نخستین روز از نشست 2 روزه مسوولان دفاتر مطالعات و ادبیات پایداری مراكز استان‌های حوزه هنری، یكشنبه (20 شهریور 1390) برگزار شد. محسن كاظمی در بخشی از این نشست به سخنرانی درباره تاریخ شفاهی پرداخت.

كاظمی در ابتدای سخنرانی‌اش اظهار كرد: اغلب تصور می‌شود تاریخ شفاهی فقط با یك مصاحبه و به آسانی به دست می‌آید. در حالی كه این حوزه تاریخ‌نگاری تكنیك‌های ویژه ای دارد و كاملا با آنچه به صورت مصاحبه انجام و در قالب خاطره منتشر می‌شود، متفاوت است.

وی با اشاره به موضوع تاریخ شفاهی، تصریح كرد: وقایع و رویدادها موضوع اصلی تاریخ‌شفاهی‌اند كه بخشی از آن‌ها را شاهدان و فاعلان این وقایع شامل می‌شوند؛ در واقع تاریخ شفاهی فرآیندی است كه قصد دارد این رویدادها را روایت كند.

خالق كتاب «خاطرات عزت‌شاهی» با اشاره به مونولوگ نبودن راوی در فرآیند تاریخ شفاهی، تصریح كرد: در این فرآیند راوی فقط مطالب ذهنش را عرضه نمی‌كند، بلكه مصاحبه‌گر فعال یا مورخ شفاهی در جریان كار حضور دارد و با تنوع سوال‌هایش ذهن راوی را به تكاپو وا می‌دارد. در این دیالوگ «شنیدن» برای مصاحبه‌گر فعال مقدم به سخن «گفتن» است.

محسن كاظمی درباره موضوع «سنت شفاهی» گفت: در تمام سرزمین‌ها از سال‌های دور كسانی به ثبت تاریخ پرداخته‌اند، اما تاریخ شفاهی یك وضعیت برداشت آزاد برای همه ایجاد نمی‌كند. بلكه وقایع با ابزار زمان خودشان انتقال پیدا می‌كردند، مانند، شیوه سینه به سینه كه این‌ها در واقع سنت شفاهی‌اند.

این كارشناس تاریخ شفاهی، «خاطره» را بن‌مایه تاریخ شفاهی دانست و اضافه كرد: تاریخ شفاهی، خاطره نیست، بلكه از اصل دیگری به نام «مصاحبه فعال» پیروی می‌كند و اساس مصاحبه بر ارتباط متقابل بین راوی و مورخ شفاهی متمركز است. بر همین اساس خاطره‌ای كه در فرآیند مصاحبه فعال صورت می‌گیرد، تاریخ شفاهی را شكل می‌دهد.

وی سپس با اشاره به حوزه «گزارش شفاهی» خاطرنشان كرد: گاهی روایت برخی از وقایع در قالب خاطره و تاریخ شفاهی نمی‌گنجند. بلكه صورت گزارش شفاهی به خود می‌گیرد. در واقع وقتی فردی پس از سال‌ها برداشت‌های ذهنی‌اش از یك واقعه را روایت می‌كند، قالب گزارش شفاهی به خود می‌گیرد.

خالق كتاب «احمد احمد» با اشاره به اهمیت توجه مصاحبه‌گر فعال به استخراج بدون آسیب از ذهن راوی گفت: باید استخراج به شكلی با شد كه به این گنجینه‌های ملی صدمه وارد نشود و همچنین مطالب آن‌ها به بهترین شكل در اختیار مخاطبان قرار گیرند. البته در این كار بایدها و نبایدها و تنگناهای بسیاری وجود دارد.

كاظمی در ادامه سخنرانی‌اش در نخستین روز از نشست 2 روزه مسوولان دفاتر مطالعات و ادبیات پایداری مراكز استان‌های حوزه هنری، اظهار كرد: اولویت در حوزه تاریخ شفاهی با «ثبت» است. بسیاری از كسانی كه صاحب تجربه و خاطره‌اند در معرض آسیب‌هایی مانند، تضعیف ذهن آن‌ها با گذر زمان قرار دارند. بنابراین ثبت خاطرات مقدم به نشر آن‌ها است.

وی اضافه كرد: فرصت‌ها در تاریخ شفاهی یكی از بحث‌های مهم‌اند. زیرا هرچه از وقایع فاصله بگیریم كار نگارش سخت‌تر می‌شود. این اتفاق موقع تدوین «خاطرات عزت شاهی» و كتاب «نوشتم تا بماند» نیز رخ داد. زیرا راوی هر 2 كتاب بخش بسیاری از خاطراتشان را از دست داده بودند. به همین دلیل ثبت خاطرات وقایع دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نسبت به دوره‌های دیگر تاریخی كشور در اولویت قرار دارند.

در پایان این نشست حاضران تنگناها و محدودیت‌های كارهای عملی خود را مطرح كردند. محسن كاظمی علاوه بر پاسخ به این تنگناها به توضیح درباره برخی از آسیب‌های حوزه تاریخ شفاهی پرداخت.

نخستین روز از نشست 2 روزه مسوولان دفاتر مطالعات و ادبیات پایداری مراكز استان‌های حوزه هنری تا عصر امروز با بازدید از كتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری و سخنرانی محمد حمزه‌زاده، مسوول انتشارا سوره مهر ادامه دارد.

خبرنگار : نسترن پورصالحی

منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)