مهم‌ترين خصوصيت تاريخ‌نگاری محدث قمی، اخلاق‌محوری است

قربانی‌زرين مهمترين خصوصيت تاريخ‌نويسی محدث قمی را اخلاق‌مداری دانست و تصريح كرد: وی در بحث تاريخی از هدف خود كه اخلاق است، خارج نمی‌شود و تذكرات تاريخی را همه جا مطرح می‌كند و سعی دارد آثارش مفيد باشد تا خواننده از جنبه‌های مختلف آثار ايشان استفاده برد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، سومين نشست «شيخ عباس قمی؛ محدث نامی» با عنوان «تاريخ و سيره‌نويسی در آثار محدث قمی» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمين «ناصر باقری بيدهَندی»، معاون پژوهشی انجمن علمی تاريخ‌پژوهان حوزه علميه قم و «باقر قربانی‌زرين»، عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركزی، برگزار شد.

قربانی‌زرين در اين نشست، فارسی‌نويسی را يكی ديگر از ويژگی‌های شيخ عباس قمی دانست و تصريح كرد: فارسی‌نويسی آثار دينی كه از علامه مجلسی شروع شده بود، توسط شيخ عباس قمی به بلوغ خود رسيد. اين فارسی‌نويسی توسط محدث قمی نشان از توجه ايشان به نياز جامعه بود؛ به عبارت ديگر ايشان با توجه به شرايط آن زمان بيشتر آثار خود را به فارسی می‌نوشت.

وی افزود: يكی از ويژگی‌های محدث قمی در تاريخ‌نويسی امانت در نقل مطالب بود؛ اين در حالی بود كه علمای سابق منابع استفاده شده در آثار خودشان را ذكر نمی‌كردند. محدث قمی 95 درصد مطالبی كه در آثار خودشان آورده بودند، همراه با ذكر منبع بود. به عنوان مثال در كتاب بيت‌الاحزان كه در سال 65 آن‌را تصحيح كردم، محدث قمی منابعی را كه برای نوشتن اين اثر استفاده كرده بود، بيان ‌كرده است. شيوه محدث قمی نقل مطالب همراه با منابع بود.

قربانی‌زرين در ادامه اضافه كرد: در كتاب «منتهی‌الامال» منابع فارسی زيادی استفاده شده است كه از جمله می‌توان به «كامل بهايی»، «ناسخ التواريخ»، «مجالس المؤمنين» و «كلمه طيبة» اشاره كرد. همچنين در برخی از كتاب‌هايشان نام منابع استفاده شده را با اختصار ذكر می‌كرده‌اند. به عنوان مثال در نفس‌المهموم ايشان رمز گذاشته بود و حرف «دال» رمز كتاب «ارشاد» شيخ مفيد، «ط» رمز كتاب «تاريخ طبری» است. اين نشان مسئله است از امانتداری محدث قمی است.

مصحح كتاب «بيت‌الاحزان» در خصوص آثار تراجمی و تاريخی محدث قمی گفت: شيخ عباس قمی آثاری در تراجم و تاريخ دارد كه می‌توان به «منتهی الامال»، «بيت ‌الاحزان»، «نفس‌ المهموم»، «الانوار البهیّة فی تاريخ الحجج الالهیّة»، «كحل البصر فی سيرة سیّدالبشر» اشاره كرد كه كتاب اخير به عنوان «طوطيای چشم» به فارسی ترجمه شده است.

وی در ادامه افزود: همچنين «الفصول العلیّة فی المناقب المرتضوية»، «وقايع الايام»، «مختصر شمائل ترمذی» «حكاياتی درباره صوفيان»، «طبقات صحابه علما و شعرا» ، «مقتل يحيی ابن زيد»، «حكاياتی درباره صوفيان»، «منتخبی از ناسخ التواريخ» و «مقتل يحيی ابن زيد» از ديگر آثار تاريخ‌نگاری محدث قمی بود.

قربانی‌زرين ادامه داد: «تحفة الاحباب»، «فوائد الرضويه»، «الكنی الالقاب» ، «رساله در كنيه‌ها»، «رساله‌ای در نسب دودمان خاتون‌آبادی»، «هدية الاحباب»، «رساله در رجال» و غيره از آثاری است كه محدث قمی در حوزه تاريخ‌نگاری داشته‌اند. همچنين شيخ عباس قمی رساله‌ای در تاريخ حكمای يونانی دارد و به خاطر اين همه آثار در زمينه تاريخ‌نگاری، سزاور است كه لقب مورخ را به ايشان داده شود.

وی انصاف در نقل مطالب را از ديگر ويژگی‌های محدث قمی دانست و تصريح كرد: محدث قمی در «تتمة ‌المنتهی»، كه در مورد ايام خلفا است، در عين شيفتگی به اهل بيت(ع)، در نقل حوادث تاريخی منصف بود و در مورد ايام خلفا مطالبی نوشته كه اهل سنت هم به بدان ارجاع داده‌اند. شيخ عباس قمی را جدای از محدث بودن می‌توان يك مورخ دانست. هرچند شهرت وی به حديث‌پژوهی بيشتر است، اما در حوزه تاريخ هم می‌توان وی را يك مورخ به‌نام دانست؛ زيرا حديث ابعاد مختلفی دارد و در زمان گذشتگان تاريخ هم ذيل حديث می‌گنجيد.

قربانی‌زرين مهم‌ترين خصوصيت تاريخ‌نويسی ايشان را اخلاق‌مداری دانست و تصريح كرد: ايشان در بحث تاريخی از هدف خود كه اخلاق است، خارج نمی‌شود و تذكرات تاريخی را همه‌جا مطرح می‌كند و سعی دارد آثارش مفيد باشد تا مردم با خواندن اين آثار از جنبه‌های مختلف آن‌ها بهره ببرند.

وی در تبيين ويژگی‌های كتاب «بيت الاحزان» با اشاره به اين‌ كه محدث قمی در ذيل مباحث تاريخ، مباحث روايی را نيز مطرح می‌كرد، گفت: ايشان در نقل مطالب بسيار حساس بود و مواظب بود كه هيچ‌گونه خطايی صورت نگيرد. به عنوان مثال در مورد وفات حضرت زهراء(س) اقوال مختلف را مطرح و سپس نظر مختار خود را نيز بيان می‌كند.

وی در مورد تسلط شيخ عباس قمی به ادبيات عربی و فارسی اظهار كرد: ايشان تسلط عجيب به شعر عربی و فارسی داشت؛ شاهد آن مفاتيح‌الجنان است. با وجود اين ‌كه كتاب دعاست اما شعرهای بسياری را آورده است. در كتاب «شرح حكم نهج‌البلاغه» از شعرهای سعدی و منظومه شيخ بهايی استفاده می‌كند. محدث قمی تا اواخر عمر اين ذوق ادبی را حفظ می‌كند.

قربانی‌زرين در پايان ذوق و سليقه شيخ عباس قمی در گزينش آثار متقدمان را بی‌نظير دانست و بيان كرد: بخشی از كارهای محدث قمی گزينش آثار پيشينيان است. ايشان با ذوق و سليقه بالايی كه داشتند، آثار گذشتگان را به خوبی گزينش می‌كردند. اين حسن گزينش تبحر خاص خودش را می‌طلبد.

منبع: خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)