نقد و بررسي كتاب تاريخ شفاهي (يك مجموعه ميان رشته‌اي)

تاريخ شفاهي به دلیل ماهيت بين رشته اي و تنوع موضوعات دربرگيرنده، دامنه گسترده اي از موضوعات را در برمي گيرد.
مهمترين قالب‌هاي كتاب‌هاي تاريخ شفاهي عبارتند از:

1- كتب مباني: كتاب‌هايي كه با موضوع خاص تاريخ شفاهي و مراحل مختلف آن نوشته شده است. از مهمترين اين منابع مي‌توان به كتابDoing Oral History  اثر دونالد ريچي،Oral History  اثر ربكا شارپلس وTranscribing and Editing Oral History  اثرويلا باون اشاره نمود و در ايران مي توان به "تاريخ شفاهي در ايران" به قلم نگارنده اشاره نمود. اين شكل آثار در مجموع نسبت به بقيه كمترهستند.

2- مجموعه مقالات تاريخ شفاهي
بیشتر مطالب در مورد تاريخ شفاهي و جوانب مختلف آن به‌صورت مجموعه مقالات است. اين مجوعه‌ها به دو شكل مجموعه مقالات همايش هاي تاريخ شفاهي و مجموعه مقالات تخصصي گردآوري شده درباره تاريخ شفاهي منتشر می‌شوند. از نوع اول مي‌توان به مجموعه مقالات همايش‌هاي انجمن بين المللي تاريخ شفاهي در خارج از كشور، مجموعه مقالات اولين همايش تاريخ شفاهي ايران که در 1385 توسط سازمان اسناد منتشر شد و مجموعه مقالات چهارمين نشست تخصصي تاريخ شفاهي حوزه هنري (1386) اشاره نمود. از این دست آثار دو مجموعه دو مجموعه مقاله شاخص در دنيا منتشر شده است:Oral history an Interdisciplinary Anthology  وOral History Reader كه در اين نوشتار اثر نخست معرفي خواهدشد.

3- چاپ موضوعي خاطرات
در اين شكل مجموعه مصاحبه‌هاي تاريخ شفاهي با يك موضوع خاص را به صورت كتاب تدوين مي كنند. از این دست، مي‌توان به تاريخ شفاهي مسجد همت و تاريخ شفاهي ارتش اشاره نمود. البته در ایران تا رسيدن به وضع مطلوب در مورد این گونه طرح‌هاي تاريخ شفاهي، با استانداردها فاصله وجودددارد. منابع شفاهي در دنيا معمولاً به اين صورت منتشر می‌شوند.

4- چاپ مصاحبه هاي انفرادي
خروجي  مراكز مطرح تاريخ شفاهي در ايران به‌صورت انتشار خاطرات افراد است و اصولاً مصاحبه به قصد انتشار صورت مي‌گيرد. حجم وسيعي از اطلاعات افراد در زمينه تاريخ انقلاب و جنگ به اين صورت چاپ شده كه جاي نقد و بررسي دارد.

كتابي كه در اين جا مورد بررسي قرار مي گيرد مجموعه مقالات گردآوري شده از متخصصان تاريخ شفاهي  است كه  تحت عنوان   Oral history an Interdisciplinary Anthology براي اولين بار در سال 1984 و براي بار دوم در سال 1996 توسط انتشارات Altamire Press و با حمايت انجمن تاريخ محلي و ايالتي آمريكا به چاپ رسيده است. تدوین‌گران اين كتاب خانم ويلا باون و ديويد داناوي هستند. خانم باون پيشينه اي طولاني در تاريخ شفاهي دارد. او مدت‌ها رئيس اداره تاريخ شفاهي دانشگاه بركلي بوده و كتاب  Transcribing and Editing Oral History  را كه در نوع خود در دنيا بي‌نظير است، تأليف كرده است. ديويد داناوي نيز در زمينه تاريخ شفاهي و زندگی‌نامه نویسی سابقه طولاني دارد. این دو از هرجهت براي تدوین این كتاب شايستگي داشته‌اند. هدف از نگارش اين كتاب آن طور که خانم باون در مقدمه آورده است: «جمع آوري منابع پايه براي علاقه‌مندان و افرادي است كه به هردليل با تاريخ شفاهي ارتباط پيدا مي‌كنند؛ به‌ويژه دانشجويان و محققان علاقه‌مند در زمينه تاريخ شفاهي.» دارد. تدوین‌گران سعي كرده‌اند با انتخاب مقالات در حوزه‌هاي متنوع مانند تاريخچه تاريخ شفاهي، شكل گيري و گسترش آن، کاربردهای تاريخ شفاهي و ماهيت بين رشته اي آن، در مجموع جنبه‌ها و ارزش‌هاي مختلف تاريخ شفاهي را به استفاده‌كنندگان آن معرفي كنند و سعي نموده‌اند تا با رويكردی انتقادي به مقوله تاريخ شفاهي، زمينه هاي استفاده خلاقانه از آن را در حوزه‌هاي مختف تبیین كرده و ماهيت بين رشته‌اي آن را برجسته‌تر نمايند. انتخاب مقالات به نحوي بوده تا مفاهيم كلي‌تر و در عين حال كاربردي‌تر به جامعه استفاده كننده منتقل شود. این كتاب، يك مقدمه(صص 7-23) و 5 فصل تاريخ شفاهي را در بر می‌گیرد. در مقدمه، دو بحث كلي توسط ويراستاران ارائه شده است. داناوي ماهيت بين رشته‌اي تاريخ شفاهي را ضمن پرداختن به شكل گيري تاريخ شفاهي و نسل‌هاي مختلف تاريخ‌شفاهي‌كاران، و مسائلي كه بر جريان تاريخ شفاهي در تاريخ معاصر تأثير داشته‌اند، مورد بررسي قرار مي دهد و به طور موردي كاربرد تاريخ شفاهي در زمينه‌هايي مانند مردم شناسي، آموزش، مطالعات قوم‌شناسي، شجره‌شناسي، تاريخ ‌ادبي، تاريخ‌ پزشكي، جامعه‌شناسي، مطالعات نسلي و زنان را بررسي می‌کند و بر ماهيت بين رشته اي آن تأكيد دارد. خانم باون نیز در بحثي با عنوان «از ديباچه تا اولين ويرايش»(صص23-25)، به انگيزه نگارش اين مجموعه مقالات، اهميت و جنبه‌هاي مختلف كاربردي آن مي‌پردازد و درباره روش انتخاب مقالات و گرداوری اين كتاب و مؤسساتي كه در به ثمر رساندن آن دخيل بوده‌اند، توضیحاتی ارائه مي‌دهد.

همان‌طور كه گفته شد كتاب 5 بخش كلي دارد كه در هر كدام تعدادی مقاله با يك موضوع خاص گنجانده شده‌اند.
بخش اول: مدخلي بر تاريخ شفاهي  (27-62)
1- تاريخ شفاهي :چگونه و چرا بوجود آمد                       آلن نوينز(27-29)
2- تاريخ شفاهي                                                       لوييز استار(29-39)
3- جهت‌هايي براي تاريخ شفاهي در آمريكا                    رونالد جي گرل(39-62)

اين بخش علي رغم اندک‌شمار بودن مقالات، به‌خاطر نويسندگان و محتوای آنها مهمترين بخش کتاب است. 3 نويسنده یادشده در زمره مهمترين و معروف‌ترين تاريخ‌شفاهي‌كاران در دنيا هستند. آلن نوينز مربوط به نسل اول تاريخ‌شفاهي‌كاران و لوييز استار و رونالد جي گرل ازنسل دوم هستند. اهميت اين مقالات به اين خاطر است كه نويسندگان، خود در جريان مستقيم مطالب بوده‌اند. به عنوان نمونه آلن نوينزع پدر تاريخ شفاهي معاصر است و بسیاری بر این باور هستند كه تاريخ شفاهي دانشگاه كلمبيا با او شكل گرفت. او در این بخش در واقع  فعاليت‌ها و خاطرات خود را توضيح داده كه ارزشمند است. رونادل جي گرل، متخصص تاريخ شفاهي آمريكا است. او در جريان بسياري از فعاليت‌ها به طور مستقيم حضور داشته است. از تركيب محتوايي اين 3 مقاله مي‌توان تصویری كلي از چگونگی شكل‌گيري و گسترش تاريخ شفاهي در دنيا و به‌ویژه آمريكا به‌دست آورد.

بخش دوم:شرح دادن و طراحي تاريخ شفاهي
1-اعتبارپذيري ومستدسازي تاريخ شفاهي                         آليس هوفمان(85-87)
2- تشخيص مهم ها از غير مفهوم ها                                باربارا تاچمن(87-94)
3-درستي در مصاحبه تاريخ شفاهي                                 ويليام كاتلر(94-99)
4- تاريخ شفاهي:يك قدرداني                                          ويليام موس(99-107)
5-  سنت شفاهي و روش تاريخي                                    جان ونسينا(107-121)
6- يك يادداشت بر سنت شفاهي و مدرك تاريخي                روث فينگان(126-121)
7- طراحي پروژه تاريخ شفاهي                                         ديويد لنس(135-126)
8- مقدمه بر (تام ريور)                                                    سائول بنيسن(143-135)
9- نظريه،روش و تاريخ شفاهي                                        پيتر فرايدلندر(150-143)
10- تاملاتي در باره اصول اخلاقي                                     امليا فراي   (150-161)

اين بخش با مباحثي در باره اهميت تاريخ شفاهي و اعتبار آن  از منظر شواهد تاريخي شروع مي شود. 3 مقاله به مفهوم و اهميت تاريخ شفاهي و اعتبار پذيري آن اختصاص دارد؛ 2 مقاله درباره سنت‌هاي شفاهي است؛ که درواقع به تفاوت‌ بين سنت‌هاي شفاهي و فلكلور می پردازند. [مسأله‌اي كه تا كنون در ايران به آن پرداخته نشده وجاي كار بسيار دارد]، مقاله «طراحي پروژه تاريخ شفاهي» و «نظريه و روش در تاريخ شفاهي» است که در آنها مباحث عملي تاريخ شفاهي وجود دارد. دست آخر نیز مقوله «اصول اخلاقي در تاريخ شفاهي» بررسی شده که با توجه به اهميت آن بايد مورد توجه ويژه شفاهي‌كاران باشد. اين بخش در مجموع سعي کرده با پرداختن به مفاهيم تاريخ شفاهي و مسائل و مشكلات جانبي آن خواننده را براي انجام تاريخ شفاهي آماده کند.

بخش سوم: كاربست تاريخ شفاهي(محلي،قومي،خانوادگي ومطالعات زنان)
1- سرآغازي برSega of Coe Ridge                                     ليندود مونتل(173-175)
2- فلكلوريست ها،تاريخ شفاهي كاران و تاريخ محلي            لري دانيلسون(175-187)
3- تاريخ شفاهي و نوشتن تاريخ قومي                               گري اكيهيرو(187-199)
4- چه چيزي درباره زنان خيلي خاص هست                         شرناگلاك  (199-215)
5- استفاده از تاريخ شفاهي در پروژه تاريخ خانوادگي             لينداشاپس(215-231)
6- جستجو براي تاريخ عمومي                                          تامارا هارون(231-241)
7- تاريخ سياه،تاريخ شفاهي و شجره شناسي                   الكس هالي(241-257)
اين بخش به چگونگي استفاده از تاريخ شفاهي در حوزه هاي مختلف و بين رشته‌اي بودن آن پرداخته و با ارائه مطالب علمي سعي در تبیین اهميت و استفاده از آن دارد. نگاه كاربردي به مباحث مطرح شده در این بخش مي‌تواند براي استفاده كنندگان مفيد باشد.

بخش چهارم:تاريخ شفاهي و نظامات مرتبط با آن(فلكلور- مردم شناسي- رسانه و كتابخانه)
تاريخ شفاهي كاران و فلكلوريست ها                           ريچارد دورسون(281-283)
تاريخ شفاهي به عنوان يك رويدادگويا                            چارلز جوينر(283-292)
مصاحبه مردم شناسي و تاريخ زندگي                            سيدني مينتز(292-298)
راديو واستفاده عمومي از تاريخ شفاهي                         ديويد داناوي(298-306)
توسعه نقش كتابداران در تاريخ شفاهي                          ويلا باون  (306-321)
در اين بخش مباني نظري ماهيت بين رشته اي تاريخ شفاهي و برخي حوزه هايي كه از آن استفاده مي كنند، گردآوری شده است. بهتر بود در اين بخش، ابتدا در كتاب مطرح مي شد و بخش قبلي به جای آن در اين جابايد ارائه مي‌شد. اين دو بخش مكمل يكديگر هستند و كامل‌ترين مباحث در مورد ماهيت بين رشته‌اي تاريخ شفاهي به شمار می‌روند.

بخش پنجم:تاريخ شفاهي و مطالعات منطقه اي
تاريخ شفاهي در مكزيك و منطقه كارائيب                         ايوجينا مير(343-351)
توسعه تاريخ شفاهي در انگليس                                    پل تامپسون (351-363)
تاريخ شفاهي در آلمان                                                 كارين هارتويگ(363-380)
تاريخ شفاهي در فرانسه                                               دانيل ولدمن (380-391)
تاريخ شفاهي در ايتاليا                                                 الساندرو پرتلي(391-417)
تاريخ شفاهي در آمريكايلاتين                                         دورا شوارزستين(417-425)

اين بخش به معرفي تاريخ شفاهي دركشورها و برخي مناطق جهان اختصاص دارد. در برخي مقالات،‌ معرفي كلي صورت گرفته و در برخي ديگر مانند تاريخ شفاهي در انگليس و ايتاليا، از آنجا كه صاحبان مقالات در زمره افراد پيشگام در تاريخ شفاهي در كشور خود بوده‌اند، مباحث تخصصي مطرح شده است.
اين مجموعه مقالات درزمره بهترين منابع تاريخ شفاهي در دنيا است.
مطالب مهمي كه در این اثر درباره ميان رشته‌اي بودن تاريخ شفاهي مطرح شده و برخی موارد مانند «تاريخ شفاهي و سنت‌هاي شفاهي»، «تاريخ شفاهي و فلكلور» و «اعتبار اسناد شفاهي» باید به عنوان موضوع‌های مهم تاريخ شفاهي ایران مورد توجه قرار گیرند.