اولين جرقه هاي انقلاب اسلامی‌‌در ازنا توسط شهيد آیت الله محمدحسین صادقي در سال 1341 همزمان با آغاز حركت امام خميني (ع) زده شد. مبارزات مردم ازنا عليه حكومت پهلوي پس واقعه 17 شهريور سال 57 به اوج خود رسيد، آنها در محرم سال 57 تظاهرات باشكوهي عليه حكومت پهلوي برگزار نمودند. کارگران شرکت نفت ازنا  نيزدر اعتراض به رژيم شاهنشاهي سه روز اعتصاب کردند. پس از فرار شاه در 26 دي ماه، جلسه اي با حضور انقلابيون ازنا در مسجد سجاديه راه آهن برگزار گرديد و کميته انقلاب اسلامی ازنا ‌‌تشکيل گرديد. در شب 21 بهمن  نيروهاي كميته انقلاب اسلامي ازنا ژاندارمري ازنا را تصرف و مقر كميته را به آنجا انتقال دادند شهيد صادقي از جانب امام خميني (ره) به عنوان اولين قاضي دادگاه انقلاب اسلامی‌‌شهرهاي ازنا واليگودرز منصوب گرديد. در ازنا نيروهاي حامي بني صدر، با تأسيس دفتر هماهنگي با رئيس جمهور در کنار نيروهاي مجاهدين خلق عليه نيروهاي انقلابي فعاليت می‌‌کردند . ازجمله اقدامات آنها مشکل واغتشاش هنگام سفر آقاي هاشمی‌‌رفسنجاني به ازنا در زمستان 59، ، تجمعات و راهپيمايي هاي غيرقانوني و ايجاد درگيري هاي متعدد با نيروهاي حامی‌‌انقلاب از جمله در خردادماه 1360بود. سازمان مجاهدين خلق  بعد از پيروزي انقلاب با ايجاد تشکيلات و عضوگيري در ميان جوانان، دانش آموزان و معلمان، براي کسب قدرت تلاش کرد آنها چندين عمليات تروريستي نیز در ازنا انجام دادند.

علی‌رغم اينكه قبل وبعد از پيروزي  انقلاب اسلامي حوادث و رويدادهاي مهمي در ازنا رخ داده، کتاب چندانی درباره اين حوادث نگاشته نشده است. تنها در کتاب  انقلاب اسلامی‌‌درلرستان، اثر حميدرضا دالوند، از انتشارات «مرکز انتشارات انقلاب اسلامی‌‌»، گذرا به برخي از اين حوادث اشاره شده است
 بیشتر مطالب واطلاعات اين کتاب درباره مردم منطقه غرب لرستان است که از نظر نژادي، فرهنگي و جغرافيائي با مردم منطقه شرق متفاوت  هستند.
در اين کتاب، به مبارزات و تظاهرات شرق لرستان به صورت گذرا اشاره شده است.حتي مبارزات مردم بروجرد که قابل توجه است به صورت کامل بيان نشده‌اند. دراين کتاب ، درمجموع کلمه «ازنا» 4 مرتبه استفاده شده است.
شهرستان ازنا از طرف شمال به استان مرکزي (شهرستان خمين و شازند) از طرف شرق به شهرستان اليگودرز، از طرف غرب، به شهرستان درود و از طرف جنوب به ارتفاعات اشترانکوه محدود می‌‌گردد.
اين شهرستان به دو بخش چاپلق و مرکزي تقسيم شده و داراي دو نقطه شهري ازنا و مومن آباد است. مردم ازنا به خاطر ستم خان‌ها و حاکمان محلي، نظام اباحه گيري و وجهه ضداسلامی حكومت پهلوي از سال1341 علیه آن به مبارزه برخاستند. وجود روحانيان مبارز در ازنا در شروع اين حرکت بسياراثر گذار بوده است به گونه اي که پيش از انقلاب  اسلامی ‌‌چندين کانون مبارزه عليه رژيم پهلوي در  ازنا فعاليت داشته اند.    
اين مبارزات ابتدا به صورت مخفيانه بود ولي با اوج گيري نهضت اسلامی‌‌علني گرديد و درسال 1357 به اوج خودرسيد. در اين مقاله به شرح حوادث مربوط انقلاب  اسلامي در شهرستان ازنا مي پردازيم.

شکل‌گیری مبارزات مردم ازنا عليه رژيم پهلوي
انقلاب اسلامی‌‌در ازنا شهيد آیت الله محمدحسین صادقي در سال 1341 مصادف با آغاز حركت امام خميني (ره) آغاز می‌شود. وي يكي از مقلدين حضرت امام (ره) بود و مبارزه خود را در مخالفت با لوايح شش گانه، موسوم به انقلاب سفيد در سال 1341 آغاز كرد و در برپايي تجمعات و تظاهرات و اعتراضات مردمی‌‌عليه جريان رفراندم شاه در قم نقش داشت. (2/ بنيادي ، 1386: 32)
چندسال بعد يكي از عوامل رژيم در سال 1347 وی را به شدت مورد ضرب و شتم قرار داد، كه اين اقدام باعث شد مردم ازنا به حمايت از ايشان وارد شوند و شخص ضارب براي مدتي از ازنا متواري شد. (مصاحبه هاي شماره 3و11)
در سال 1348 دو تن از معلمان غير بومی، ‌‌بهنام رفيعيان و نظري با هماهنگي شهيد صادقي، اقدام به برگزاري جلسات قرآن و روضه نموده و بعد از اتمام جلسه عليه رژيم و پهلوي تبليغ می‌‌كردند. با اوج گيري مبارزات مردمي، شهيد صادقي اعلاميه ها و نوارهاي سخنراني حضرت امام خميني (ره) را به منطقه آورد که به‌وسيله اقوام و نزديکان خود تکثير می‌‌کرد و در روستاهاي منطقه ميان افراد مورد اعتماد و توزيع می‌‌نمود.  (مصاحبه شماره 19)
از ديگر محافل انقلابي در آن دوران جلسات هفتگي تلاوت قرآن بوده که مرحوم حاج حسين گلابي و شهيد علي آبادي کارمند راه آهن در اين جلسات به فعاليت عليه رژيم می‌‌پرداختند. مرحوم گلابي نيز از عوامل پخش اعلاميه ها و نوارهاي سخنراني حضرت امام (ره) در منطقه بود. وي بخاطر اين نوع فعاليت ها چند بار مورد سوء ظن ساواک قرار گرفت و منزلش مورد تفتيش واقع ‌‌شد، ولي مأموران ساواک به سند خاصي دسترسي پيدا نکردند. (مصاحبه شماره 1 و3و11)
شهيد ابراهيم مهدوي و ابوالحسن صادقي براي اولين بار در سال 1356 عکس حضرت امام (ره) را دو طرف محراب مسجد امام حسن مجتبي (ع) چالسپار نصب کردند که با رسيدن اين خبر به ژاندارمري، استوار نادري با کفش وارد مسجد شده و با فحاشي به کساني که اين عکس را نصب کرده اند، عکس هاي نصب شده را پاره می‌‌کند.
در همان ايام، نوجواناني مانند ابوالقاسم صادقي و رضا صادقي، شبانه به شعار نويسي عليه رژيم اقدام می‌کردند و با کليشه عکس امام (ره) را روي ديوار می‌‌انداختند.
اولين راهپيماي مردم ازنا عليه رژيم شاهنشاهي در بهار 1357 از ميدان راه آهن تا قبرستان چالسپار برگزار شد. در اين رويداد، براي اولين بار جوانان ازنايي با عليه رژيم پهلوي شعار دادند. (مصاحبه شماره  11)

آتش سوزي سينما رکس آبادان و بازداشت شهيد صادقي
مرداد 1357 سينما رکس آبادان به آتش کشيده شد و رژيم سعي کرد اين واقعه را به نيروهاي انقلاب ربط دهد. شهيد صادقي پس از اين حادثه با سخنراني در ازنا اعلام کرد که اين جنايت توسط عمال رژيم پهلوي انجام شده است. پس از اين سخنراني، مأموران ساواک به منزل وی يورش برده دستگيرش کردند؛ ولي با برانگيخته شدن روحيه انقلابي مردم در منطقه، ساواک به اجبار ايشان را آزاد می‌‌کند. (www.Tebyan.net)

هفده شهريور و اوج گيري حرکت مردمی‌‌در ازنا
پس از راهپيمايي 17 شهريور مردم تهران و کشتار آنها به دست عوامل رژيم، تعدادي از کارمندان شرکت نفت و  آموزش و پرورش با نصب بلندگو بر يک وانت اقدام به قرائت بيانيه اي در حمايت از رژيم پهلوي و محکوميت حرکت انقلابي مردم در 17 شهريور می‌‌کنند. در اين بيانيه، مردم شرکت کننده در تظاهرات را  مشتي وطن فروش خائن خوانده شدند. (مصاحبه شماره 1 و 3)
اين حرکت، باعث خشم مردم ازنا ‌‌شد. طوري که 25 شهريور با برگزاري تظاهرات با مأمورين ژاندارمري درگير شدند و در 26 شهريور 1357 به  مغازه هاي مشروب فروشي واقع در ميدان اصغر آباد حمله کرده، شيشه هاي آنها را شکستند و  آنجا را آتش زدند. این ماجرا با دخالت نيروهاي ژاندارمري پايان ‌‌پذيرفت. همان شب ساعت 30: 22 در ازنا ماه گرفتگي روي داد؛ مردم بنا به سنتي ديرينه به پشت بام رفته و ضمن ضربه زدن به پشت آسياب و وسايل فلزي و ايجاد سر و صدا برای گشوده شدن ماه، شعارهاي ضد حکومتي سر دادند و به دنبال آن 5 نفر دستگير شدند. (6/ دالوند، ج 2، 1385: 181)
با شروع سال تحصيلي در مهر 57 برخي از معلمان انقلابي مانند حسين سالاروند، مصيب کاشي، مصطفي آسترکي و محمود آسترکي مسائل روز کشور را به دانش آموزان انتقال داده و دانش آموزان را با انقلاب آشنا می‌‌کنند وعملاً دانش آموزان را وارد مبارزه با رژيم می‌‌کنند. بطوري که بعد از 16 آبان دانش آموزان مدارس را به تعطيلي کشانده و به جاي حضور در مدارس در راهپيمايي شرکت می‌‌کنند. (همان: 303)
حجت الاسلام شهيد محمد حسين صادقي، حجت الاسلام احمدي ميانجي و حجت الاسلام کرمی، ‌‌پيشاپيش مردم ازنا در راهپيمايي ها شرکت  مي¬کردند. شهيد صادقي در سخنراني ها و مجامع عمومی‌‌علناً شاه را به تحقير و به جاي کلمه شاه از شين الف (شا) استفاده می‌‌کردند حجت الاسلام احمد ميانجي نیز در سخنراني هاي انقلاب خود ضمن افشاي ماهيت قدرت هاي استکباري، از انگلستان به عنوان اَنگلستان ياد می‌‌نمودند. (6/ دالوند، 1385، 250)
در ازنا شهرباني وجود نداشت، مأموران ژاندارمري وظيفه برخورد با راه پيمايي كنندگان  را برعهده داشتند. فرمانده ژاندارمري ازنا ستوان حسن زاده، کمابيش به انقلاب تعلق خاطر داشت و در حالي که سعي در اجراي اوامر مافوقان خود را داشت، با مردم نيز مدارا می‌‌کرد. (مصاحبه هاي شماره 1 و 3 و 12)

محرم 57 در ازنا
با فرارسيدن محرم در سال 57 امام خميني (ره) با صدور پيامی مردم را به راهپيمايي در اين روز بزرگ دعوت کرد. (11/ کوثر، 1374، ص 480)
پس پيام امام، بر شدت راهپيمايي ها و تظاهرات مردم ازنا نیز افزوده شد. روحانيون در جلسات عزاداري، ضمن تبيين اهداف قيام امام حسين (ع) به افشاي ماهيت پليد حکومت شاهنشاهي می‌‌پرداختند و مردم پس از مراسم عزاي امام حسين (ع)، عليه رژيم راهپيمايي و تظاهرات کردند. اين راهپيمايي ها در روز تاسوعا و عاشورا به اوج خود رسيد. در روز تاسوعا مأموران ژاندارمري سعي در متفرق كردن مردم كردند و فرمانده ژاندارمري شهيد صادقي را که پيشاپيش مردم حرکت مي-کرد. با اسلحه کمري خود تهديد به مرگ كرد. (2/ بنيادي، 1386 :87 ) در روز عاشورا مردم علاوه بر شعارهاي انقلابي، پلاکاردي را حمل می‌‌کردند که روي آن «درود بر خميني، مرگ بر شاه» نوشته شده بود. عوامل رژيم برای آرام کردن جو شهر سعي کردند حجت الاسلام احمدي ميانجي و حجت الاسلام صادقي را بازداشت کنند. حجت الاسلام احمد ميانجي، بازداشت شد ولی آنها موفق به بازداشت شهيد صادقي نشدند و او ازنا را به مقصد سنجان اراک ترک نمود. (2/ بنيادي، 1386 ، 37)

اعتصاب کارگران شرکت نفت ازنا
همزمان با به اوج رسيدن حرکت انقلابي مردم ازنا، کارگران شرکت پخش و پالايش نفت ازنا به رهبری سيد علي سبحاني اراکي سه روز اعتصاب کرده و در اين مدت اجازه تخليه يا بارگيري را به قطارها و ماشين هاي حمل سوخت را ندادند. در پی اين اعتصاب، ساواک اليگودرز براي بر هم زدن آن دست به کار می‌‌شد ولی هنگام ورود به شرکت نفت، با کارگران درگير شده و آنها اجازه ورود نيروهاي ساواک را نمی‌‌دهند در همين زمان يک بالگرد نظامی‌‌براي سوخت گيري در شرکت نفت ازنا فرود می‌‌آيد. ولي کارگران، سوخت در اختيار هلي کوپتر قرار نمی‌‌دهند. آن‌گاه هلي کوپتر ديگري که حامل سوخت براي هلي کوپتر اول بوده، در شرکت نفت ازنا فرود آمده و سوخت بالگرد اول را تأمین می‌کند. کارگران بعد از سه روز، به علت سرماي شديد منطقه و براي کمک به مردم از اعتصاب خود دست کشيدند. (مصاحبه هاي شماره 1 و2 )

تظاهرات در روستاي مرزيان
جوانان انقلابي روستاي مرزيان واقع در ده کيلومتري شهر ازنا آذرماه 1357 اقدام به برگزاري تظاهرات نمودند. در آن ايام برپايي تظاهرات و راهپيمايي در اکثر روستاهاي ازنا يک امر طبيعي بود (6/ دالوند، 1385؛ 250) اما انجام تظاهرات در روستاي مرزيان که محل اصلي اقامت خوانين فولادوند بود از اهميت بیشتری داشت. فرداي آن روز برخي از افراد شرور و عوامل خوانين، با چوب و اسلحه سرد و با سردادن شعار «جاويد شاه» در گذرگاه هاي اصلي روستا اقدام به تظاهرات می‌کردند و با برخي از جوانان انقلابي از جمله شهيد شفيعي درگير می‌‌شدند. این درگیری با وساطت ريش سفيدان روستا خاتمه می‌‌يافت ولی جوانان انقلابي اين روستا مجدداً در بعدازظهر همان روز تجمع و اقدام به برپايي تظاهرات عليه رژيم شاه می‌‌کردند. (مصاحبه شماره 10)

جريان هاي مارکسيستي در ازنا
برخي از دبيران آموزش و پرورش که داراي گرايشات مارکسيستي بودند، پيش از پيروزي انقلاب اسلامی‌‌با جذب تعدادي از دانش آموزان اقدام به تشکيل جلسات مخفيانه می‌‌نمودند. اين افراد مانند ساير مردم در تظاهرات قبل از انقلاب شرکت می‌‌کردند و مخالفت خود با رژيم شاهنشاهي را نشان می‌‌دادند. اين افراد با حکومت پهلوي مشکل داشتند و عليه اين رژيم به فعاليت می‌‌پرداختند، ولي هيچ گاه با مردم هم آوا نشدند و در جريان هاي مذهبي راه نیافتند. (مصاحبه  هاي شماره 1 و3 )

تشکيل کميته انقلاب اسلامی‌‌در ازنا
پس از فرار شاه در 26 دي ماه 57، حجت الاسلام احمدي ميانجي آزاد شد و با آزادي او بر شدت راهپيمايي ها و تظاهرات افزوده شد. در همين ايام جلسه اي با حضور حجت السلام ميانجي و صد نفر از انقلابيون در مسجد سجاديه راه آهن برگزار شد و کميته انقلاب اسلامی با اعضاي زير تشکیل شد:

شهيد آيت الله صادقي/روحاني
حاج حسين گلابي/بازاري
حاج تولايي/بازاري
حسين سالاروند/ معلم
عزت جلالي/کارمند بهداري
حاج علي بيات/کارمند شرکت نفت
سلطان‍ژاد  صالحي پور/معلم
محمود مرزبان/محصل
شهيد مصطفي علي آبادي/کارمند

بعد از مدتي تعداد دیگری از جوانان انقلابي، جذب کميته انقلاب اسلامی ‌‌شدند و شاخه نظامی‌‌کميته انقلاب اسلامی‌‌را تشکيل دادند (مصاحبه شماره 1 و3و11)

بازگشت امام خميني (ره) به ايران و بازتاب آن در ازنا
مردم ازنا در 9 بهمن 1357 در اعتراض به بسته شدن فرودگا‌ه‌ها و ممانعت از ورود امام خميني به کشور تظاهرات پرشوري برپا کردند. (4/ حسينيان، 1383: 754)
مردم در 12 بهمن در حالي که از خوشحالي در پوست خود نمی‌‌گنجيدند؛ خيابان هاي اطراف ميدان اصغر آباد (شهيد صادقي فعلي) را آب و جارو کرده و در خيابان‌ها گل و گلدان نهاده بودند و از تلويزيوني که در اين ميدان نصب کرده بودند صحنه ورود امام (ره) را تماشا می‌‌کردند. جوانان انقلابي هم با نصب عکس امام (ره) بر روي سينه هايشان و بازوبند انتظامات روي بازوهايشان به برقراري نظم کمک می‌کردند.  (مصاحبه شماره 11)

تظاهرات مردم ازنا در حمايت از بارزگان
امام خميني (ره) بعد از بازگشت به ايران در بهشت زهرا (س) به مردم بشارت دادند که «من دولت تعيين می‌‌کنم، من به پشتيباني اين ملت دولت تعيين می‌‌کنم.» سرانجام روز موعود فرا رسيد و امام خميني (ره) در شب 15 بهمن سال 57 اعضاي شوراي انقلاب را فراخواندند و به رايزني پرداختند. اين جلسه از ساعت 17 تا 23 شب در پشت درهاي بسته ادامه يافت و نخست وزيري بازرگان تصويب گرديد. صبح روز پانزدهم يکي از اعضاي بيت امام خميني (ره) خبر نخست وزيري بازرگان را منتشر کرد. امام خميني (ره) در حکم نخست وزيري بازرگان و سخنراني معارفه تصريح کردند که، نخست وزيري بازرگان پيشنهاد شوراي انقلاب اسلامی‌‌بوده است. امام خميني (ره) در روز شانزدهم بهمن، بعد از معارفه مهندس بازرگان، مردم را به حمايت از دولت دعوت کردند و فرمودند: «من بعد از تشکر از ملت ايران که در اين مدت طولاني رنج و زحمت بردند و با دادن خون خودشان براي اسلام خدمت کردند. مطلبي هست که می‌‌خواهم به عرض ملت برسانم، و آن اين است که نظر خودشان را درباره دولت آقاي مهندس بازرگان، که دولت شرعي و اسلامی‌‌است اعلام کنند، هم به وسيله مطبوعات و هم تظاهرات آرام در شهرها و دهات. هرجا که مسلمان هست نظر خودشان را راجع به دولت اسلامی‌‌آقاي مهندس بازرگان اظهار کنند.» (5/ خليلي، 1387: 317 - 323) به دنبال اين درخواست امام فرداي آن روز (هفدهم بهمن) تظاهرات گسترده اي در اکثر شهرهاي کشور ازجمله شهر ازنا برگزار گرديد که تظاهر کنندگان با شعار «بازرگان، بازرگان حکومت مبارکت» و «مهدي بازگان، اين مرد با ايمان، نخست وزير ايران» به درخواست امام لبيک گفتند (4/ حسينيان، 1383: 849)

تسخير ژاندارمري ازنا در 22 بهمن 1357
در شب 21 بهمن که اکثر پادگان هاي کشور به تسخير مردم در آمده بودند، ستوان حسن زاده فرمانده ژاندارمري ازنا، توجه به نگراني از تسخير ژاندارمري توسط اراذل و اوباش و مصادره اسلحه ها و مهمات ژاندارمري توسط آنها، به اعضاي کميته انقلاب، پيشنهاد تحويل ژاندارمري و تحويل اسلحه ها و مهمات آن را میداد گفت: «از اين می‌‌ترسم که افراد انقلابي نما به ژاندارمري حمله کنند که در صورت برخورد با آنها، شايعه برخورد با مردم انقلابي پخش می‌‌شود و در صورت عدم برخورد با آنها، اسلحه ها و مهمات ژاندارمري در دست اين افراد قرار می‌‌گيرد؛ لذا شما (اعضاي کميته انقلاب) با تحويل گرفتن ژاندارمري از اين اتفاق جلوگيري کنید.» سپس آقاي مصطفي آسترکي و برخي از جوانان انقلابي به ژاندارمري مراجعه کرده و ضمن تحويل لوازم و تجهيزات ژاندارمري، اعم از نظامی‌‌و غير نظامي، مقر کميته انقلاب اسلامی‌‌را به ژاندارمري انتقال دادند و عملاً از روز 22 بهمن کميته انقلاب اسلامی‌‌ اداره شهر ازنا را به عهده گرفت. اين کميته در اولين حرکت آقاي سلطانمراد صالح پور که يکي از اعضاي کميته انقلاب اسلامی‌‌ازنا بود، به عنوان شهردار ازنا منصوب کرد.

صادق شفيعي