان اين نكته كه تناسب و توازن ميان هدف و امكانات قابل دسترس در گردآوري داده‌‌ها و اطلاعات تاريخي جريان تحقيق و پژوهش در زمينه تاريخ شفاهي را تسريع مي‌بخشد، اظهار داشت: بعد از تعیین هدف تعیین موضوع باید مدنظرمان باشد. از طرفی بحث دسترسی به منابع مورد نظر موضوع را هم مدنظر داشته باشیم. با شخصیت هایی که مكمل‌كننده تحقیق ما هستند مصاحبه كنيم. مورخ باید به جای یک مخاطب تمام جزیات را سوال کند. و این امر در حین مصاحبه اتفاق می افتد.
وي ادامه داد: بعد از جمع‌آوري اطلاعات مستند اسناد را شناسنامه نویسی کنیم. روند هماهنگی مصاحبه تمام موقعیت ها و شرایط از شروع تا مسیر پایان مصاحبه را به یاد داشته باشیم. بعضی حرف ها وقتي ضبط صوت خاموش است گفته مي‌شود و همان حرف‌ها مي‌تواند مسير مصاحبه ما را هدايت كند. 
علی فروزفر، استاد رشته علوم ارتباطات  يكي از راه هاي غلبه بر خودسانسوري در مصاحبه را شناخت و اطلاعات درباره موضوع مطرح شده و خود مصاحبه‌شونده معرفي كرد و افزود: هرجا توانسیتیم در قالب کمک به حافظه مصاحبه شونده  باید وارد مصاحبه شویم و به او کمک کنیم نه جدل. چه بسا این کمک به خودی خود حصار خوسانسوری را از بین می برد.
وي تصريح كرد: گاهی مصاحبه انفرادی ممکن ضرورت نداشته باشد چرا که به صورت گروهی و همزمان و گروهي در یک فعالیتی شرکت داشتند.  البته  وقتی افراد در جمع قرار مي‌گيرند ممکن است در بعضی موارد دچار خودسانسوري بشوند و مراعات یکدیگر را  بكنند بنابراين اول به صورت جدا و بعد دسته جمعی بايد مصاحبه صورت بگيرد. درمصاحبه انفرادی هر حرفي گفته می شود و جدلی برای راست و دروغ نداریم  چرا که مانند یک تلمبه بر سر را چاه این فرد قرار می گیریم و باید هرچه داده دارد را استخراج کنیم.
گاهی در پایان مصاحبه گفت و گو به فرد دیگری داده می شود تا بخواند و نظرش را درباره اينكه درباره صحت و سقم بعضي موارد اطلاعات دهد. بدين ترتيب اصل کار گفت وگوی فردی  است. اين چند سال باقي مانده را براي جمع آوري خاطرات جنگ بايد غنيمت بدانيم.
فخرزاده تصريح كرد: نظريه پردازان جهان زماني كه انقلاب اسلامي به وقوع پيوست با تحليل ‌هايي كه بر روي اين انقلاب داشتند و اطلاعاتي كه از همان اول جمع‌اوري كرده بودند مدل انقلاب اسلامي را مورد نظريه پردازي قرار دادند. بنابراين رويداد‌ها و حوادث جديد به نوبه خود نظريه هاي جديد‌تري را مي‌آفرينند. حتي بنا به فرمايشات مقام معظم رهبري ما بايد جامعه‌اي مبتني بر فرهنگ بومي خودمان بيافرينيم. ما بايد در جمع آوري اطلاعات به حدي عمل كنيم كه اگر روزي مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار گرفت بدون هيچ كمي و كاستي باشد.
محسن غنی یاری، پژوهشگر نيز در كارگاه آموز تاريخ شفاهي دفاع‌مقدس در استان يزد اظهار داشت: واقعه جنگ بر ملتی که تازه سرش را بعد از پیروی انقلاب خلوت شده تحمیل شده کسانی که نه جنگ دیده بودند نه جنگیدن بلد بودن با سن و سال کم وارد شدند، بنابراين به دلیل ضعف دانش خطاهای تکنیکی و تاکتیکی بسیاری داشته اگر این را پنهان کنیم به نسل بعد خیانت كرديم. حتی در مقوله انقلاب هم دچار این مشکل شدیم با گذشت 33 سال از پيروزي انقلاب هنوز حرف هایی را نزدیم و نگفتیم و به همین دلیل دیگرانی که خارج از کشور هستند به خود اجازه می دهند برای ما تاریخ بنویسند. بعد بايد بدويم تا شبهاتی که آنها در تاریخ کشورمان ایجاد کردند برطرف كنيم.
وي ادامه داد: در تاریخ سره را باید از ناسره تشخیص دهیم. گردآوری را باید انجام دهیم و در صندوق های سر به مهر این اسناد و اطلاعات را نگهداری کنیم و تا وقتی قوانين اجازه نداده آنها را بازگو نکنیم. اما اطلاعات را جمع آوری کنیم. چرا که گوينده واقعيت‌ها نگران اینست که حرفش برای کشور بازتاب بدی داشته باشد. چه بسا ما می توانیم حرف های او را جمع کنیم و تعهد دهیم مانند راز او را نگهداري می کنیم. مقام معظم رهبری دیداری همواره تاكيد داشته و دارند كه ما هویت فعلی مان را به آینده منتقل کنیم و بیاموزیم و تاکید داشتند که تاریخ در وجه عبرت آموزی قرار بگیرد لاجرم از این خوبی ها و شکست و پیروزی ها بنویسیم تا عبرت بگیرم قاعدتا ما تاریخ یک طرفه نخواهیم نوشت.
استان‌های کرمان، خراسان رضوی، تبریز، فارس، خوزستان، سمنان، رشت، خراسان جنوبی، تهران، قم، فارس، مازندران و كرمانشاه از استان‌هايي هستند كه كارگاه آموزش تاريخ شفاهي در آنها برگزار شده است.

گزارش از: فاطمه نوروند