فرامرزي با تبيين تهديدات و آسيب‌هاي موجود در امر نگارش تاريخ شفاهي تأكيد كرد: "فراموش شدن حوادث دوران جنگ توسط شاهدان عيني، يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي متوليان حوزه اسناد دفاع مقدس ‌است. ما در تنگناي زماني قرار داريم و به همين سبب بايد اين ميراث ملي را در كمترين زمان ممكن به ثبت برسانيم."

فرامرزي از برگزاري همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس در شهريور سال گذشته ياد كرد و افزود: "دستاوردهاي آن همايش باعث شد كه براي رفع دغدغه‌هاي ياد شده رويكرد تازه‌اي در پيش گيريم و با گرايش به شكل كاربردي و آموزشي تاريخ شفاهي، تمام تلاش خود را برای آموزش چگونگي استفاده از تاريخ شفاهي برای دوران دفاع مقدس به كار گيريم.  تاكنون كارگاه‌هاي آموزش تاريخ شفاهي دفاع مقدس در هشت استان كرمان، خراسان رضوي، تبريز، فارس، خوزستان، سمنان، رشت و خراسان جنوبی برگزار شده‌اند و امروز نهمين دوره اين همايش به منظور تحقق چهار هدف برگزار مي‌شود."
كاظم فرامرزي، روش ضبط مصاحبه در حوزه تاريخ شفاهي دفاع مقدس را نه سهل و نه دشوار ارزيابي كرد و گفت: "سخت‌گيري و آسان‌گرفتن اين كار باعث ضرر رسيدن به روند ثبت خاطرات مي‌شود و از غنا و عمق مصاحبه‌ها مي‌كاهد. ورود مصاحبه‌گر با معرفت تاريخي به عرصه ضبط مصاحبه، كم كردن فاصله بين صاحبان قلم و صاحب‌نظران اين عرصه، تقويت ظرفيت‌هاي استاني و ايجاد باور جمعي در نويسندگان از جمله اهداف ما در برگزاری كارگاه‌هاي آموزش تاريخ شفاهي دفاع مقدس اند. اين كارگاه‌ها بعد از ماه مبارك رمضان و هر هفته در يك استان برگزار خواهند شد."

در ادامه نهمين كارگاه تاريخ شفاهي دفاع مقدس، اسحاق صلاحي، ریيس سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملي ایران، قدمت تاريخ شفاهي در خارج از كشور را از زمان جنگ جهاني دوم دانست و اظهار داشت: "تاريخ شفاهي در ايران همزاد انقلاب اسلامي و يك روش علمي است كه در دوران قبل از انقلاب بسيار ضعيف بوده ‌است  و امروز با پيشرفت هايي كه در حوزه تاريخ شفاهي ايجاد شده، بايد بيش از پيش در جمع‌آوري اسناد تاريخي از آن بهره برد. مصاحبه تنها ابزار اصلي ثبت رويداد هاي مهم در تاريخ شفاهي است. به اين ترتيب داشتن اطلاعات عميق و دقيق و تسلط بر مهارت‌ها و فنون مصاحبه در آن بسيار اهميت دارد.
ریيس سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملي، از استقبال مردم از كتاب‌هايي مانند «دا»، «بابا نظر» و «خاك‌هاي نرم كوشك» ياد كرد و اظهار داشت: "جنبه‌هاي ارزشي و الهي دفاع مقدس در روش‌هاي ثبت مصاحبه در جذب مخاطب اهميت بيشتري دارد. اگر امروز براي دفاع مقدس قلم نزنيم ديگران با اهداف شوم خود براي ما الگوسازي خواهند كرد. سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملي برای همكاري در زمينه آموزش چگونگي ثبت و ضبط در تاريخ شفاهي و نگهداري اسناد دفاع مقدس آمادگي خود را اعلام مي‌كند."

در بخش دوم از نهمين كارگاه تاريخ شفاهي دفاع‌مقدس علي فروزفر، استاد دانشگاه درباره فنون مصاحبه،  حجت‌الاسلام سعيد فخرزاده، مدير دفتر تاريخ شفاهي حوزه هنري درباره چگونگي ثبت وضبط مصاحبه در تاريخ‌شفاهي دفاع‌مقدس و سيده اعظم حسيني، نويسنده كتاب «دا» درباره چگونگي آغاز تا پايان گردآوري خاطرات سيده زهرا حسيني، در ساختمان گنجينه اسناد سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملي ایران صحبت كردند.
سيده اعظم حسيني درباره شرح تدوين كتاب «دا»، اظهار داشت: "من قبل از ورود به واحد زنان دفتر ادبيات و هنر مقاومت، معلم بودم و كتاب‌هاي حوزه‌هنري را براي دانش‌آموزان در كلاس مي‌خواندم. اما كمبودها و نقص‌هايي در آن‌ها ديده مي‌شد كه با مطالعه ديگر آثار، سعي مي‌كردم به پرسش هاي دانش‌آموزان پاسخ دهم.  ناخودآگاه اين موضوع به ذهنم رسيد كه در زمان ثبت مصاحبه و نگارش كتاب نبايد سوالي براي مخاطب باقي بماند. زماني كه واحد زنان دفتر ادبيات و هنر مقاومت در مرداد ماه سال 1379 تشكيل شد، مصاحبه با سيده زهرا حسيني به من پيشنها شد و گفت‌وگو با وي را از ارديبهشت ماه 1380 آغاز كردم."
اين نويسنده با تاكيد بر لزوم آمادگي ذهني مصاحبه‌شونده و آشنايي مصاحبه‌گر ‌با موضوع، خاطرنشان كرد: اين ويژگي در عمق‌بخشي به بيان خاطرات كمك خواهد كرد. چون راوي نمي‌داند كه از او چه مي‌خواهيم، چه بايد بگويد و چگونه بايد خاطرات خود را بيان كند. در جريان جمع‌آوري خاطرات خانم سيده زهرا حسيني سفر‌هاي متعددي به خرمشهر داشتم. زمان مصاحبه با سيده زهرا حسيني تمام تلاش خود را براي نگارش اثري شفاف به كار گرفتم تا دانش‌آموزاني كه خود را نسل سوخته جنگ مي‌دانستند، متوجه باشند كه چه گذشته پر افتخاري داشتند."
نويسنده كتاب «دا» بر لزوم روشن كردن ذهن مصاحبه شونده درباره سبك گفت‌وگو در تاريخ‌شفاهي تاكيد كرد و افزود: "سيده زهرا حسيني، راوي كتاب «دا» تصور مي‌كرد كه يك مصاحبه مطبوعاتي خواهيم داشت. اما حدود 30 ساعت با هم گفت‌وگو كرديم و حاصل آن حدود 350 صفحه شد. پس از مطالعه آن توسط عليرضا كمري، پژوهشگر تاريخ و ادبيات دفاع مقدس، به نقاط ضعف و خلاءهاي آن پي برديم و وي خواستار حذف بخش‌هايي از كتاب بود. اما من مخالفت مي‌كردم. درست است كه متصل نبودن پرسش‌ها و رعايت نكردن نظم زماني، از آسيب‌هاي تاريخ‌شفاهي‌اند، اما خلاءهاي تاريخ‌شفاهي را، نبايد با مطالب خلاف واقع پُر کرد."
سيده اعظم حسيني در ادامه، از مشاوره برخي صاحب‌نظران حوزه ادبيات دفاع‌مقدس در سير تدوين كتاب «دا» ياد كرد و گفت: "براي رفع نواقص كتاب، نيازمند انجام گفت‌وگوهاي تكميلي بوديم. اما به دليل وضعيت جسمي سيده زهرا حسيني (راوي)، دست نگه داشتيم و در اين فاصله، چند كتاب با حجم كم مانند «عروس جنوب» نوشته شمسي خسروي و درباره خاطرات سيده زهرا حسيني به چاپ رسيدند.
وي اضافه كرد: از تير ماه سال 1384 تا مهر ماه سال 1385، حدود 5 ماه با سيده زهرا حسيني گفت‌وگوهاي تكميلي را ضبط كردم. اما فضاي رابطه ما مانند گذشته نبود و مانند دو دوست و خواهر با هم برخورد مي‌كرديم."
حسيني با اشاره به نقدهاي وارد شده به كتاب «دا» مانند رمان شدن آن، اشاره كرد و اظهار داشت: "هيچ‌گاه، خواندني‌تر شدن كتاب «دا» را به استناد آن ترجيح ندادم و پُررنگ بودن صحنه‌پردازي بخش‌هايي از كتاب، به دليل ضرورت يا اوج گرفتن موضوع در كتاب بوده است. از همكاري مركز پژوهش‌هاي دفاع‌مقدس نيروي زميني ارتش، در زمينه استفاده از اسناد منتشر نشده در مجموعه كتاب‌هاي «تقويم تاريخ دفاع‌مقدس»، در سير نگارش كتاب «دا» تقدير و تشكر مي‌كنم."

در بخش پاياني نهمين كارگاه تاريخ شفاهي دفاع‌مقدس سيده اعظم حسيني، عليرضا كمري، سعيد فخرزاده و نادر اديبي، رييس اداره حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع‌مقدس استان البرز، به پرسش هاي حاضران درباره مباحث مربوط به تاريخ‌نگاري و تاريخ‌شفاهي دفاع‌مقدس پاسخ دادند.

گزارش: فاطمه نوروند