فرصت محدود بود و زمان تنگ، کمتر کسی مجال پیدا می‌کرد آنچه را در طول روز رخ می‌داد بنویسد، حتی برای یادگاری و برای به یاد آوردن حوادث گذشته در سال‌های بعد. شاید هم گمان می‌کردند زمان باقی است و پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌توان حوادث را بازگو یا نه، جایی،‌ گوشه‌ای، روی کاغذی ثبت‌شان کرد. تعداد بسیاری از آنان هم رفتند و جنگیدند و حتی نرسیدند خاطراتشان را بنویسند. حالا، دیگران برای آنان دست به قلم می‌شوند تا یادشان برای همیشه در صفحه صفحه کتاب‌ها مانا شود.
شهید محمود کاوه یکی از همین افراد است که خیلی زود ـ در 22 سالگی ـ فرماندهی تیپ ویژه شهدا را تجربه کرد و در 25 سالگی به شهادت رسید. کاوه سال 1340 در شهر مشهد متولد شد. حضور در جلسات علمای مبارزی مانند شهید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، تفکر مبارزاتی او را شکل داد و با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1357 تا مرز شهادت پیش رفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران، محمود کاوه عضو این نهاد و سپس مربی تاکتیک نظامی شد. وی برای مبارزه با گروهک‌های ضدانقلاب به غرب کشور رفت و با استفاده از تاکتیک‌های چریکی، عملیات ضد کمین را علیه ضدانقلاب در کردستان طراحی و اجرا کرد.
همزمان با تشکیل تیپ ویژه شهدا در غرب کشور توسط سرداران شهید محمد بروجردی و ناصر کاظمی، محمود کاوه به عنوان مسوول عملیات تیپ معرفی شد. آزادسازی شهر بوکان و سپس جاده مهم و حیاتی پیرانشهر ـ سردشت و پاکسازی این مناطق از گروهک‌های ضدانقلاب، از جمله عملیات‌های گسترده‌ای بود که با فرماندهی وی انجام شدند.
پس از شهیدان ناصر کاظمی، محسن گنجی‌زاده و محمد بروجردی، فرماندهی تیپ ویژه شهدا در سال 1362 به محمود کاوه سپرده شد و وی صحنه‌های غرورآفرینی در غرب و جنوب کشور آفرید.
محمود کاوه، یازدهم شهریور ماه 1365 در 25 سالگی، هنگامی که برای تصرف ارتفاع مهم 2519 پیشاپیش رزمندگان در حرکت بود، براثر اصابت ترکش خمپاره شهید شد.
حالا 25 سال از شهادت محمود کاوه، فرمانده تیپ ویژه شهدا و یکی از نامدارترین شهدای خراسان گذشته است. با بررسی کتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری و سازمان اسناد و کتابخانه ملی به حدود 12 عنوان کتاب برمی‌خوریم که درباره شهید محمود کاوه نوشته و منتشر شده‌اند.
از جزء به کل می‌رسیم
محمد خسروی‌راد، داستان‌نویس که اخیراً داستان نوجوانانه‌ای را درباره شهید کاوه و با عنوان «ماشین زمان» نوشته، درباره این اثر می‌گوید: «در این اثر بدون تمرکز بر فضای کودکی شهید محمود کاوه، به چگونگی فعالیت‌های وی و حضورش در جبهه‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پرداخته شده است.»
وی که برای نگارش داستان «ماشین زمان» کتاب‌های منتشر شده درباره شهید کاوه را مورد بررسی قرار داده، به جای خالی اثری جامع درباره این شهید اشاره می‌کند و می‌افزاید: «سال‌ها پیش این سوال را مطرح کردم که چرا نویسندگان نامدار حوزه دفاع مقدس، نگارش کتاب کاملی درباره شهید محمود کاوه را آغاز نمی‌کنند؟ اما آن زمان از طرف برخی از مسوولان مطرح شد که خانواده این شهید برای ضبط خاطراتشان درباره کاوه همکاری نکرده‌اند. از دوستان و هم‌رزمان وی هم آنچه جمع‌آوری شده در همین کتاب‌ها به چاپ رسیده‌اند.»
از نظر خسروی‌راد، شخصیت معنوی شهید محمود کاوه به عنوان مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری رفتارهای بیرونی وی مانند شجاعت و جسارت، در آثار منتشر شده کمتر مورد توجه قرار گرفته است در حالی که شاید به نظر برسد روایت وجهه معنوی افراد کار چندان راحتی نباشد، این اتفاق توسط سعید عاکف در کتاب «خاک‌های نرم کوشک» و البته درباره شهید دیگری از دفاع مقدس رقم خورد.
یکی از نکات قابل توجه درباره آثار منتشر شده با محوریت شهید محمود کاوه، نبود یک رمان قوی درباره وی است. محمد خسروی‌راد درباره وجود این نقطه ضعف در آرشیو کتاب‌های به چاپ رسیده درباره کاوه می‌گوید: «در نگارش رمان از جزء به کل می‌رسیم. شاید بتوان درباره برشی از زندگی محمود کاوه رمان نوشت، اما وقتی اطلاعات کافی درباره وی در دسترس نباشد، نمی‌توان تمام زندگی وی را در یک رمان گنجاند. از سوی دیگر شاید بتوان خلأ چنین اثری را در این موضوع دانست که اغلب کتاب‌ها با موضوع این شهید قبل از دهه 1380 نوشته و منتشر شده‌اند. در حالی که در سال‌های اخیر قدرت نویسندگان در پرداخت داستانی درباره شهدا بیشتر شده است.»
شهید محمود کاوه، از نامدارترین شهدای مشهد است، اما به گفته محمد خسروی‌راد، کتاب‌های منتشر شده درباره این شهید به دلیل نگاه سطحی، نقش چندانی در معرفی وی نداشته‌اند بلکه برگزاری همایش‌های مختلف و خاطره‌گویی‌هاست که محمود کاوه را به شخصیتی سرآمد در خراسان تبدیل کرده است.

15 هزار صفحه مطلب بی‌نتیجه ماند
«ساکنان ملک اعظم (کتاب کاوه)»، یکی از آثار منتشر شده درباره شهید محمود کاوه است. سعید عاکف در این اثر و در گفت‌وگو با دوستان و همرزمان این شهید، 99 خاطره را جمع‌آوری و منتشر کرده است. این اثر تاکنون 16 چاپ را از سر گذرانده است. وی با نگاه انتقادی به آثار منتشر شده درباره شهید محمود کاوه می‌گوید: «درباره کاوه بیش از همه کتاب‌سازی شده تا کتاب‌نویسی. درحالی که در شأن اغلب فرماندهان کارهای مفصلی صورت گرفته، درباره کاوه اثر درخور توجهی نوشته نشده است. البته محسن مومنی، رییس حوزه هنری، سال‌ها پیش نگارش رمانی را درباره این شهید آغاز کرده بود که به نظر می‌رسید اثر جامعی باشد، اما نگارش این رمان پس از منصوب شدن مؤمنی به ریاست حوزه هنری متوقف شده است.»
سعید عاکف اضافه می‌کند: «همچنین سال‌ها پیش در یک فعالیت تحقیقاتی در شهرهای مختلف، حدود 15 هزار صفحه مطلب درباره شهید محمود کاوه و شکل‌گیری تیپ ویژه شهدا، گردآوری کردم که حاصل آن چند مجلد کتاب می‌شد، اما این کار به دلیل نبود برخی هماهنگی‌ها ناتمام ماند. البته در انتشارات ملک اعظم در مجلدی از مجموعه «خاطرات شگفت»، خاطراتی از شهید محمود کاوه و شهید ابراهیم امیرعباسی، معاون کاوه در تیپ ویژه شهدا، تنظیم شده و منتشر می‌شود.»

فرصتی که از دست رفت
نصرت‌الله محمودزاده که کتاب‌های فراوانی در قالب زندگی‌نامه داستانی درباره شهیدانی مانند حسین خرازی و محمد بروجردی نوشته، معتقد است: «هرچه از دوران دفاع مقدس فاصله می‌گیریم، نگارش زندگی‌نامه داستانی شهدا سخت‌تر می‌شود. این موضوع دلایل گوناگونی دارد. برای مثال، نویسنده باید به زوایای مختلف زندگی آن شهید نفوذ کرده و اطلاعات مورد نیازش را از منابع میدانی مانند خانواده شهدا، دوستان و همرزمانشان به دست آورد اما با فاصله گرفتن از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، منابع اطلاعاتی از بین می‌روند یا خاطرات در ذهن افراد رنگ می‌بازند.»
وی با اشاره به اهمیت امانتداری نویسندگان در نگارش زندگی‌نامه داستانی و توجه به دست‌یافتن به شخصیت واقعی شهید و سپس نگارش درباره آنان، می‌گوید: «بی‌توجهی اغلب نویسندگان به این موضوع سبب تولید آثار سطحی درباره آنان شده است. این موضوع درباره شهید محمود کاوه هم صدق می‌کند. نویسندگان نتوانستند خانواده وی را برای ضبط خاطراتشان و معرفی کاوه واقعی متقاعد کنند. در حالی که نگارش درباره شخصیت‌های معروف، به صورتی است که به راحتی نمی‌توان از آن گذشت.»
از نظر محمودزاده، شهید کاوه قربانی اشتباهات صورت گرفته در زندگی‌نامه‌نویسی شده است زیرا با تولید آثار سطحی و کم‌عمق، انگیزه دیگر نویسندگان را برای نگارش آثار تازه از بین می‌برد. از سوی دیگر می‌توان گفت سازمان‌های مسوول نیز تولید آثار فاخر درباره شهید کاوه را در دستور کار خود قرار نداده و جدی نگرفته‌اند تا از نویسندگان قوی حوزه دفاع مقدس دعوت به همکاری کنند. اگر هم قرار بوده فعالیتی صورت بگیرد، با گذر زمان و در تحقیقات مقدماتی و تغییرات مدیریتی ایجاد شده در بدنه سازمان‌ها، فرصت نگارش اثر از بین رفته است.»

نسترن پورصالحی

منبع: کتاب هفته، ش 297، شهریور1390، ص5