از خانه حاج سیدجوادی تا خانه امید
اپیزود اول:‌ دوران جوانی

آرمن و آوانسیان: کنگره انجمن‌های اسلامی دانشجویان و معلمان کشور در شهریور 1340 در کرج، 4 میهمان روحانی داشت، آیت‌الله جزایری به نمایندگی از آیت‌الله میلانی، آیت‌الله طالقانی، علامه طباطبایی و آیت‌آلله مطهری، مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی به دلیل برگزاری مراسم سالگرد شهدای 30 تیر 1331 در ابن‌بابویه زندانی شده بودند و در کنگره شرکت نکردند و طالقانی هم که به زور خود را سوار کامیون پلیس کرده و به شهربانی رفته بود، با ترفند مسؤولان خود زندان آزاد شده و در کنگره حاضر بود. این اولین دیدار سیدمحمدمهدی جعفری دانشجوی ادبیات فارسی دانشگاه شیراز و از مؤسسین انجمن اسلامی دانشجویان آن دانشگاه با طالقانی بود که بعدها یکی از نزدیکترین یاران ایشان شد و «تفسیر پرتوی از قرآن» طالقانی در شش جلد، عمدتاً به کوشش او منتشر شد. کتاب «همگام با آزادی» که شامل خاطرات شفاهی دکتر سیدمحمدمهدی جعفری استاد دانشگاه، پژوهشگر نهج‌البلاغه و از اعضای اولیه نهضت آزادی ایران از کودکی تا دوران انقلاب است در دو جلد به کوشش سیدقاسم یاحسینی نگاشته شده و «صحیفه خرد» آن را منتشر کرده است،‌ آن هم با عکسی از جعفری جوان ایستاد در کنار طالقانی.
جعفری از دانشجویان مذهبی دانشگاه شیراز بود که همچون دیگر جوانان مذهبی و مبارز آن زمان به نهضت آزادی پیوست. وی که خاطراتش را در گفت‌وگو با یاحسینی با جزئیات فراوان بازگو کرده، در جلد اول و شرح فعالیت‌های سیاسی‌اش در دوران دانشجویی، ‌به شرایط سال‌های پایانی دهه 30 و آغازین دهه 40 و آشنایی‌های خود با دانشجویان مبارز و فعالان سیاسی اشاره می‌کند. وی در سال 40 دانشجوی فوق‌لیسانس رشته علوم تربیتی دانشسرای عالی قدیم در تهران شد و عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و فعال در کادر نهضت آزادی؛ آن سال‌ها جبهه ملی دوم در دانشگاه فعال بود و حبیب‌الله پیمان،‌ کاظم سامی و ابوالحسن بنی‌صدر در شاخه دانشجویی آن بودند و جعفری برخوردها و خاطراتش با آنها و دانشجویان طیف‌های دیگر از جمله احمد سلامتیان، مصطفی شعاعیان، لطف‌الله میثمی، محمد بسته‌نگار، محمد حنیف‌نژاد، سعید محسن، رضا رئیس طوسی و... را نقل کرده است. سال‌های دانشجویی جعفری پربار بود، چرا که انجمن اسلامی دانشجویان کلاس‌هایی در زمینه مسایل عقیدتی برگزار کرد که طی آن علامه جعفری اقتصاد اسلامی تدریس می‌کرد، گلزاده غفوری مسایل سیاسی و اجتماعی و شهید مطهری اخلاق اسلامی. آشنایی با مطهری هم در همین سال‌ها بود، چنانکه جعفری برخی کارهای خصوصی او را در شرکت انتشار انجام می‌داد. به گفته او: «آقای مطهری از هرگونه گرایش آشکار سیاسی پرهیز داشتند و همه کارهاشان را صرف تلاش علمی خودشان می‌کردند، اما در پنهان با اعضای نهضت آزادی و سران آن ارتباط نزدیکی داشتند و مشی آنها را تأیید می‌کردند.»
اولین بازداشت جعفری در سال 1341 بود و بخاطر پخش تراکت مراسم سالگرد 30 تیر؛ او را به زندان قزل‌قلعه می‌برند، خودش را حسن وطن‌خواه معرفی کرد که اسم مستعارش در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه شیراز بود و گفت آنچه پخش کرده آگهی ختم بوده، نه اعلامیه. تعهد داد و آزاد شد. پس از آزادی با فردی به نام علیرضا دستغیب آشنا می‌شود که همین آشنایی با کسی که عامل ساواک بود، باعث لو رفتن و زندانی شدن طویل‌المدت او می‌شود. جعفری در دوم خرداد سال 1342 و در منزل احمد صدر حاج سیدجوادی که آن زمان دادستان تهران و عضو فعال شورای مرکزی نهضت آزادی بود، دستگیر شد. او را به زندان قزل‌قلعه بردند، جایی که می‌گفتند «خانه امید». همراه با او جمعی دیگر از اعضای نهضت آزادی هم بازداشت شدند، از جمله رحیم عطایی، ابوالفضل حکیمی و عزت‌الله سحابی. سران نهضت آزادی هم پیش از آن یاداشت شده بودند و جعفری همراه با آنان دوره زندان دهه 1340 را تجربه کرد.

منبع: ضمیمه مهرنامه، شماره 5، مهر 1389، ص 29