این کنفرانس به طور مشترک با همکاری انجمن بین المللی مطالعات قاجار  و مؤسسه بین المللی تاریخ اجتماعی، جمعه و شنبه، 13 و 14 خرداد 1390( 3-4 ژانویه 2011) در آمستردام و لیدن برگزار شد. گزارش دو روز همایش، نام سخنرانان و چکیده مقالات در ادامه می آید:

اولین روز همایش در موسسه بین‌المللی تاریخ اجتماعی در آمستردام و به مناسبت گشایش مرکز اسناد و مطالعات قاجار، برگزار شد. موضوع مورد بررسی در این بخش از همایش شاهزادگان و درباریان قاجار بود. در کنار این همایش مؤسسه تاریخ اجتماعی ویژه نامه ای با مقالاتی از لیلا دیبا، بهمن بیانی، بهمن فرمانفرمایان و ترجمه تاریخ عضدی از منوچهر اسکندری قاجار و شجره نامه هایی از فریدون برجسته به مناسبت سالگرد انتشار نشریه "مطالعات قاجار"  ارائه کرد.

دومین روز همایش در شهر لیدن (در فاصله 20 دقیقه ای ایستگاه قطار آمستردام) در موزه ملی عهد عتیق RMO)) برگزار شد. مراسم روز دوم که به بررسی سوابق فرهنگی دوک آلبرت هوتز(1930-1855)، کارآفرین فعال عصر قاجار از1873 تا 1903 اختصاص داشت، توسط مؤسسه بین المللی مطالعات قاجار و با همکاری موزه ملی عهد عتیق سازمان دهی شده بود. گفتنی است در کنار برنامه های روز دوم همایش موزه ملی عهد عتیق میزبان نمایشگاهی از آثار هنر  اسلامی بود.

سخنرانان کنفرانس اولین روز همایش در آمستردام:

ایرج امینی: صدراعظم سرخورده - نگاهی به کارنامه صدراعظمی میرزا علی خان امین الدوله در دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار
مارچلو چروتی: هیئت ایتالیایی و آلبوم مونتابون (یافته های جدید در یک آرشیو خصوصی)
منوچهر اسکندری قاجار: دربار قاجار و درباریان در تاریخ عضدی
فاطمه سودآور فرمانفرمایان: دربار قاجار و منابع مالی اش
ایرنه ناچکبیا: نگاهی به دربار سلطنتی تبریز توسط مترجم فرانسوی آگوست آندره دو نرسیه (1807-1808)
جنیفر اسکارس: ابوالحسن خان (1776-1846) و تأثیر تصویر بصری
ایوان سانتو: حمایت عباس میرزا از هنر: منابع جدید از مجارستان

دومین روز همایش در موزه ملی عهد عتیق لیدن:

فریدون برجسته وان والوایک وان دورن: سابقه خانوادگی و تجاری آلبرت هوتز
ترزه انگلبرت: زندگی و کار آلبرت هوتز
انک گرونولد: کلکسیون های هوتز در ورلدمیوزیوم (موزه قوم شناسی) روتردام
هرمان مائس: چندکلامی درباره شرایط و ملزومات حفظ و نگهداری مجموعه عکس های هوتز
هانس تیمرمانس: روابط تجاری بین ایران و هلند در عصر قاجار
آرنود ورولایک: مجموعه عکس های هوتز در کتابخانه دانشگاه لیدن
کورین وورمان: نقش آلبرت هوتز و عکاسان غربی در ایران عصر قاجار

خلاصه مقالات ارایه شده در روز نخست:
 
صدراعظم سرخورده: نگاهی به صدراعظمی میرزا علی خان امین الدوله در سلطنت مظفرالدین شاه قاجار: ایرج امینی پژوهشگر و محقق مستقل
چکیده: این مقاله پس از ارائه خلاصه ای درباره زندگی و کار امین الدوله، زندگی وی را از زمان انتصابش به عنوان صدراعظم تا زمان تبعید و مرگ در املاکش در سواحل دریای خزر مورد بررسی قرار می دهد.
 
ارتباط با ایرج امینی از این طریق میسر است:     iradjamini@gmail.com

********
 هیئت ایتالیایی و آلبوم مونتابون (یافته های جدید از یک آرشیو خصوصی)
مارچلو چروتی یکی از نوادگان هیئت اعزامی ایتالیا به دربار ناصرالدین شاه است.
چکیده: این مقاله شامل مقدمه ای کوتاه درباره مارچلو چروتی و هیئت ایتالیایی است. پس از آن به بررسی نسخه ای از آلبوم مونتابن که در اختیار سخنران قرار دارد، می پردازد و تفاوت های آن با دیگر نسخه های موجود را بر می شمارد.  نمایش بعضی از اسناد در آرشیو مارچلو چروتی نیز از دیگر بخش های سخنرانی وی است. این اسناد عبارتند از:
• عکس منتشر نشده از جوزپه چنتوریونه دی گولیو نقاشی قله دماوند
• کارت ویزیت منتشر نشده مارکوس جاکومو دوریا در تجریش
• خاطراتی از سفر هیئت ایتالیایی از جلفا تا تهران و از تهران تا رشت (انزلی) که بخش بزرگی از آن منتشر نشده است.
• استوارنامه، پاسپورت و ...
• نقشه مورد استفاده هیئت ایتالیایی برای جغرافیایی منطقه
• سند کامل لیتوگرافی مارچلو چروتی به وسیله صنیع الملک
• پرچم ایتالیا مورد استفاده هیئت ایتالیایی (اولین پرچم ایتالیا که در آسیا برافراشته شده است.)
• و دیگر اسنادی که به هیئت ایتالیایی مربوط است.

ارتباط با مارچلو چروتی از این طریق میسر است: mar961@libero.it
 
********
                                                                       
 دربار قاجار و درباریان در تاریخ عضدی
منوچهر اسکندری قاجار رئیس انجمن بین المللی مطالعات قاجار استاد علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه در کالج شهر سانتا باربارا کالیرنیاست.
چکیده: تاریخ عضدی یک سند منحصر به فرد در بسیاری از زمینه ها به شمار می رود. این کتاب بر اساس خاطرات شخصی در سال 1886 در دوران سلطنت ناصرالدین شاه تنظیم و نوشته شده است. تاریخ عضدی دوران سلطنت سه پادشاه نخست قاجار را دربرمی‏گیرد.و دربردارندۀ مشاهدات عینی از اهالی اندرونی دربار فتحعلی شاه و زندگی شخصی او از دید کسی است که امتیاز دسترسی خاص به شاه و اندرونی داشته است. دومین دلیل منحصر به فرد بودن تاریخ عضدی نکاتی است که سلطان احمد میرزا آنها را در خلال سطور این کتاب برجسته کرده است. برای مثال نقش و اهمیت زنان در دربار: از مهد علیا مادر فتحعلی شاه تا طاووس خانوم- "تاج الدوله" همسر مورد علاقه فتحعلی شاه، شاه بیگم خانوم"ضیاء السلطنه" هفتمین دختر فتحعلی شاه که هم‏صحبت محبوب پدر و محرم اسرار و منشی وی نیز بوده است. البته این نام تنها سه تن از آن هاست. دست آخر آنکه، تاریخ عضدی همچنین مدرک با ارزشی دربارۀ اوضاع و احوال اجتماعی و فرهنگی اوایل عصر قاجار و دربار آن دوره است که امروزه نیز همچنان در آداب و رسوم ایرانیان ادامه دارند. مواردی چون آداب نماز، شیوه برپایی جشن نوروز، تشریفات خانوادگی و رسمی، خاستگاه غذاها، واژه ها، گفته ها و ....
این مقاله بخش های مورد علاقه مترجم از تاریخ عضدی را بطور خاص مورد توجه قرار داده است.

ارتباط با منوچهر اسکندری قدر از این طریق میسر است:  president@qajarstudies.org 
                                                            
********
 دربار قاجار و حامیان مالی اش 
فاطمه سودآور فرمانفرمایان پژوهشگر و محققی مستقل است.
چکیده: در اقتصاد پیش-مدرن عصر قاجار، بیشتر روش‏های قرون وسطایی و ناکارآمد برای تأمین مالی دربار، کشور و نیازها آنها مورد استفاده قرار می گرفت. در حالیکه استفاده از ابزارهایی مانند مالیات بر زمین و مداخل به شکل قابل توجهی در گزارش های پراکنده ثبت شده است، دیگر روش های تأمین مالی از قلم افتاده اند. در این میان دسترسی به آرشیوهای خانوادگی و ملی زمینه ای شد تا افرادی که احتمالا به عنوان "صرافان" دربار منسوب بودند، شناخته شوند.
مسلما سرشناس ترین چهره ها از این عده دو نفر با نام ملک التجار ممالک محروسه ایران بوده اند که احتیاجات دربار را از زمان مرگ عباس میرزا تا پایان سلطنت ناصرالدین شاه تأمین می کردند، و در عوض از ارتباطات ویژه خود به صورت غیرمستقیم سود می بردند. علی رغم فراز و نشیب های اجتناب ناپذیر، این افراد در رفع نیازهای مالی دربار و به اصطلاح آب ریختن به چرخ آسیاب دستگاه دربار نقش اساسی داشتند. البته این افراد اغلب اوقات نقشی فراتر از یک حامی مالی داشتند و در اداره امور دولتی، جشن ها، سیاسی و حتی مسائل شخصی [درباریان] دخالت داشتند.
این مقاله تلاش می کند تا مکانیسم بوالهوسی های صرافان را از طریق مطالعه موردی دو ملک التجار ممالک محروسه ایران که در واقع پدر و پسر هستند (البته این ملک التجارها را نباید با نوع استانی آن اشتباه گرفته شوند) نشان دهد ، و ضمن آن، به بیان روابط پیچیده ای که معمولا فهمیده نمی شوند و نیز جامعۀ پیچیده آن زمان را که آشکارا در جستجوی پیشرفت و حرکت رو به جلو بوده، نشان دهد. نقش نیمه رسمی اما حیاتی این افراد گاه بد فهمیده می شد و در نهایت نیز با بدگویی کسانی که نتوانسته بودند خودشان را با تغییرات زمانه وفق دهند و یا نخستین گام ها در جهت جدید را بردارند، روبروشدند. در کشاکش جنگ میان روش های جدید و قدیمی، تلاش برای وفق دادن سنتی ها و متجددان در فضای همزیستی نامساعدی که وجود داشت اغلب در کوتاه مدت به بن بست می رسید. در دراز مدت نیز، این صرافان در میان معدود عناصر ابزاری بودند که، البته به شکلی همچنان بسیار ناقص، راه متفاوتی را به نسلهای بعدی که هنوز هم با مفاهیم سنت و تجدد دست به گریبان هستند، نشان دادند.
ارتباط با فاطمه سودآور فرمانفرمایان از این طریق میسر است:  fsoudavar@aol.com

********
 
 نگاهی به دربار سلطنتی تبریز توسط مترجم فرانسوی آگوست آندره دو نرسیه (1808-1807)
ایرنه ناچکبیا، دانشگاه دولتی ایلیا (تفلیس، گرجستان) دپارتمان شرق شناسی تاریخ مدرن و اوایل دوران مدرن خاورمیانه.

چکیده: در آرشیو وزارت امور خارجه فرانسه دست نوشته ای تحت عنوان اسنادی درباره شاهزاده های دربار سلطنتی تبریز (Notice sur les personnages plus distingués de la cour de Tauris AMFAE, MD/Perse, vol. 7, doc. 41) وجود دارد. تاریخ این نسخه مربوط به 27 خرداد 1187 شمسی ( 17 ژانویه 1808) است و توسط آگوست آندره دو نرسیه که در فاصله سال های 1807 تا 1809 دومین مترجم وزیرمختار فرانسه در ایران، ژنرال گاردان، بوده به امضا رسیده است. آگوس  آندره دو نرسیه به عنوان مترجم کاپیتان آگوست دو بنتم لو فورت، از تیر تا آبان 1186 (جولای 1807 تا نوامبر همان سال) در ملازمت ولیعهد، عباس میرزا بوده است. این اسناد به 8 زیربخش تقسیم می شود که بر اساس برداشت نرسیه و اطلاعاتی که وی در زمینه های مختلف جمع آوری می کرده، نوشته شده اند. در این اسناد مترجم فرانسوی تصویر بسیار واضحی از ولیعهد و درباریانش ارائه داده و در واقع نگارخانه ای از این چهره ها خلق کرده است.
ارتباط با ایرنه ناچکبیا از این طریق میسر است:  irnat@hotmail.com 
 
********
 
 ابوالحسن خان شیرازی (1846-1776) و تأثیر تصویر بصری
جنیفر اسکارس فارغ التحصیل تاریخ خاو نزدیک از یونیورسیتی کالج لندن، مسئول بخش فرهنگ خاورمیانه، در مجموعه موزه های ملی اسکاتلند است. وی به عنوان سخنران افتخاری از دانشکده طراحی کالج جوردان استون دانکن در دانشگاه داندی اسکاتلند در این همایش شرکت کرده است.
چکیده: میرزا ابوالحسن خان شیرازی(1846-1776) هم صحنه سیاسی قاجار و بریتانیا شناخته شده بود. او در دربار فتحعلی شاه قاجار(1834-1797م) (1213-1176ش) بیشتر درگیر سیاست خارجی بود و سرانجام از سال1203ش (1824م) تا 1212ش (1834م)  وزیر خارجه بود. بنابراین وی به ناگزیر در اوایل قرن 19م در شرایط بغرنج ناشی از دخالت های بریتانیا، فرانسه و روسیه در امور ایران نقش عمده داشت. انتصاب وی به عنوان سفیر ایران در دربار جرج سوم، پادشاه انگلیس (سلطنت 1820-1760م) باعث شد او دو بار به بریتانیا سفر کند. اولین سفر وی  از سال 1809 تا 1810م و دومین سفر از سال 1819تا 1820م طول کشید. اگرچه وی رسماً توسط جورج سوم پذیرفته شد، ولی از آنجا که پادشاه پیر و فرتوت بود، مسئولیت سرگرم کردن میرزا ابوالحسن خان به عهده پسرش، ولیعهد و پادشاه آتی جورج چهارم (سلطنت 1830-1820م) گذاشته شد. محدوده علایقو دوستان ولیعهد بریتانیا پیچیده و بیشتر شامل علایق فرهنگی و خوشگذرانی هایی از این دست بود و به زودی منجر به آشنایی میرزا با جامعه لندن شد و در آنجا نزاکت، جذابیت، زیبایی و نیز لباس های فاخر میرزا باعث شد که به گرمی در آنجا پذیرفته شود. تعداد زیاد مجله ها، نامه ها، مقالات روزنامه ها و ... که از آن موقع باقی مانده اند نشانه موفقیت وی هستند. البته میرزا خود نیز جزئیات اولین سفرش را که مجموعه ای از مشاهدات زیرکانه و کنجکاویهایش درباره جامعه آن روز بریتانیا است ثبت کرده است. جامعه ای ناشناخته که میرزا خودش را به سرعت با آن وفق داده است. وی همچنین توسط بعضی از ماهرترین هنرمندان دربار لندن- مانند سر توماس لورنس (1830-1769م) به تصویر کشیده شده است. نقاشی لورنس از میرزا در سال 1810م به خوبی جاه و شأن میرزا را نشان می دهد. آگاهی میرزا از اهمیت اسناد تصویری و آمادگی وی برای حاضر شدن در برابر یک نقاش انگلیسی باعث تشویق به کشیده شن نقاشی های پرتره در دربار فتحعلی شاه به طور همزمان گردید. این امر منجر به خلق تصاویر مجلل و رنگارنگی از پادشاه و درباریانیش شد. آنچه من از سفرهای میرزا ابوالحسن ارائه می کنم شامل بحثی درباره تأثیر و محتوای پرتره های رسمی در سنتهای اروپا و ایران است.
ارتباط با جنیفر اسکارس از این طریق میسر است: jennifer@scarce.abelgratis.co.uk 

********

 حمایت عباس میرزا از هنر :{با استناد به} منابع جدید از مجارستان
ایوان سانتو استادیار تاریخ و هنر ایران در دپارتمان مطالعات ایران دانشگاه علوم اوتووس لونارد بوداپست است. وی همچنین به عنوان محقق با دپارتمان مطالعات ایران در فرهنگستان علوم اتریش (وین) همکاری می کند.

چکیده: برگزاری همزمان نمایشگاه صنعتگران در دوراهی: هنرمندان ایرانی عصر قاجار (1925-1786م)، (1165-1304ش) که در موزه هنرهای کاربردی بوداپست با کنفرانس حاضر، برای اولین بار فرصتی برای ارزیابی کامل آثار هنری قاجار در مجارستان فراهم کرده است. این آثارهنری تقریبا انواع هنرهای ایرانی از دست نوشته ها گرفته تا سرامیک، طلسم و عکس را شامل می شود. در حالی که اغلب آثار ارائه شده با سلیقه مشتریان طبقه متوسط شهری تطابق دارد، نمونه های منتشر نشده نیز از هنر دربار قاجار وجود دارد. به طور مشخص گروهی از آثار درباری مربوط به دربار عباس میرزا (1833-1797م) در تبریز است. از جمله نقاشی های یادگاری و ادوات جنگی که مجموعه ای ناهمگون را به وجود آورده که به نظر می رسد حضور آنها در مجارستان نیز در موقعیت های جداگانه و غیرمربوط به یکدیگر رخ داده است. با این حال اگر آنها را با هم ببینیم، این اشیاء نوع اندیشه ولیعهد برای حمایت از هنر را نشان می دهند.
ارتباط با ایوان سانتو از این طریق میسر است: szanto.ivan@btk.elte.hu و  ivan.szanto@oeaw.ac.at
 
منبع:
http://www.qajarstudies.org/abstractsamsterdamleiden2011.html

ترجمه: صفا صهری

خبرمرتبط در سایت و هفته نامه شماره 24