نزدیک هفت دهه پس از درگذشت این چهره فرهنگی و سیاسی دهه‌های 1300 تا 1330 یادداشت‌های وی که حتی فرزندانش نیز از وجود آن‌ها بی‌اطلاع بودند منتشر شد.

چندی پیش چاپ نخست این دست‌نوشته‌ها که از سوی کتابخانه مجلس منتشر شده بود نایاب شد و به تازگی با همکاری نشر علم به چاپ مجدد رسید.

این اثر ارزنده علاوه بر پژوهشگران حوزه علوم سیاسی و تاریخ معاصر، برای روزنامه‌نگاران نیز از جذابیت‌های ویژه‌ای برخوردار است.

این مجموعه، یادداشت‌های روزانه فرغی را از 26 شوال 1321 تا تاریخ 28 ربیع‌الاول سال 1332 هجری قمری دربردارد. اغلب این یادداشت‌های که به 151 مورد بالغ می‌شود بیشتر جنبه اجتماعی ـ فرهنگی داشته و در درجه دوم جنبه سیاسی دارند.

«محمدعلی فروغی» سال 1294 قمری متولد شد و سال 1321 خورشیدی از دنیا رفت. او فرزند محمدحسین ذکاء‌الملک، فرزند یکی از تجارت‌پیشگان اصفهان و متخلص به «فروغی» بود. محمدعلی در ادامه حیات خویش لقب را از پدر گرفت و خود نیز ملقب به «ذکاء الملک» شد، و نزدیک به سه دهه از رجال طراز اول تاریخ سیاسی ایران در سال‌های 1300، 1310، 1320 و حتی بعد از شهریور 1320 که نخست‌وزیر شد، به شمار می‌رفت.

او و خانواده‌اش از رجال معروف سال‌های پس از مشروطیت شناخته می‌شوند. پدر او، از نخستین روزنامه‌نگاران ایران بود و روزنامه «تربیت» را منتشر می‌کرد. فروغی در کنار پدر فعالیت می‌کرد و بعدها مدرس مدرسه علوم سیاسی تهران شد؛ که این خاطرات دقیقاً مربوط به همین دورانند، دوره‌ای که او هنوز وارد عرصه سیاسی نشده بود و پست و منصبی نداشت.

فروغی سال‌های بعد در دوره مشروطیت همراه پدرش نقش فعالی ایفا کرد. گفته می‌شود قانون اساسی نروژ و فرانسه که مورد توجه خاص مجلس اول بود، توسط فروغی و پدرش که به زبان فرانسوی تسلط داشتند، به فارسی ترجمه شد و مورد استفاده قرار گرفت.

فروغی بعدها به ریاست دیوان تمییز درآمد، مدتی ریاست مجلس شورای ملی را بر عهده داشت، و عضو هیات رییسه مجلس نیز بود. از دیگر مناصب دولتی او می‌توان به وزارت داخله، وزارت خارجه و نخست‌وزیری ایران در دو دوره رضاشاه و محمدرضا شاه اشاره کرد. او در این سال‌ها عملاً دومین چهره سیاسی کشور بود.

مجموعه دست نوشته‌های فروغی در گنجینه‌های کتابخانه مجلس، به همراه اهدای شش مجموعه دیگر از سوی دکتر حسن رهاورد سه سال پیش صورت گرفت. در این میان تعدادی اسناد، نسخ خطی و تعدادی میکروفیلم نسخ خطی و مواد اسنادی شنیداری ـ دیداری این مجموعه، یادداشت‌های روزانه‌ای هم از فروغی وجود داشت. این مجموعه زمستان سال 87 به کتابخانه مجلس اهدا شد و با حمایت‌های دکتر رسول جعفریان، رییس کتابخانه مجلس و به کوشش ایرج افشار، به سرعت مسیر چاپ و انتشار را پیمود. 

این مجموعه از آثار گرانبهایی است که طی چند سال اخیر در این کتابخانه بازیابی شده‌اند. دکتر رهاورد درباره این مجموعه می‌گفت که این مجموعه را به صورت تصادفی در حراجی کتاب کنار خیابان خریداری کرده است. این یادداشت‌ها در دفتری با قطع خشتی در 110 صفحه به رشته تحریر در آمده‌اند و تا پیش از انتشار نخست آن در هیچ منبع و مأخذی اشاره‌ای به این دست‌نوشته‌های فروغی که در دوران جوانی نوشته شده‌اند، نشده است. 

این نوشتار از جهت تبیین ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سال‌های منتهی به انقلاب مشروطه ایران، اهمیت والایی دارد و در زمینه ارتباطات و رفت و آمده‌ای فروغی به ویژه اطلاعات جالبی از پدرش، علامه محمد قزوینی و محقق‌الدوله که در دوره اول نماینده تهران بود و بعد رئیس اداره کارپردازی مجلس اول شد، دربردارد.

این اثر، چهره‌ای فرهنگی از فروغی نشان می‌دهد، زیرا در آن زمان تنها در مدرسه علوم سیاسی تدریس می‌کرد و در روزنامه «تربیت» قلم می‌زد. این اثر همچنین به نحوی وضعیت فرهنگی ـ سیاسی ایران در دوره عنوان شده را نشان می‌دهد و گاهی از زندگی خصوصی فروغی سخن می‌گوید.

در خصوص مخاطبان این اثر باید گفت: فروغی چهره‌ای بود که برای دسته‌های گوناگونی از پژوهشگران اهمیت دارد و علاوه بر پژوهشگران علوم سیاسی، محققان حوزه‌های روزنامه‌نگاری و کسانی که در تاریخ معاصر تتبع و تفحص می‌کنند نیز از این اثر یافته‌های سودمندی استخراج خواهند کرد، چرا که فروغی به لحاظ فرهنگی، سیاسی و علمی، چهره‌ای کم نظیر بود که برای بسیاری از اقشار به ویژه حوزه علوم انسانی خیلی مهم است. چرا که ما امروزه دست‌نوشته‌های اندکی از این افراد در اختیار داریم. 

فروغی به لحاظ علمی در درجه بالایی قرار داشت و مقالات متعددی از وی باقی مانده است.

چاپ دوم کتاب «یادداشت‌های روزانه محمد علی فروغی» با مقدمه و بازخوانی شادروان ایرج افشار در شمارگان 2000 نسخه، 490 صفحه، جلد گالینگور و بهای 14500 تومان در هفته جاری از سوی نشر علم با همکاری کتابخانه مجلس روانه بازار نشر شد.

منبع: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس