در ابتدای مراسم پس از قرائت آیاتی از کلام‏الله مجید، غلامحسين نوعي نماينده انجمن در خراسان رضوي به هدف گذاري اين دفتر در ورود جدي به مقوله محلي‏نگاري در استان اشاره نمود كه اولين نشست تخصصي در اين حوزه را به شهر قوچان و ظرفيت‏هاي بالاي آن اختصاص داده‏ايم. ايشان ضمن تشكر از همكاري مناسب انجمن علمي دانشجويان تاريخ از همراهي مديريت امور اسناد و مطبوعات خراسان رضوي در اجراي اين برنامه علمي تقدير نمود. سردبير فصلنامه تاريخ پژوهي به برنامه نشست‏هاي بعدي محلي‏نگاري در مشهد، نيشابور و خواف اشاره كرد كه به زودي شرايط برگزاري آن اعلام خواهد شد.

در ادامه اين نشست دکتر رهنما رئيس دانشكده ادبيات در سخنانی کوتاه ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان نشست چنین بيان داشت: «بي‏شك قوچان نيازمند پژوهش‏هاي گسترده‏اي ‏است‏ چرا كه اين منطقه داراي پتانسيل فرهنگي فراواني است‏ و اين امر نيازمند حظور گسترده محققين در اين عرصه است‏.»

دكتر محمدتقي ايمان‏پور مدير گروه تاريخ دانشگاه فردوسي از دیگر سخنرانان نشست تاریخ محلی قوچان بود. ایشان ضمن سپاس‏گذاري از انجمن ايراني تاريخ شعبه خراسان رضوي بابت برگزاري اين نشست و تشكر از حضور دانشجويان عضو انجمن علمي تاريخ در همراهي با اين گروه، ‏چنین اشاره داشت: «قوچان يكي از نقاط مهم ايران در دوره ي ايران باستان است‏ و پس از آن نيز در دوره اسلامي بر اهميت آن افزوده شد و هم اكنون نيز اين جايگاه ماندگار پابرجا است‏ و به حق پرداختند درباره ي گذشته آن كاري غني محسوب مي‏گردد.»

همچنین جليل قصابي عضو انجمن ايراني تاريخ و ‏دبير علمي اين نشست درباره اهميت توجه به تاريخ‏نگاري محلي در سخنانی فرمودند: «تاريخ‏نگاري محلي به واقع از قرن 3 هجري آغاز شد و از آنجايي كه در تاريخ محلي به بررسي يك نقطه اهميت داده مي‏شود و مطالعات جزيي مد نظر قرار دارد، نقشي عمده در شناسايي تاريخ ملي دارد و از انگيزه‏هاي اصلي در نگارش تاريخ‏ها‏ي محلي تقابل گرايش‏هاي بومي و محلي است‏.» وي افزود: «پژوهش‏هاي كنوني نشان مي‏دهد كه مورخان به طور معمول در گذشته ايران، تاريخ را به خاطر مخاطبين خاص خود مي‏نوشته‏اند و اين امر يكي از نقصان‏ها‏ي تاريخي به شمار مي‏رود، اما با تاريخ‏ها‏ي محلي مي‏توان به خوبي اين خلاء را در تاريخِ ايران جبران نمود.

نقي لطفي، استاد تاريخ از دیگر سخنرانان افتتاحیه نشست تاریخ محلی قوچان بود. قسمت‏ها‏یی از مطالب ایشان توسط مجری همایش قرائت شد. وی در مطالبی کوتاه و انتقادي بيان داشت: «در كشورهاي اروپايي حتي دورترين نقاط داراي تاريخ محلي مي‏باشند، اما متأسفانه در ايران شاهد اين امر هستيم كه توجه به اين گونه از تاريخ در‏ها‏له‏اي ‏از ابهام قرار دارد و اين امر مايه تأسف براي سرزميني با اين تاريخ كهن است‏.»

دکتر صالحی‏فر شهردار قوچان هم در سخنانی به ظرفیت‏ها‏ی گردشگری در شهر قوچان پرداختند. پس از آن دكتر يوسف متولي حقيقي، پژوهشگر تاريخ محلي استان و عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه آزاد بجنورد با تأكيد بر جايگاه ويژه تاريخ محلي در ايران افزود: «تاريخ محلي ابعاد مختلفي دارد و يكي از اين ابعاد آن شناخت مشاهير و رجال است كه بايد به نگاهي موشكافانه داشت، امري كه امروزه متأسفانه كمتر مورد توجه قرار مي‏گيرد. به عنوان مثال فردي به نام جعفرقلي زنگلي(1) ، شاعر برجسته قوچان، اكنون در وادي فراموشي به سر مي‏برد و اين رسالت تاريخ محلي است كه مي‏بايد به اين موضوع بپردازد. دکتر متولی حقیقی با بررسی سنت‏ها‏ی تاریخ‏نگاری در دیوان جعفرقلی فرمودند. ایشان به حوادث تاریخی توجه ویژه ای داشتند. و برخی از اتفاقات اواخر دوره قاجار در اشعارش منعکس شده است.

دكتر ابوالفضل حسن‏آبادي مدير امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی از دیگر سخنرانان این نشست بود. ایشان در سخنانی پژوهش‏ها‏ي انجام شده در تاريخ محلي را بسيار اندك دانسته و بيان نمود: «معمولاً كتاب‏ها‏يي كه در حوزه تاريخ‏نگاري نوشته مي‏شود در حوزه شهر نگاري است و بايد اين ديدگاه را تغيير داد و بهتر است به محلي‏نگاري با محوريت مناطق بومي و نقاط كمتر مورد بررسي قرار گرفته توجه نمود و اين امر در دستور كار مورخان قرار گيرد.

استاد محمد جاباني پژوهشگر حوزه تاريخ قوچان و مؤلف کتاب درسخنانی در ارتباط با ماهيت تاريخ محلي گفت: «تاريخ محلي داراي محدوده مشخصي است‏ و كوچكترين امور در هر شهري نيز در حوزه مطالعات تاريخ محلي قرار دارد و اين امر شامل تمامي ابعاد زندگي فردي و اجتماعي مي‏گردد و مي‏بايد با ديدي همه جانبه در اين حوزه گام نهاد.»

وي همچنين افزود: «بهتر است براي نگارش تاريخ‏ها‏ي محلي افرادي اقدام كنند كه خود ساكن آن نقطه يا بومي آن مكان باشند، چرا كه در اين صورت تمامي امور مورد بررسي قرار خواهد گرفت؛ حتي كوچكترين امور. از اين رو تاريخ‏ها‏ي محلي داراي توانايي بالايي در زمينه اجرايي و عملياتي شدن هستند كه مي‏تواند در صورت توجه مسئولين به اين امر، موجبات رشد و ترقي هر منطقه و سرانجام در سطح ملي را رقم زند.»

«راهکارها و ضرورت‏ها‏ی تدوین تاریخ شفاهی ایلات و طوایف کرمانج شمال خراسان» موضوع سخنرانی غلامرضا آذري خاكستر در نشست تخصصی تاریخ محلی قوچان بود. وی با تأكيد بر جايگاه مغفول مانده تاريخ محلي قوچان به اهميت تاريخ شفاهي ايلات و طوايف كرمانج پرداخته و در اين باره بيان داشت: «متأسفانه عدم انسجام منابع و پراكندگي اسناد جمع‏آوري شده در تاريخ محلي، پرداختن به اين گونه از تاريخ را مبدل به كاري سخت و طاقت‏فرسا نموده است و همين امر را شايد بتوان دليل عدم رغبت مورخان به اين حوزه دانست. در تاريخ‏نگاري محلي مي‏بايد از نگاه‏ها‏ي غرض‏ورزانه پرهيز نمود، چرا كه اين امر در آثار نگارش يافته در گذشته به روشنی مشهود است و بي‏شك اين امر مشكلي بسيار بزرگ در اين عرصه است‏. از اين رو شايسته است تا مورخان اين حوزه با ديدي بي‏طرفانه و به دور از دغدغه‏ها‏ي روزمره به تاريخ‏نگاري در عرصه تاريخ محلي بپردازند.

وی با اشاره به تاریخ مهاجرت کرمانج‏ها‏ی خراسان و جمعیت ایلات و طوایف خراسان چنین گفت: «روان‏شاد سیدعلی میرنیا مؤلف کتاب ایل‏ها‏ و طایفه‏ها‏ی عشایری خراسان از 264 ایل و طایفه در خراسان یاد کرده است که 125 گروه از ایلات و طوایف اختصاص به کردهای کرمانج دارد. جمعیت کردهای کرمانج در کل خراسان یک میلیون و هفتصد هزار نفر هستند و از جمعیت هشت صد هزار نفری خراسان شمالی 37 درصد کرمانج و بقیه گروه‏ها همچون فارس‏ها‏ 29 درصد، ترک‏ها‏ 27 درصد، ‏5 درصد ترکمن‏ها‏ و 2 درصد سایر گروه‏ها و اقوام را تشکیل می‏دهند. فرهنگ و ادبیات شفاهی ایلات و طوایف کرمانج خراسان به خاطر نداشتن رسم‏الخط نوشتاری در معرض از بین رفتن است. دلایلی همچون مدرن شدن جامعه، زبان گریزی و عدم بهادادن به زبان مادری و بومی، عدم استفاده از یک رسم‏الخط خاص (لاتین یا عربی) و عدم بسترسازی‏ها‏ی آموزشی مهمترین عوامل تشدید این موضوع هستند. با توجه به مسائل یاد شده ثبت تاریخ شفاهی کرمانج‏ها‏ی شمال خراسان راهکاری مهم جهت حفظ و ثبت میراث شفاهی است.»

آخرین مقاله ارائه شده در این نشست با عنوان «سنت ورزش پهلوانی در قوچان» توسط خانم میترا نجاتی پژوهشگر تاریخ شفاهی انجام شد. اجرای موسیقی سنتی و دوتار نوازی توسط یکی از هنرمندان از دیگر برنامه‏ها‏ی نشست تخصصی تاریخ محلی قوچان بود.

در پايان این نشست، نماينده انجمن ايراني تاريخ در خراسان رضوي از انتشار مجموعه مقالات نشست تاريخ محلي قوچان توسط اين نمايندگي و با حمايت شهرداري و شوراي اسلامي شهر قوچان خبر داد كه اين مهم تا پايان خرداد ماه اجرايي خواهد شد.

_______________________

[1]- جعفرقلی زنگلی شاعر و عارف کرمانج که از او به عنوان ملک‌الشعرای کرمانج یاد می‌شود، از طایفه زنگلانلو تیره ایل زعفرانلو در روستای گوگان چشم به جهان گشود. سال تولدش مشخص نیست همانطور که از سال وفات، محل دفن و بخش زیادی از زندگی او اطلاعی در دست نیست. از آنجایی که وی شعر می‌سرود، در یکی از اشعارش به نام فتنه سالار در خراسان وقایع را به گونه‌ای توصیف می‌کند که نشان می‌‌دهد خود او شاهد وقایع بوده است ‏)مذاکرات روز ۳ شنبه ۳ رجب مجلس شورای ملی در رابطه با اسرای ایل باشکانلوی قوچان) در می‌‌یابیم جعفرقلی در فاصله سال‏ها‏ی 1229 تا 1266ش شعر می‌‌سروده است. چنان که از اشعارش بر می‌آید به چهار زبان احاطه داشته است. وی در اوایل جوانی عاشق دختری به نام «ملواری» می‌شود که نام او را در بسیاری از اشعارش آورده است. این ‏عشق ‏مسیر زندگی او را عوض می‌کند. جعفرقلی علاوه بر هنر شاعری، که بنا به گفته او هنر اصلی‏اش است، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آهنگ دوتار زمزمه می‌کرده است. او با تخلص‏ها‏ی گوناگون مانند جعفرقلی، جعفر، جعفرقلی بیچاره، جعفرقلی عندلیب، جعفرقلی مختار، جعفرقلی زنگلی و کرد را برای خود اختیار کرده است. از جعفرقلی دیوان اشعاری به جای مانده است که به کوشش کلیم‌الله توحدی و احمد عضدی با عنوان «دیوان عرفانی جعفر قلی رنگلی، ملک شعرای کرمانج» منتشر شده است.

 http://hamshahrionline.ir/details/167626

غلامرضا آذری خاکستر