«جلد چهارم از سلسله کتاب‌های روزشمار تاریخ معاصر ایران از حوادثی سخن می‌گوید که در ایران 1303 رخ داده اند. در نخستین روزهای سال گردونه جمهوری خواهان، تغییر رژیم سیاسی و الغای سلطنت قاجاریه همچنان در حال گردش بود. رضاخان موفق نشد در روز تحویل سال 1303 که سه عید را در خود جمع داشت (نوروز، تولد حضرت حجت (عج)، روز جمعه) به هدف اصلی خود برسد. مخالفان به اندازه او و بلکه با مدد از تظاهرات مردم تهران، توانسته بودند به مقابله با این خواست برآیند و جمهوری‌خواهان را در سراشیبی سقوط بیندازند. مجلس شورای ملی اعلام کرده بود که تغییر نظام سیاسی ایران در اندازه اختیارات او نیست و باید به همه‌پرسی گذاشته شود. تظاهرات دوم فروردین مردم تهران علیه جمهوریت، خشم رضاخان را برانگیخت. حضور او در محوطه مجلس و توهین به یکی از سخنرانان و درگیری‌های پیش‌آمده از یک طرف و انشقاق در صفوف قشون که برخی نظامیان به طرفداری از احمدشاه علناً ابراز وجود کردند، موجب عقب‌نشینی رضاخان از خواست‌های تند و دفعی خود شد. گردونه جمهوری‌خواهی در تهران زودتر از دیگر شهرها از حرکت ایستاد. رضاخان در ششم فروردین عازم قم شد و به دیدار مراجع مهاجر بین‌النهرین رفت. ظاهر این ملاقات می‌گفت که وسایل و زمینه‌های بازگشت علمای مهاجر به عتبات عالیات فراهم است ولی گفت‌وگوهای اصلی درباره لغو جمهوری‌خواهی بود. رضاخان که یقین کرده بود. به این هدف نخواهد رسید، با حضور در قم و دیدار با آیات عظام اصفهانی، نایینی و حائری یزدی ضمن انصراف از تغییر نظام سیاسی ایران توانست نظر آنان را برای بقای خود جلب نماید. او پنج روز بعد با صدور اطلاعیه‌ای ضمن اعلام حراست از «عظمت اسلام و استقلال ایران»، جمهوری‌خواهی را موقوف کرد. هرچند این اطلاعیه به سران قشون، یعنی عوامل اجرایی رضاخان در کشور ابلاغ شد، اما تأکید گردید که اقدامات برای خلع احمدشاه و سلسله قاجاریه بدون تأکید بر جمهوریت با جدیت پی‌گیری شود.»

نویسنده پس از آن به ماجرای ترور جمهوری خواهان و برقراری حکومت نظامی در تهران و شهرهای بزرگ پرداخته و در واقع مهم‌ترین حوادث و جریان‌های تأثیرگذار بر روند اداره ایران در سال 1303 را بیان کرده‌ است.

در پانوشت هرخبر، منبع و مأخذ آن آورده شده است و خواننده از این طریق می‌تواند تا حدودی به شیوه تدوین و نگارش این اثر پی ببرد؛ با این حال برای اطلاع خواننده از شیوه تدوین این اثر و شناخت اسناد ومدارک و نوع برداشت از آنها، نکاتی درباره تفاوت تاریخ‌های شمسی و قمری بیان شده و روزنامه‌ها مأخذ تطبیق تاریخ قرار داده شده اند.

فهرست مطالب کتاب شامل 12 ماه سال 1303، فهرست منابع، تصاویر و اعلام به انضمام نمونه امضای وزرا، سفیران و رجال سیاسی می‌شود. نویسنده از تلگرام‌ها، عکس‌ها، اسناد، نامه ها و بریده جراید نیز در میان مطالب کتاب بهره گرفته است.

اين كتاب مانند شماره هاي پيشين بر اساس اسناد موجود در كاخ مرمر (شامل مكاتبات اداري، بخش‌نامه‌ها، مراسلات افراد عادي و رجال كشوري و لشكري دوران وزارت جنگ و شخص رضاخان)، تدوين و تنظيم شده است. علاوه بر «اسناد كاخ مرمر»، براي حفظ قالب تقويم‌نگاري (كرونولوژي) و به دست دادن نمايي منسجم از فضاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آن دوره، منابع دست اول از جمله روزنامه‌هاي آن دوره، كتاب‌هايي كه منابع اصلي آن دوره تاريخي به شمار مي‌روند، و نيز اسناد بايگاني ملي انگليس مورد استفاده قرار گرفته است.

در تدوين اين مجموعه مراكزي چون: اداره كل اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران؛ كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي و كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي و تاريخ معاصر ايران وابسته به دفتر ادبيات انقلاب اسلامي حوزه هنري؛ همكاري داشته‌اند.

روزشمار تاریخ معاصر ایران در قطع وزیری، جلد شومیز و 1500 نسخه در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است. این کتاب مرجع، منبع مستندی برای پژوهشگران تاریخ به شمار می‌رود.

ملیحه کمال الدین