خاطرات سفیر هفت هزار روزه

هفت هزار را تقسیم بر سیصد و شصت و پنج می‌کنم. می‌شود نوزده ممیز صد و هفتاد و هشت صدم. لازم نمی‌بینم باقی رقم‌های اعشار را در نظر بگیرم. با یک جدول تناسب می‌فهمم که آن صد و هفتاد و هشت صدم تقریبا می‌شود شصت و پنج روز. یعنی به عبارتی هفت هزار روز می‌شود نوزده سال و شصت و پنج روز. تمام این حساب و کتاب‌ها را از روی کنجکاوی برای پی بردن به وجه تسمیه کتاب سفیر هفت هزار روزه انجام دادم که راوی خاطرات آیت الله سید تقی موسوی درچه ای است. کتاب به قلم حسین روحانی صدر تدوین شده است و او در مقدمه کتاب درباره وجه تسمیه آن نوشته است:" من عنوان سفیر هفت هزار روزه را برای نام این کتاب مناسب دانستم چرا که ایشان لحظه به لحظه در مبارزه، تلاش شبانه روزی خود را برای انتقال افکار انقلابی به عموم مردم به کار برد و از هیچ کوششی برای سرنگونی سلطنت پهلوی دریغ ننمود." (صفحه چهارده – مقدمه ناشر). این هفت هزار روز مربوط می‌شوند به سال‌های 1340 تا 1357، یعنی از زمان فوت آیت الله بروجردی تا پیروزی انقلاب اسلامی. گرچه راوی درباره آغاز مبارزه اش چیز دیگری می‌گوید:" آغاز ورودم به جمع مبارزین را باید به زمان مرجعیت آیت الله بروجردی و حوزه قم دانست و به تعبیری دیگر از چند سال قبل از ورود به قم و همزمان با شنیدن آوازه آیت الله کاشانی ." (صفحه هفده - پیشگفتار)
مرور زندگی و مبارزات آیت الله سید تقی موسوی درچه ای به ما خبر از آشنایی ایشان با مبارزات آیت الله کاشانی و حضور وی در صحنه‌های دفاع از آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت در دوران نوجوانی می‌دهد. تحصیل در مدارس علمیه معتبر اصفهان همچون نیم آور، ذوالفقار و جده کوچک و بزرگ باعث بازشدن هرچه بیشتر دیدگان او به مسائل سیاسی روز می‌شود. برگزاری مجلس ترحیم آیت الله سید شرف‌الدین جبل عاملی از طرف او و طلبه جوان دیگری به نام شیخ علی محصل، از قدم‌های اولیه درچه ای برای مبارزه علیه رژیم محسوب می‌شود. اما حضور در قم وهمراهی با علمای مبارز آغازی بود بر فعالیت‌های جدی وی در راه انقلاب. از این تاریخ است که سفارت هفت هزار روزه وی آغاز می‌شود. با فوت آیت الله بروجردی، ایشان به حمایت از مرجعیت امام خمینی(ره) بر می‌خیزد. در اعتراض با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی شرکت می‌کند و در نیمه شعبان 1341 برای اولین بار دستگیر می‌شود. با اعلام انقلاب سفید شاه و سفر شاه به قم برای بار دوم دستگیر می‌شود. پس از واقعه فیضیه هم دستگیر می‌شود. پس از پانزدهم خرداد هم به سراغش می‌آیند و دستگیرش می‌کنند. درست دو روز بعد از دستگیری آیت الله منتظری. آن‌طور که شواهد نشان می‌دهند، از سال 1342 به بعد با وقوع هر اتفاقی در کشور، آیت الله موسوی درچه ای یا دستگیر می‌شد و یا در زندانهای قزل قلعه و اوین و کمیته مشترک ضد خرابکاری، تحت شدید ترین شکنجه‌ها قرار می‌گرفت. سفیر هفت هزار روزه تا آخرین لحظات پایداری حکومت شاه جزو مدعوین و مغضوبین ساواک و شهربانی بود.
مطالب کتاب هم در بر گیرنده زندگی آیت الله موسوی درچه ای تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی‌هستند و درباره زندگی پس انقلاب ایشان فقط دو مطلب درباره حضور در جبهه و نحوه عضویت در مجمع روحانیون مبارز نگاشته شده است. برای پرداختن به همین دوره هم نود جلسه مصاحبه در دو مرحله مختلف انجام شده است. حسین روحانی صدر در تابستان سال 1384 در جریان متن شصت جلسه مصاحبه انجام شده با آقای درچه ای قرار می‌گیرد که در حوزه هنری آرشیو شده بودند. سپس خود به دیدار ایشان در کوچه پیل قوش شهر ری می‌رود و طی سی جلسه مصاحبه دیگر، نواقص اطلاعات را برطرف می‌کند. آن‌طور که خود آقای روحانی صدر در مقدمه آورده است، کتاب با مشکلات و تاخیرهای بسیار در چاپ مواجه شد و قرار بود تا مهرماه سال 1387 راهی بازار شود. اما در سال 1390 منتشر شد. روحانی صدر هم از این تاخیر ناراضی است و در مقدمه کتاب دلخوری ناشی از فوت آیت الله درچه ای – 26 مرداد 1389 -  پیش از انتشار کتاب را ابراز کرده است. (مقدمه، صفحه 14)
مطالب کتاب در دو بخش تنظیم شده اند و هر بخش به دو فصل تقسیم شده است. بخش اول با عنوان تکوین شخصیت به مرور زندگی آیت الله درچه ای از زمان تولد تا ورود ایشان به قم می‌پردازد و بخش دوم هفت هزار روز مبارزه نام دارد که از محتوای آن آگاهیم و از جریانات فوت آیت الله بروجردی آغاز می‌شود. در کتاب سفیر هفت هزار روزه، مانند بسیاری از آثار تاریخ شفاهی منتشره از سوی حوزه هنری، اثری از ردپای مصاحبه کننده در متن کتاب نمی‌بینیم. این خط مشی مورد انتقاد بسیاری از اهالی تاریخ شفاهی است. از نظر آنها اثری با این تفاسیر بیشتر به خاطره نگاری شباهت دارد تا تاریخ شفاهی. از طرفی دست تدوین‌گر برای دخالت در محتوای مصاحبه‌ها و شکستن توالی مطالب باز است و خواننده از چند و چون شرایط مصاحبه و حالات روحی مصاحبه شونده در زمان پرسش سوال‌های مختلف بی‌خبر می‌ماند.
اما اگر از این کم و کاستی‌ها بگذریم، کتاب همچنان کشش دارد. خصوصا اینکه زبان اول شخص راوی بسیار دلنشین و گیرا است. خاطرات او چه در زمان طنازی (اولین منبر، داستان تقی پلنگ کش، صفحه 73) و چه در زمان مرور سختی‌ها و مصائب (سفر به شیراز، صفحات 101 تا 107) و شکنجه‌ها (صفحات 296 تا 337) به دل می‌نشینند و نگاه خواننده را به دنبال خود می‌کشانند. نکته دوم وجود رد پای آقای درچه ای در اکثر حوادث منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی‌است. به واسطه همین دلیل، کتاب خاطراتش می‌تواند منبع خوبی برای تحقیق و جستجو در لابلای حوادث انقلابی باشد. او از تمامی‌حوادث سال‌های 1340 تا 1343 خاطره حضور مستقیم دارد و اینطور نیست که فقط توضیحی بدهد و بگذرد. فصل اول بخش دوم (صفحات 91 تا 169) مخزن این خاطرات است. همین‌طور در دوران تبعید امام خمینی، او از مبارزان طراز اول و در زندان، همنشین بزرگانی همچون آیت الله منتظری و حاج سید احمد خمینی بود. بیش از  صد صفحه از کتاب به خاطرات زندان آیت الله درچه ای اختصاص دارد. (صفحات 299 تا 402) خاطرات آیت الله درچه ای از دوران مبارزه در زمان تبعید امام تا پیروزی انقلاب اسلامی‌در فصل دوم بخش دوم (169 تا 657) گنجانده شده‌اند.
در انتهای کتاب بخشی با عنوان عکس و سند طراحی شده است و به تصاویر و اسناد مربوط به آیت الله درچه ای اختصاص داده شده است. این بخش با متن پیام تسلیت مقام معظم رهبری پس از درگذشت آیت الله درچه ای آغاز می‌شود. نمایه‌های کتاب هم مربوط به فهرست اشخاص و فهرست اماکن و وقایع می‌شوند.
کتاب سفیر هفت هزار روزه 708 صفحه دارد و با همکاری دفتر ادبیات انقلاب اسلامی ‌و دفتر مطالعات و ادبیات پایداری اصفهان به مرحله چاپ رسیده است. ناشر آن سوره مهر است و همان‌طور که گفته شد پس از وقفه سه ساله در سال 1390 راهی بازار نشر شد.